نقش پژوهش و تحقیقات کاربردی در استاندارد سازی

دکتر جهانبخش سنجابی‌شیرازی سرپرست پژوهشگاه استاندارد در تعریف استانداردسازی مبتنی بر مفاهیم عمومی و تخصصی به عناصر تجربه، دانش و فناوری به عنوان پایه‌های زیرساختی آن اشاره می‌شود که این موضوع حاکی از نقش بنیادی دانش و پژوهش در امر استانداردسازی است. با بررسی استانداردهای مختلف و متنوع تدوین شده در حوزه‌های مختلف صنعتی و خدماتی، به اهمیت و سیر تکاملی پژوهش و نقش دانش و فناوری در بازه‌های مختلف زمانی به عنوان برجسته ترین بخش می‌توان پی برد. در رویکرد جهانی استانداردسازی، به منظور تحقق عالی ترین وضعیت که پایداری و ثبات استانداردسازی است، بخش تحقیقات کاربردی به عنوان جزء لاینفک استانداردسازی در نظر گرفته شده است. این موضوع در کشور ما نیز از ابتدای پیدایش سازمان ملی استاندارد مورد توجه واقع شده و به عنوان یکی از ارکان نظام استانداردسازی از بدو شروع فعالیت‌های سازمان در قالب معاونتهای تحقیقات فلزی و غیر فلزی و مدیریت‌های تخصصی همراه سایر بخش‌های اجرایی استانداردسازی مشاهده می‌شود و بر پایه همین ضرورت به صورت یکپارچه و هدفمند در سال‌های اخیر منجر به تاسیس پژوهشگاه استاندارد شده که مهمترین اقدامات و فعالیت‌های آن در حوزه و نظام هماهنگ و منسجم دانشی و پژوهشی در عرصه استانداردسازی است.

پژوهشگاه استاندارد وابسته به سازمان ملی استاندارد ایران است و بر اساس تبصره ماده ۲ قانون اصلاح قوانین و مقررات مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران و مصوبه جلسه مورخ ۱/ ۳/ ۱۳۷۸ شورای گسترش آموزش عالی تاسیس شد. به دنبال تغییرات ساختاری سازمان ملی استاندارد ایران در سال ۱۳۸۵ پژوهشگاه استاندارد به عنوان یکی از معاونت‌های سازمان با چهار پژوهشکده سیستم‌های مدیریت کیفیت و بازرسی، شیمی و پتروشیمی، برق و مکانیک، ساختمان، غذایی و کشاورزی تشکیل و بر اساس ماده ۳ اساسنامه از تاریخ ۱/ ۱/ ۱۳۹۰ با شخصیت حقوقی مستقل و سیستم هیات امنایی اداره می‌شود. در این راستا مهمترین سیاست پژوهشی اتخاذ شده پژوهشگاه استفاده از نتایج تحقیقاتی صورت گرفته در پژوهشگاه و سایر یافته‌های علمی‌کشور در تدوین استانداردهای پژوهش محور در تمام سطوح با تمرکز بر استانداردهای ملی و ارتقاء کارایی صنایع و حوزه خدمات به منظور تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی در راستای افزایش صادرات و تمرکز بر پایداری آن و کاهش وابستگی به واردات است. به روزرسانی استانداردها در راستای دانش و فناوری‌های جدید به عنوان مهمترین رویکرد پژوهشگاه استاندارد در نظر گرفته شده است. به عبارت دیگر، پژوهشگاه استاندارد به عنوان مهم ترین مرجع پژوهشی و تحقیقاتی نظام استانداردسازی در کشور و نیز پل ارتباطی بین مراکز تولید و به کارگیری علم، با هدف تکمیل زنجیره علمی‌کشور و کسب اعتماد ملی نسبت به محصولات و خدمات، درصدد است با ایجاد بستر مناسب و در نظرگرفتن ساز وکارهای لازم، ضمن هدایت دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی به رفع نیازهای علمی‌، استاندارد سازی «تبدیل یافته‌های علمی‌کشور به استاندارد» و «تدوین استانداردهای پژوهش محور»را به منظور معرفی و انتقال پیشرفت‌های علمی ‌به صنایع، مراکز خدماتی و در نهایت در سطح جامعه فراهم سازد.

اهم ماموریت‌ها و برنامه‌های پژوهشی

الف- ساختار پژوهشگاه با توجه به رویکرد اصلی پژوهش‌های کاربردی در نظام استانداردسازی طراحی شده که دارای ۴ پژوهشکده، ۱۵ گروه پژوهشی و بیش از ۱۲۰ آزمایشگاه تخصصی است. علاوه بر آن دارای ۱۹۰ نفر نیروی متخصص است که از این تعداد ۶۰ نفر عضو هیأت علمی هستند. انجام فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقاتی، تدوین استانداردهای پژوهش محور، مشارکت در تدوین استانداردهای ملی، بین‌المللی و کارخانه‌ای، برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های تخصصی، انجام خدمات مشاوره‌ای علمی، پژوهشی و فنی به تولیدکنندگان، صاحبان صنایع و سایر مراکز علمی و پژوهشی بخشی از فعالیت‌های پژوهشگاه استاندارد است.

