نشان جغرافیایی
با وجود این، نشان جغرافیایی نمی‌تواند مانع از به‌کارگیری استانداردهای مربوط به یک محصول برای سایر تولیدکنندگان شود. نشانهای تجاری بیشتر در مورد محصولات کشاورزی، خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها، صنایع دستی و سایر صنایع به‌کار برده می‌شود. نشان جغرافیایی، معمولا شامل نام محلی که مبدا محصول است می‌شود. محصولات کشاورزی اساسا دارای خصوصیات مربوط به ویژگی‌های خاص محلی و جغرافیایی یک منطقه مانند خاک و آب و هوا هستند. علاوه‌بر این، در مورد محصولات غیرکشاورزی، نشان جغرافیایی می‌تواند بر ویژگی‌هایی تاکید کند که مربوط به فاکتورهای انسانی هستند که در یک منطقه خاص وجود دارد، مانند مهارت‌های خاص تولید یک کالای صنعتی یا برای ساخت صنایع‌دستی برای محصولات سنتی. برای مثال در تولید صنایع‌دستی یک منطقه، منابع طبیعی همان منطقه در ساخت این محصول به‌کار برده می‌شود و در سنت‌های مردم این منطقه ریشه دارد. از زمان بنیان‌گذاری توافق برای جنبه تجاری حقوق مالکیت معنوی (Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights / TRIPS) در سال ۱۹۹۴، که بخش خاصی در مورد نشان جغرافیایی دارد، این قانون مورد اقبال بسیاری از سیاست‌گذاران، مذاکره‌کنندگان تجاری و بسیاری از تولیدکنندگان (اکثرا کالاهای سنتی، صنایع دستی و کشاورزی)، حقوقدان‌ها و اقتصاددانان قرار گرفته است.
نشانهای جغرافیایی به صورت سنتی به عنوان حقوق مالکیت معنوی شناخته می‌شوند. بند ۱ (۲) معاهده پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی در سال ۱۸۸۳، به «نشانهای مبدا» و «شاخص مربوط به مبدا» اشاره کرده است. همچنین بند (۳) همین معاهده اشاره می‌کند که حقوق مربوط به «مالکیت صنعتی» تنها به «صنعت و تجارت» محدود نمی‌شود. بلکه محصولات کشاورزی، کالاهای مشتق‌شده از محصولات کشاورزی، همچنین کالاهای طبیعی یا فرآوری‌شده را نیز شامل می‌شود همانند غلات، برگ تنباکو، میوه، گاو، آب معدنی، گل‌ها و گیاهان و آرد. بنابراین در نظر گرفتن این بندها در معاهده پاریس نشان از این دارد که قانون‌گذاران در قرن ۱۹ تنها به نوآوری‌ها توجه نکرده‌اند، بلکه محصولات سنتی‌تر نیز در حوزه مالکیت معنوی مورد توجه قرار گرفته‌اند. پس از تصویب معاهده پاریس، تمرکز بیشتر و ضرورت توجه به قوانین مربوط به نشان جغرافیایی، منجر به انعقاد قرارداد جدیدی به نام قرارداد مادرید Madrid Agreement در سال ۱۹۸۱ با تمرکز بر نشان جغرافیایی و در ادامه در سال ۱۹۸۵ معاهده لیسبون (Lisbon Agreement) شد.
با وجود این به‌دلیل قوانین بسیار سختگیرانه در این معاهده در سال 2015، این قوانین تا حدی دستخوش تغییر شدند. در دو دهه اخیر، بازار مربوط به محصولات کشاورزی، به سمت ایجاد تمایز در محصولات عرضه‌شده حرکت کرده‌اند. اتفاقی که کارشناسان از آن به «نهادینه‌سازی کیفیت» تعبیر کرده‌اند و حرکت به سمت بهبود کیفیت و اتخاذ استانداردهای جدید را رقم زده است. موضوعی که کیفیت تولیدات و سایر موارد را وارد قیمت می‌کند و بازار را به سمت رقابت انحصاری سوق داده است. توجه بیشتر به کیفیت بهتر محصولات کشاورزی ناشی از چند عامل است، از جمله افزایش آگاهی نسبت به امنیت مواد غذایی، جنبه‌های فرهنگی مصرف غذا و سایر موارد. محصولاتی که دارای برچسب مرتبط با یک مبدا جغرافیایی هستند نمونه مشخصی است که نشان از اهمیت مصرف‌کنندگان به این است که یک محصول از کدام منطقه جغرافیایی و با چه کیفیتی تولید شده است. با توجه به شرایط رقابتی موجود در سطح جهان و با کاهش روزانه بهای تمام‌شده محصولات کشاورزی تولیدشده، این امکان را به تولیدکنندگان با محصولات با کیفیت‌تر و دارای ویژگی‌های یک منطقه جغرافیایی مشخص می‌دهد که از بازارهای رقابتی به بازارهای niche و سودآورتر حرکت کنند.
