تاریخچه استاندارد در جهان و ایران

۱- فناوری

۲- اقتصادی

۳- اجتماعی

۴- ایمنی و سلامت

۵- مذهبی

در سال ۱۷۹۳، مقیاس متر با تعریف یک میلیونیوم فاصله قطب شمال تا استوا توسط دانشمندان فرانسوی تعریف شد. در همان سال یکاجرم توسط کمیسیونی که دانشمند معروف فرانسوی آنتووان لاوازیه عضو آن بود با عنوان «گراویا گریو» شکل گرفت. بر اساس تعریف انجام شده، گراو معادل جرم یک دسی متر مکعب آب در نقطه ذوب آن که صفر درجه باشد بود.

با ظهور دولت جمهوری خواه در پی انقلاب فرانسه تصمیم گرفته شد به خاطر نزدیکی تلفظ آن با کلمه گراف به معنای کنت، عنوان آن به گرم تبدیل شده و با توجه به بزرگی گراف میزان آن نیز به یک هزارم تعریف قبلی تقلیل یابد. از این رو در سال ۱۹۷۵ به طور رسمی گرم به عنوان یکاجرم معرفی شد. در سال ۱۷۹۹ یکا جرم مجددا تعریف وباتوجه به کوچک بودن گرم، از هزار برابر آن یعنی کیلوگرم استفاده شد. برای بهبود تعریف دمای یک دسی متر مکعب آب در دمای ۴ درجه به عنوان تعریف رسمی کیلو گرم انتخاب شد. در همان سال کیلوگرم به صورت استوانه ای از جنس پلاتین-ایریدیوم تهیه و در آرشیو پاریس نگهداری شد که بعدها کپی‌های آن به مراکز‌اندازه شناسی کشورهای مختلف جهان ارسال شد.

همان گونه که اشاره شد، فعالیت‌های اولیه استانداردسازی در کارخانه‌ها و سپس در انجمن‌های حرفه‌ای در جهان شکل گرفت. مؤسسه مهندسان عمران در انگلستان در سال ۱۳۱۸ فعالیت خود را آغاز کرد. مؤسسه مهندسان مکانیک نیز در این کشور در سال ۱۸۴۷ پا به عرصه فعالیت نهاد. انجمن مهندسان مکانیک و مؤسسه مهندسان برق آمریکا که بعدها به عنوان مؤسسه مهندسان برق و الکترونیک تغیر نام داد، به ترتیب در ساهال ۱۸۸۱ و ۱۸۸۳ در این کشور ایجاد شدند.اواخر قرن نوزدهم نیز انجمن برق، الکترونیک و فناوری‌های اطلاعات در سال ۱۸۹۳در آلمان تشکیل شد.

با گذشت صد سال از تبیین تعاریف‌اندازه گیریهای طول و جرم، در سال ۱۸۷۵ کنوانسیون متر به عنوان معاهده بین‌المللی توسط هفده کشور در پاریس به امضا رسید و به کارگیری دستگاه متریک که یک دستگاه‌اندازه‌گیری دهدهی است، بین‌المللی شده و نگهداری نمونه‌های نخستین یکاهای‌اندازه گیری از دولت فرانسه به نهاد فراحکومتی ایجاد شده در ذیل این معاهده به عنوان مجمع عمومی اوزان‌ و مقیاسها سپرده شد. دفتر بین‌المللی اوزان و مقیاس‌ها نیز در این سال پایه‌گذاری شد. در سال ۱۹۶۰ این نهاد، سیستم بین‌المللی یکاها را به‌عنوان جایگزین دستگاه متریک منتشر کرد.

تقریبا ربع قرن پس از کنوانسیون متر در سال ۱۹۰۱، مؤسسه استانداردهای ملی بریتانیا و با اتمام جنگ جهانی اول سازمانهای استانداردسازی در اروپا و آمریکا تاسیس شدند. مؤسسه استاندارد آلمان در سال ۱۹۱۷، انجمن استاندارد فرانسه و مؤسسه استانداردهای ملی آمریکا در سال ۱۹۱۸ و دفتر استاندارد بلژیک در سال ۱۹۱۹ تاسیس شدند.

همانند که ملاحظه شد، فعالیت‌های استاندارد از اقدامات‌اندازه شناسی آغاز گردید.

در ایران نیز تصویب قانون اوزان و مقیاسها در سال ۱۳۰۴ (۱۹۲۵میلادی) نقطه عطفی در پایه گذاری استانداردسازی مدرن است. اگر به سیر تاسیس سازمان‌های استاندارد در شرق نگاه کنیم، متوجه می‌شویم حرکت استانداردسازی که در دو سوی اقیانوس اطلس در اروپا و آمریکا در ابتدای قرن بیستم آغاز شده بود، ابتدا در سال ۱۹۲۵ به ایران رسیده و سایر سازمانهای استاندارد در شرق با تاخیر چند ساله نسبت به ایران واجد چنین ساختارهایی شدند، به طوری که کمیته استانداردهای صنعتی ژاپن چهار سال بعد در سال ۱۹۲۹ تاسیس و سازمان معادل آن در چین شش سال بعد در سال ۱۹۳۱ ایجاد شد.

