اعتیاد به فیس‌بوک
فیس‌بوک با وجود آنکه کمتر از ۶ سال از راه‌اندازی‌اش می‌گذرد، فراگیرترین شبکه اجتماعی در تمام دنیاست، برای عضویت در این شبکه اجتماعی هیچ محدودیت سنی وجود ندارد و هر کس توان استفاده از کامپیوتر و دیگر ابزارهای قابل اتصال به اینترنت را داشته باشد، می‌تواند برای خود در این شبکه اجتماعی یک حساب کاربری ایجاد کرده و با دیگران ارتباط برقرار کند. در ایران نیز با وجود فیلتر بودن وب‌سایت این شبکه اجتماعی بر اساس آمارهای برخی مسوولان چندین میلیون نفر کاربر عضو آن شده‌اند. در این میان بخش عمده‌ای از این کاربران را قشر نوجوان شامل می‌شود.
فیس‌بوک با وجود آنکه کمتر از 6 سال از راه‌اندازی‌اش می‌گذرد، فراگیرترین شبکه اجتماعی در تمام دنیاست، برای عضویت در این شبکه اجتماعی هیچ محدودیت سنی وجود ندارد و هر کس توان استفاده از کامپیوتر و دیگر ابزارهای قابل اتصال به اینترنت را داشته باشد، می‌تواند برای خود در این شبکه اجتماعی یک حساب کاربری ایجاد کرده و با دیگران ارتباط برقرار کند. در ایران نیز با وجود فیلتر بودن وب‌سایت این شبکه اجتماعی بر اساس آمارهای برخی مسوولان چندین میلیون نفر کاربر عضو آن شده‌اند. در این میان بخش عمده‌ای از این کاربران را قشر نوجوان شامل می‌شود. دکتر کارینه طهماسیان، استادیار پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی، به همراه آسیه اناری، دانشجوی دکترای روانشناسی بالینی دانشگاه شهید بهشتی و رضوان اناری، کارشناس ارشد علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی با موضوع نوجوانان و شبکه‌های اجتماعی پژوهشی را انجام داده‌اند، نتایج این پژوهش تاکنون در رسانه‌ها منتشر نشده است، با این حال دکتر آسیه اناری خلاصه‌ای از این مقاله را برای انتشار در دنیای‌اقتصاد برای ما ارسال کرد که در ادامه می‌آید:
جهانی‌سازی را می‌توان تغییراتی دانست که در فرهنگ جوامع و اقتصاد جهانی بر اثر افزایش روزافزون تجارت بین‌المللی و مبادلات فرهنگی و سیاسی به‌وجود می‌آیند. در عرصه فرهنگی نوآوری‌های تکنولوژیک همچون اینترنت، دستگاه‌های فکس، تلویزیون‌های ماهواره‌ای و کابلی، شبکه اینترنت و ظهور رسانه‌های جهانی موجب شده تا مرزهای فرهنگی کشورها در نوردیده شود، اما به طور کلی اینترنت یکی از عوامل اصلی جهانی شدن است. در همین راستا بسیاری از پژوهشگران بر این نظرند که جهانی‌شدن در ایران رابطه مستقیمی با توسعه ارتباطات دارد. توسعه ارتباطات نیز در قالب استفاده روزافزون از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی خود را نشان می‌دهد. شبکه‌های اجتماعی اینترنتی، سرویس‌های مبتنی بر وب و بر اساس یک ساختار اجتماعی هستند. این شبکه‌ها از گروه‌هایی (که عموما فردی یا سازمانی هستند) تشکیل شده است که با یک نوع خاص از وابستگی به هم متصل‌اند و کاربران آنها می‌توانند علاقه‌مندی‌ها، افکار و فعالیت‌های خود را با دیگران به اشتراک بگذارند. «فیس‌بوک» با بیش از ۶۰۰ میلیون کاربرِ عضو به محبوب‌ترین و تاثیرگذارترین شبکه اجتماعی وب تبدیل شده است که در ایران نیز طرفداران بسیاری دارد. آمارها نشان می‌دهد نوجوانان بالای سیزده سال یکی از گروه‌هایِ کاربر فیس‌بوک محسوب می‌شوند. بر اساس پژوهش‌های پیشین، استفاده از فیس‌بوک در نوجوانان با خطراتی همچون اعتیاد به اینترنت، روابط پر خطر جنسی، افت تحصیلی و پرخاشگری همراه است و نیاز به کنترل و نظارت والدین دارد. از این رو در این پژوهش به بررسی آسیب‌های استفاده از فیس‌بوک در نوجوانان و راهبردهای مقابله‌ای خانواده برای کنترل و نظارت بر آن خواهیم پرداخت. برای بررسی خطرات و آسیب‌های روانشناختی مرتبط با استفاده بیش از حد و کنترل‌نشده از فیس‌بوک در نوجوانان و شیوه‌های مقابله و نظارت والدین، با روش مصاحبه عمیق از 10 روانشناس کودک و نوجوان با حداقل مدرک کارشناسی‌ارشد روانشناسی؛ اطلاعات مورد نظر جمع‌آوری شد. گروه نمونه پژوهش حاضر -10 