به این ترتیب منطقه جغرافیایی یک ابزار مناسب برای ایجاد تمایز در محصول کشاورزی محسوب می‌شود. امری که در سال‌های اخیر بر کسب برچسب منطقه‌ای تاکید کرده است. موضوعی که با نشان جغرافیایی قابل دسترسی است و از محصولات تولیدشده محافظت می‌کند. همانند سایر نشانهای متمایزکننده محصولات، قوانین اقتصادی مربوط به حمایت از کالاهای محلی و منطقه‌ای بر پایه تئوری‌های اقتصادی: ۱) جلوگیری از خروج تعادل از بازار که به‌دلیل دسترسی به اطلاعات ناهمگون از سمت تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان ایجاد می‌شود. ۲) در نظر گرفتن کیفیت در قیمت‌گذاری محصولات، شکل گرفته‌اند. علاوه‌بر این بررسی‌های گذشته در اروپا و در سایر کشورها همه نشان از بهبود کیفیت زندگی در مناطق غیرشهری پس از اتخاذ نشان جغرافیایی دارد. در سراسر جهان، جوامع غیرشهری اقدام به توسعه محصولات بر اساس دانش فنی و ویژگی‌های منطقه‌ای از جمله خاک و آب و هوا کرده‌اند.
تفاوت نشان جغرافیایی و علائم تجاری
نشان جغرافیایی و علامت تجاری، نشانه‌های خاصی هستند که برای متمایز کردن کالاها و خدمات در بازار مورد استفاده قرار می‌گیرند. هر دو این نشان‌ها شامل اطلاعاتی درباره مبدا کالا و خدمات ارائه‌شده هستند و این امکان را به مشتریان می‌دهند که یک ویژگی و کیفیت خاص را از محصول انتظار داشته باشند. علائم تجاری اطلاعات خاصی را به مصرف‌کنندگان در مورد کالا یا خدمات ارائه‌شده می‌دهد و کالا یا خدمتی را که از یک شرکت خاص منشا گرفته است نشان می‌دهد. این علامت به مصرف‌کنندگان این امکان را می‌دهد که یک خدمت یا کالا را بر اساس شهرت شرکت ارائه‌دهنده آن شناسایی کنند. اما نشان جغرافیایی با توجه به اینکه این محصول ریشه در منطقه خاصی دارد، کیفیت‌ها و ویژگی‌های مرتبط با این منطقه را به مصرف‌کنندگان ارائه می‌دهد. یک نشان تجاری معمولا یک علامت انتخابی از طرف ارائه‌دهنده یک کالا یا خدمت است. یک علامت تجاری با توجه به اینکه به یک شرکت مربوط است می‌تواند در هر جای دنیا به هر فردی اعطا شود. اما در مقابل آن، علامتی که برای نشان تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرد معمولا به نام مبدا اصلی کالا برمی‌گردد. نشان جغرافیایی می‌تواند به تمام تولیدکنندگان یک کالا که در یک منطقه خاص و تولیدشده مطابق استانداردهای مشخص‌شده در نشان جغرافیایی اعطا شود. هرچند، به‌دلیل ارتباط نشان جغرافیایی با یک منطقه خاص، این نشان نمی‌تواند به افرادی بیرون از این منطقه به صورت لایسنس یا به هر شکل دیگری اعطا شود.
به چه دلیل نیاز به توسعه نشان جغرافیایی داریم؟
جذابیت نشان جغرافیایی در سال‌های اخیر افزایش یافته است. پاسخ کوتاه این است که نشان جغرافیایی به عنوان ابزار مهمی در استراتژی مارکتینگ و سیاست‌های عمومی مورد استفاده قرار می‌گیرد، امری که تقویت جذابیت نشان جغرافیایی را در حدود 3 دهه اخیر رقم زده است. مصرف‌کنندگان در سال‌های اخیر توجه بسیاری به نشان جغرافیایی نشان می‌دهند و به ویژگی‌های مشخص در یک کالا اهمیت می‌دهند. این موضوع باعث توسعه بازارهای مخصوص کالاها با تاکید بر مبدا تولید شده است. توسعه برند یک جنبه بسیار مهم در مارکتینگ است. نشانهای جغرافیایی نیز همانند برند برای متمایز کردن محصول یک منطقه خاص در بازار از محصول مشابه ولی تولیدشده در سایر مناطق جغرافیایی است. بنابراین نشان جغرافیایی ابزار مناسبی برای توسعه بازار یک محصول شناخته می‌شود. علاوه‌بر این، مطالعات گسترده نشان می‌دهد به‌کارگیری نشان جغرافیایی در شرایط مناسب می‌تواند به توسعه اقتصادی مناطق روستایی کمک کند. با توجه به کاربرد نشان جغرافیایی در یک منطقه، ارزش افزوده ایجادشده توسط این نشان جغرافیایی تولیدکنندگان این منطقه را منتفع می‌سازد.