 مطالعه درخصوص ظهور سازمان‌های استاندارد‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و انجمن‌های وابسته به آن نشان می‌دهد که به استثنای آی‌ئی‌سی یا کمیسیون الکتروتکنیک بین‌المللی که در سال ۱۹۰۶ در انگلستان تاسیس شد، تمام سازمانهای منطقه‌ای و بین‌المللی پس از پایان جنگ جهانی دوم تشکیل شدند، به طوری که سازمان بین‌المللی استاندارد در سوئیس در سال ۱۹۴۷ تشکیل شد، در حالی که تشکیل کدکس مواد غذایی به سال ۱۹۶۳ در رم برمی گردد.

مجمع بین‌المللی اعتبار بخشی (تایید صلاحیت) در سال ۱۹۹۳ در کانادا و در همان سال اتحادیه اعتبار بخشی (تایید صلاحیت) اقیانوس آرام و اتحادیه بین‌المللی اعتبار بخشی (تایید صلاحیت) آزمایشگاهی به ترتیب در سال‌های ۱۹۹۳ و ۱۹۹۶ در استرالیا تشکیل شدند. موسسه استاندارد و‌اندازه شناسی کشورهای اسلامی (اسمیک) که اساسنامه آن در سال ۱۹۹۹ در سازمان همکاریهای اسلامی به تصویب رسید عملا در سال ۲۰۱۱ فعالیت خود را با مرکزیت ترکیه آغاز کرد. موسسه استاندارد، ارزیابی انطباق، اعتبار بخشی (تایید صلاحیت) و‌اندازه شناسی منطقه‌ای اکو ریسکام نیز در سال ۲۰۰۷ تشکیل شد که سازمان ملی استاندارد میزبانی آن را بر عهده دارد.

سازمان ملی استاندارد ایران بنا به رسالت خود در فعالیت‌های بین‌المللی شرکت فعالانه داشته و با عضویت در سازمان بین‌المللی استاندارد در سال ۱۹۶۰ مهمترین گام را در این زمینه برداشت. در سال ۱۹۶۶ ایران به عضویت کدکس مواد غذایی و آی‌ئی‌سی یا کمیسیون الکتروتکنیک بین‌المللی در آمد. درخصوص‌اندازه شناسی، گرچه عضویتمان در دفتر بین‌المللی اوزان و مقیاس‌ها به سال ۱۹۷۵ باز می‌گردد، اخیرا توانستیم با امضای موافتنامه چند جانبه با کمیته بین‌المللی اوزان و مقیاس‌ها گام مهمی در برقراری قابلیت ردیابی نتایج‌اندازی گیری برداریم.

عضویت ایران در مجمع بین‌المللی اعتباربخشی (تایید صلاحیت) و اتحادیه اعتبار بخشی (تایید صلاحیت) اقیانوس آرام به ترتیب به سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۵ بر می‌گردد و در سال جاری موفق به امضای موافتنامه چند جانبه با اتحادیه اعتباربخشی (تایید صلاحیت) اقیانوس آرام شد. بر اساس برنامه ریزی انجام شده در سازمان ملی استاندارد و مرکز ملی تائید صلاحیت، ایران سال آینده با امضای موافتنامه چند جانبه عضو اتحادیه بین‌المللی اعتبار بخشی (تایید صلاحیت) آزمایشگاهی خواهد شد.

امروز سازمان ملی استاندارد عضوی فعال در سازمان‌های مختلف استاندارد منطقه‌ای، بین المللی و انجمن‌های وابسته به آنهاست. نه تنها سازمان سطح مشارکت خود را در سازمانهایی نظیر سازمان بین‌المللی استاندارد و کدکس مواد غذایی از عضو فعال و اخذ کننده استانداردها به اعضای موثر افزایش داده، بلکه در موارد خاص مسوولیت ریاست و دبیری کمیته‌های مختلف را بر عهده گرفته، مانند دبیرخانه خوراک دام و یا انتخاب به عنوان هماهنگ کننده خاور نزدیک و عضویت در کمیته اجرایی کدکس، که نقش تاثیرگذاری بر روند فعالیتهای بین المللی دارد. پیشنهاد اخیر سازمان ملی استاندارد درخصوص تمامیت /  یکپارچگی و اصالت مواد غذایی در کمیته کدکس و سیستم صدور گواهی و بازرسی واردات و صادرات مواد غذایی، سطح مشارکت فنی کشور را به سطح کشورهای پیشرفته عضو رسانده است.

نتایج مثبت حاصل از مشارکت فعال در تدوین استانداردهای مربوط به غذای حلال در سازمان همکاری‌های اسلامی (OIC) و موسسه استاندارد و‌اندازه شناسی کشورهای اسلامی (اسمیک)نیزکه همچنان ادامه دارد، از دستاوردهای مهم سازمان است. امید است با فعال کردن دبیرخانه موسسه استاندارد، ارزیابی انطباق، اعتبار بخشی (تایید صلاحیت) و‌اندازه شناسی منطقه‌ای اکو ریسکام سازمان ملی استاندارد بتواند خدمات مناسب‌‌تری به کشور و منطقه ارائه دهد.