روانشناس- به صورت هدفمند - با توجه به معیارهای موردنظر پژوهشگران- و به صورت در دسترس انتخاب شدند. هر یک از روانشناسان گروه نمونه، حداقل 3 سال سابقه کار با کودک و نوجوان در مراکز خصوصی و دولتی را داشتند و میانگین سنی آنها 35 سال بود. افزون بر این، گروه نمونه شامل 9 زن و 1 مرد بود. در فرایند مصاحبه، از روانشناسان خواسته شد تا با توجه به مراجعان قبلی و در حالِ حاضر خود به سوالاتی پیرامون استفاده نوجوانانِ گروه سنی 18-13 سال از فیس‌بوک و تاثیرات روانشناختی آن بر این گروه سنی پاسخ دهند. به علاوه سوالاتی در مورد نحوه مدیریت خانواده و کنترل و نظارت والدین بر استفاده نوجوانان از این شبکه اجتماعی مطرح شد. سوالات در قالب مصاحبه حضوری، به صورت باز پاسخ و توسط یک مصاحبه‌گر پرسیده شد. سوالات مورد نظر پیش از مصاحبه توسط پژوهشگران مشخص شده بود. سپس مصاحبه‌ها با استفاده از تحلیل کیفی مورد بررسی قرار گرفتند و شباهت‌ها و تفاوت‌های پاسخ‌های به دست آمده، دسته‌بندی شده و در قالب گروه‌های کلی جمع‌بندی شدند. تحلیل کیفی مصاحبه‌های عمقی متخصصان نشان داد از نظر روانشناسان گروه نمونه، دختران بیش از پسران به استفاده از فیس‌بوک علاقه‌مند بوده و نسبت به آن دل‌مشغولی داشتند. همچنین بیشتر این نوجوانان متعلق به طبقه اجتماعی اقتصادی متوسط و بالا بودند و به دلیل افت تحصیلی، نمرات پایین درسی، پرخاشگری، تحریک‌پذیری و استفاده زیاد از کامپیوتر و اینترنت توسط والدین خود به مراکز مشاوره ارجاع شده بودند. همچنین بر اساس یافته‌های به دست آمده، می‌توان گفت علاوه بر مشکلات دیگر، نوجوانانِ مراجعه‌کننده به مراکز درمانیِ روانشناسانِ گروه نمونه؛ با استفاده بیش از حد از فیس‌بوک، آسیب‌های روانشناختی بسیاری را تجربه می‌کنند. با توجه به گزارش گروه نمونه، نوجوانانی که در روز بیش از دو ساعت از شبکه اجتماعی فیس‌بوک استفاده می‌کردند، با گذشت زمان نشانه‌هایی چون کم‌توجهی، کم خوابی، دل‌مشغولی بسیار به روابط دوستانه (با همجنس و جنس مخالف)، روابط زودهنگام با جنس مخالف، افت تحصیلی، پرخاشگری نسبت به والدین و همسالان، تحریک‌پذیری، تکانشگری و اعتیاد به اینترنت را نشان می‌دهند. این نوجوانان در صورتی که نتوانند به اینترنت دسترسی داشته باشند و پروفایل خود را چک کنند؛ به شدت تحریک‌پذیر شده و دست به دروغگویی یا پرخاشگری می‌زنند تا بتوانند به فیس‌بوک دسترسی پیدا کنند. روابط دوستانه در این نوجوانان به شدت تحت‌تاثیر استفاده از فیس‌بوک بوده؛ به طوری‌که دائما با دوستان خود در حال مباحثه یا درگیری در مورد اتفاقات مرتبط با فیس‌بوک بودند. بنابراین، شبکه اجتماعی دوستان نیز به طور چشمگیری درگیر مسائلی وابسته به شبکه اجتماعی بود. افزون بر این نتایج در سبب‌شناسی نشان داد والدین این گروه از نوجوانان راهکارهای کارآمد و موثری برای کنترل و مدیریت استفاده از شبکه‌های اجتماعی به کار نمی‌بردند، بلکه با سهل‌گیری یا سخت‌گیری بسیار یا عدم وضع قوانین و در نظر گرفتن ضمانت اجرایی آن، قادر به کنترل استفاده فرزندان خود از فیس بوک نبودند. همچنین این والدین در درس خواندن یا پر کردن اوقات فراغت فرزندان خود مشارکت فعالی نداشتند و در بیشتر موارد بین پدر و مادر ناهماهنگی‌هایی در روش تربیت فرزندان وجود داشت. بر اساس یافته‌های این پژوهش می‌توان گفت استفاده زیاد و بدون نظارت از فیس‌بوک می‌تواند به آسیب‌های روانشناختی، رفتاری و کارکردی در نوجوانان منجر شود و این آسیب‌ها سازگاری روانشناختی آتی را دچار مشکلاتی خواهد کرد. مهم‌ترین حوزه‌ای که دستخوش آسیب قرار می‌گیرد؛ کارکرد تحصیلی و عملکرد درسی است که با موفقیت شغلی و تحصیلی آینده نوجوان رابطه دارد. به نظر می‌رسد با افزایش اطلاعات و آگاهی والدین در خصوص این آسیب‌ها و مداخلاتی همچون آموزش رفتار قاطعانه و سبک فرزندپروری قاطع، برای کنترل و مدیریت استفاده از فیس‌بوک در نوجوانان می‌توان از آسیب‌های آتی پیشگیری کرد.