به‌دلیل اینکه محصولات دارای نشان جغرافیایی به قیمت بالاتری از محصولات بدون نشان مزبور به فروش می‌رسند، این عامل باعث می‌شود که مناطق دارای محصولات با نشان جغرافیایی به اشتغال کمک کنند. علاوه‌بر این نشان جغرافیایی به‌دلیل کمک به توسعه و حفظ آثار مربوط به یک منطقه و در مورد صنایع دستی با تاکید بر حفظ صنایع سنتی یک منطقه می‌تواند در توسعه صنعت توریسم یک منطقه نیز موثر باشد. به این ترتیب، نشان جغرافیایی به صورت کلی نقش قابل‌توجهی در توسعه یک منطقه ایجاد خواهد کرد. محصولاتی که نشان جغرافیایی به آنها تعلق می‌گیرد معمولا نتیجه فرآیندها و دانش سنتی که نسل به نسل منتقل شده‌اند را شامل می‌شود. علاوه‌بر این برخی از این کالاها ممکن است ویژگی‌های هنری یک منطقه که میراث اعصار گذشته یک ملت است را نیز شامل شوند. امری که در صنایع دستی به صورت قابل توجهی مشاهده می‌شود.
برای یک برنامه نشان جغرافیایی، استانداردهای تولید محصول مورد نظر با عنوان «دستورالعمل تولید» ایجاد می‌شود که می‌تواند شامل دستورالعمل تولید یک محصول به روش سنتی آن باشد. علاوه‌بر این، به‌دلیل ارزش افزوده‌ای که نشان جغرافیایی به محصول می‌افزاید، تولیدکنندگان محصول تمایل کمتری برای جایگزینی روش تولید با روش احتمالا کم‌هزینه‌تر دارند. نشان جغرافیایی ابزاری به جوامع کوچک‌تر منطقه‌ای ارائه می‌دهد که می‌توانند محصولات خود را از طریق آن متمایز سازند. نشان جغرافیایی بیش از یک نام یا سمبل هستند. این نشان‌ها با توجه به تاکید بر یک منطقه جغرافیایی خاص دارای بار احساسی نیز هستند. نشان جغرافیایی که یک دارایی غیرمشهود است، در صورتی که مورد استفاده قرار نگیرد به مرور ارزش آن از بین می‌رود.
نشان جغرافیایی حاصل از تلاش تولیدکنندگان در یک منطقه خاص هستند. تولیدکنندگانی که طبق استانداردهای «دستورالعمل» نشان جغرافیایی عمل نمی‌کنند یا افرادی که بیرون از منطقه مزبور هستند ممکن است از نشان جغرافیایی استفاده کنند. کاربری نشان جغرافیایی توسط افراد حقیقی یا حقوقی بدون مجوز برای تولیدکنندگان دارای مجوز و مصرف‌کنندگان ضرر سنگینی را خواهد داشت. حفاظت از نشان جغرافیایی به افرادی که دارای مجوز برای استفاده از نشان جغرافیایی هستند امکان اقدام علیه استفاده‌کنندگان غیرقانونی را در مقابل سوءاستفاده‌گران فراهم می‌کنند. همچنین حمایت از نشان جغرافیایی شامل ممانعت از ثبت نشان جغرافیایی به‌عنوان یک علامت تجاری توسط یک شرکت یا استفاده از نام آن به صورت انحصاری را ایجاد می‌کند. در حال حاضر ۳ معاهده بین‌المللی که توسط WIPO تصویب و اجرا می‌شوند برای حمایت از نشانهای جغرافیایی وجود دارد.
معاهده پاریس برای محافظت از مالکیت کالای صنعتی، توافقنامه مادرید برای مقابله با سوء استفاده از نشانهای جغرافیایی و در نهایت معاهده لیسبون. با وجود اینکه پیش‌تر به نظر می‌رسید که توسعه نشان تجاری به نفع کشورهای اروپایی که پیشرو تولید محصولاتی همانند شکلات سوئیس هستند. اما در سال‌های اخیر شاهد تغییر این پارادایم هستیم. موسسه OriGin، موسسه بین‌المللی برای توسعه نشان جغرافیایی، طبق بررسی‌ها این منظر را اعلام کرده است که توسعه کاربری نشان جغرافیایی می‌تواند ابزاری مناسب برای ایجاد «توسعه پایدار» در کشورهای در حال توسعه باشد و به رونق تولید در این کشورها کمک کند. در سال‌های اخیر با توجه به نقش این عامل شاهد توسعه نشان جغرافیایی در کشورمان نیز بودیم. کالاهایی از جمله صنایع دستی، فرش‌های مناطق مختلف از جمله استان گلستان و فرش بیجار از جمله موارد ثبت‌شده با نشان جغرافیایی هستند.
ارسال نظر