ب- از مهمترین ماموریت‌ها و برنامه‌های در دست اقدام پژوهشگاه به منظور ایجاد زیرساخت در انجام فعالیت‌های آزمایشگاهی کشور و به منظور ارزیابی و انجام فعالیت‌های تحقیقاتی مرتبط با آزمون، مرجعیت آزمایشگاه‌های علمی و تحقیقاتی کشور در حوزه استانداردسازی و استقرار سیستم‌های مدیریت کیفیت آزمایشگاهی به منظور صحه گذاری بر نتایج آزمون است که می‌تواند در ارائه نتایج تحقیقات آزمایشگاهی کشور نقش کلیدی داشته باشد. همچنین از دیگر برنامه‌های مهم می‌توان به تدوین برنامه استانداردسازی محصولات دانش بنیان و ایجاد نظام ملی برای اعطای گواهی تایید صلاحیت با تعیین شاخص‌های نوآوری در محصولات مختلف با همکاری معاونت علمی ریاست جمهوری که در دست اقدام است، اشاره کرد. به غیر از دارو که به طور کامل از حوزه استاندارد خارج است و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بر آن نظارت می‌کند، پژوهشگاه استاندارد آمادگی لازم برای همکاری و هماهنگی با مخترعین را دارد. در همین راستا در تفاهم نامه‌ای که سازمان ملی استاندارد ایران با معاونت علمی ریاست جمهوری منعقد کرده، مقرر شده تسهیلات لازم برای تدوین استانداردهای مورد نظر از یافته‌های علمی فراهم آید. در حیطه فناوری و محصولات دانش بنیان توجه به این موضوع اجتناب ناپذیر است که علوم جدید نیز می‌تواند دارای نقاط ضعف یا عوارض جانبی باشد و در این میان بهره گیری از استانداردها می‌تواند اطمینان بیشتری را برای یافته‌های علمی ایجاد کند.

ج- نقش کلیدی پژوهشگاه استاندارد در کنار سازمان ملی استاندارد به عنوان عضو سازمان بین‌المللی استاندارد ISO، علاوه بر تدوین استانداردهای ملی، ارائه پیشنهاد استانداردهای بین‌المللی و دبیری کمیته‌های مختلف بین‌المللی و متناظر آن در کشور، با بهره گیری از دانش استانداردسازی و پژوهش و فناوری است که می‌تواند سهم بسزایی در بازار جهانی و تعاملات تجاری بین المللی برای ایران در راستای توسعه پایدار صادرات ایجاد کند، ضمن اینکه استانداردهای موردنیاز را بر اساس استانداردهای بین المللی بومی سازی می‌کند. در واقع تدوین استانداردهای پژوهش محور و صادرات محور با هدف ارتقای کارایی صنایع کشور از بارزترین فعالیت‌های پژوهشگاه استاندارد تاکنون بوده است. پژوهشگاه استاندارد نیز به عنوان شاهراه اتصال دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های علمی کشور به حوزه کالا و خدمات، وظیفه تبدیل یافته‌های علمی به استاندارد را در جهت ارتقای کیفیت کالا و خدمات تا دستیابی به سمت اقتصاد دانش بنیان دنبال می‌کند.

د- آماده سازی زمینه‌های همکاری نخبگان و متخصصان کشور در کمیته‌های فنی استانداردسازی در سطوح ملی و بین المللی به منظور انتقال دانش فنی برگرفته از تجربیات و تحقیقات در راستاهای موردنیاز سازمان ملی استاندارد، یکی از اقدامات مهم پژوهشگاه است که می‌تواند در ارتقای کیفی تمام فعالیت‌های سازمان و پژوهشگاه موثر باشد. در حقیقت بهره گیری از توان تخصصی دانشگاهیان و استفاده از یافته‌های علمی در توسعه استانداردسازی که منتج به توسعه تولید و خدمات مناسب در کشور می‌شود، حقیقتی انکارناپذیر است. در دامنه متخصصین همکار پژوهشگاه، استادان دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و پژوهشی از جایگاه ویژه ای برخوردارند و به آنها پروانه کارشناسی استاندارد اعطا می‌شود. به پشتوانه این استادان، تیم‌های پژوهشی معتبر وارد سازمان ملی استاندارد می‌شوندکه این اقدام باعث ایجاد بستر همکاری آزمایشگاه‌های دانشگاه‌ها به عنوان آزمایشگاه همکار شده و وارد فعالیت‌های استانداردسازی در زمینه انجام آزمون‌های تخصصی می‌شود.

ه- اشاعه و ترویج استانداردسازی با توجه به اعطای پروانه کارشناسی به ۱۵۰ استاد تمام دانشگاه و تدوین دروس استانداردسازی در مقاطع مختلف آموزشی در دروس پایه دبستان و رشته‌های مختلف دانشگاهی نیز از کارکردهای مهم پژوهشگاه در امر آموزش است.

جمع بندی: استاندارد حلقه واسطه دانشگاه و صنعت است. تمام تلاش و کوشش پژوهشگاه نیز در راستای ایفای نقش مرجع و نظام هماهنگ و منسجم پژوهشی در کشور و تعاملات بین المللی در حوزه استانداردسازی است. این هماهنگی و ارتباط موثر و پویا بین دانشگاه و صنعت، از طریق پژوهشگاه چشم‌انداز خوبی را در توسعه صادرات غیرنفتی ترسیم می‌کند. بهره گیری از مقالات علمی و پایان نامه‌ها در تدوین استانداردهای کارخانه ای، ملی و بین‌المللی، ارائه خدمات مشاوره‌ای به شرکت‌های تولید کننده برای دستیابی به کیفیت مطلوب، تدوین استاندارد محصولات دانش بنیان و در نهایت بهره گیری از توان تخصصی دانشگاهیان و امکانات آزمایشگاهی در مسیر توسعه استانداردسازی از برنامه‌های تبیین شده و در دست اقدام پژوهشگاه استاندارد است که در تمام آنها مقوله پژوهش کاربردی نقش کلیدی دارد.