جهانی‌سازی را می‌توان تغییراتی دانست که در فرهنگ جوامع و اقتصاد جهانی بر اثر افزایش روزافزون تجارت بین‌المللی و مبادلات فرهنگی و سیاسی به‌وجود می‌آیند. در عرصه فرهنگی نوآوری‌های تکنولوژیک همچون اینترنت، دستگاه‌های فکس، تلویزیون‌های ماهواره‌ای و کابلی، شبکه اینترنت و ظهور رسانه‌های جهانی موجب شده تا مرزهای فرهنگی کشورها در نوردیده شود، اما به طور کلی اینترنت یکی از عوامل اصلی جهانی شدن است. در همین راستا بسیاری از پژوهشگران بر این نظرند که جهانی‌شدن در ایران رابطه مستقیمی با توسعه ارتباطات دارد. توسعه ارتباطات نیز در قالب استفاده روزافزون از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی خود را نشان می‌دهد. شبکه‌های اجتماعی اینترنتی، سرویس‌های مبتنی بر وب و بر اساس یک ساختار اجتماعی هستند. این شبکه‌ها از گروه‌هایی (که عموما فردی یا سازمانی هستند) تشکیل شده است که با یک نوع خاص از وابستگی به هم متصل‌اند و کاربران آنها می‌توانند علاقه‌مندی‌ها، افکار و فعالیت‌های خود را با دیگران به اشتراک بگذارند. «فیس‌بوک» با بیش از ۶۰۰ میلیون کاربرِ عضو به محبوب‌ترین و تاثیرگذارترین شبکه اجتماعی وب تبدیل شده است که در ایران نیز طرفداران بسیاری دارد. آمارها نشان می‌دهد نوجوانان بالای سیزده سال یکی از گروه‌هایِ کاربر فیس‌بوک محسوب می‌شوند. بر اساس پژوهش‌های پیشین، استفاده از فیس‌بوک در نوجوانان با خطراتی همچون اعتیاد به اینترنت، روابط پر خطر جنسی، افت تحصیلی و پرخاشگری همراه است و نیاز به کنترل و نظارت والدین دارد. از این رو در این پژوهش به بررسی آسیب‌های استفاده از فیس‌بوک در نوجوانان و راهبردهای مقابله‌ای خانواده برای کنترل و نظارت بر آن خواهیم پرداخت. برای بررسی خطرات و آسیب‌های روانشناختی مرتبط با استفاده بیش از حد و کنترل‌نشده از فیس‌بوک در نوجوانان و شیوه‌های مقابله و نظارت والدین، با روش مصاحبه عمیق از 10 روانشناس کودک و نوجوان با حداقل مدرک کارشناسی‌ارشد روانشناسی؛ اطلاعات مورد نظر جمع‌آوری شد. گروه نمونه پژوهش حاضر -10 روانشناس- به صورت هدفمند - با توجه به معیارهای موردنظر پژوهشگران- و به صورت در دسترس انتخاب شدند. هر یک از روانشناسان گروه نمونه، حداقل 3 سال سابقه کار با کودک و نوجوان در مراکز خصوصی و دولتی را داشتند و میانگین سنی آنها 35 سال بود. افزون بر این، گروه نمونه شامل 9 زن و 1 مرد بود. در فرایند مصاحبه، از روانشناسان خواسته شد تا با توجه به مراجعان قبلی و در حالِ حاضر خود به سوالاتی پیرامون استفاده نوجوانانِ گروه سنی 18-13 سال از فیس‌بوک و تاثیرات روانشناختی آن بر این گروه سنی پاسخ دهند. به علاوه سوالاتی در مورد نحوه مدیریت خانواده و کنترل و نظارت والدین بر استفاده نوجوانان از این شبکه اجتماعی مطرح شد. سوالات در قالب مصاحبه حضوری، به صورت باز پاسخ و توسط یک مصاحبه‌گر پرسیده شد. سوالات مورد نظر پیش از مصاحبه توسط پژوهشگران مشخص شده بود. سپس مصاحبه‌ها با استفاده از تحلیل کیفی مورد بررسی قرار گرفتند و شباهت‌ها و تفاوت‌های پاسخ‌های به دست آمده، دسته‌بندی شده و در قالب گروه‌های کلی جمع‌بندی شدند. تحلیل کیفی مصاحبه‌های عمقی متخصصان نشان داد از نظر روانشناسان گروه نمونه، دختران بیش از پسران به استفاده از فیس‌بوک علاقه‌مند بوده و نسبت به آن دل‌مشغولی داشتند. همچنین بیشتر این نوجوانان متعلق به طبقه اجتماعی اقتصادی متوسط و بالا بودند و به دلیل افت تحصیلی، نمرات پایین درسی، پرخاشگری، تحریک‌پذیری و استفاده زیاد از کامپیوتر و اینترنت توسط والدین خود به مراکز مشاوره ارجاع شده بودند. همچنین بر اساس یافته‌های به دست آمده، می‌توان گفت علاوه بر مشکلات دیگر، نوجوانانِ مراجعه‌کننده به مراکز درمانیِ روانشناسانِ گروه نمونه؛ با استفاده بیش از حد از فیس‌بوک، آسیب‌های روانشناختی بسیاری را تجربه می‌کنند. با توجه به گزارش گروه نمونه، نوجوانانی که در روز بیش از دو ساعت از شبکه اجتماعی فیس‌بوک استفاده می‌کردند، با گذشت زمان نشانه‌هایی چون کم‌توجهی، کم خوابی، دل‌مشغولی بسیار به روابط دوستانه (با همجنس و جنس مخالف)، روابط زودهنگام با جنس مخالف، افت تحصیلی، پرخاشگری نسبت به والدین و همسالان، تحریک‌پذیری، تکانشگری و اعتیاد به اینترنت را نشان می‌دهند. این نوجوانان در صورتی که نتوانند به اینترنت دسترسی داشته باشند و پروفایل خود را چک کنند؛ به شدت تحریک‌پذیر شده و دست به دروغگویی یا پرخاشگری می‌زنند تا بتوانند به فیس‌بوک دسترسی پیدا کنند. روابط دوستانه در این نوجوانان به شدت تحت‌تاثیر استفاده از فیس‌بوک بوده؛ به طوری‌که دائما با دوستان خود در حال مباحثه یا درگیری در مورد اتفاقات مرتبط با فیس‌بوک بودند. بنابراین، شبکه اجتماعی دوستان نیز به طور چشمگیری درگیر مسائلی وابسته به شبکه اجتماعی بود. افزون بر این نتایج در سبب‌شناسی نشان داد والدین این گروه از نوجوانان راهکارهای کارآمد و موثری برای کنترل و مدیریت استفاده از شبکه‌های اجتماعی به کار نمی‌بردند، بلکه با سهل‌گیری یا سخت‌گیری بسیار یا عدم وضع قوانین و در نظر گرفتن ضمانت اجرایی آن، قادر به کنترل استفاده فرزندان خود از فیس بوک نبودند. همچنین این والدین در درس خواندن یا پر کردن اوقات فراغت فرزندان خود مشارکت فعالی نداشتند و در بیشتر موارد بین پدر و مادر ناهماهنگی‌هایی در روش تربیت فرزندان وجود داشت. بر اساس یافته‌های این پژوهش می‌توان گفت استفاده زیاد و بدون نظارت از فیس‌بوک می‌تواند به آسیب‌های روانشناختی، رفتاری و کارکردی در نوجوانان منجر شود و این آسیب‌ها سازگاری روانشناختی آتی را دچار مشکلاتی خواهد کرد. مهم‌ترین حوزه‌ای که دستخوش آسیب قرار می‌گیرد؛ کارکرد تحصیلی و عملکرد درسی است که با موفقیت شغلی و تحصیلی آینده نوجوان رابطه دارد. به نظر می‌رسد با افزایش اطلاعات و آگاهی والدین در خصوص این آسیب‌ها و مداخلاتی همچون آموزش رفتار قاطعانه و سبک فرزندپروری قاطع، برای کنترل و مدیریت استفاده از فیس‌بوک در نوجوانان می‌توان از آسیب‌های آتی پیشگیری کرد.
ارسال نظر