یارانه سوخت از یارانه نقدی سبقت گرفت
آلا‌رم تابستانی مصرف بنزین
روز گذشته ارقام بسیار نگران‌کننده‌ای از میزان مصرف بنزین کشور منتشر شد. متوسط مصرف بنزین در تیر ماه سال جاری بیش از ۸میلیون لیتر نسبت به خرداد رشد داشته و به مرز ۹۲ میلیون لیتر در روز نزدیک شده است. هرچند گرم شدن هوا و استفاده از کولر در خودروها عامل افزایش مصرف بنزین معرفی می‌شود، اما اصلی‌ترین دلیل رشد مصرف بنزین ثابت ماندن قیمت آن است. رشد ۱۰ درصدی مصرف بنزین در سه ماه ابتدای سال یعنی زمانی‌که دمای هوا معتدل است، دلیل بر این مدعا است. دولت در چند سال گذشته با ثابت نگه داشتن قیمت بنزین در نرخ ۱۰۰۰ تومان نه‌تنها برای نزدیک کردن آن به قیمت‌های جهانی تلاشی نکرده بلکه موجب ارزان شدن آن نسبت به قیمت دیگر کالاها شده و این خود اهرمی برای افزایش مصرف است. علاوه بر این رسیدن میانگین مصرف بنزین به مرز ۹۲ میلیون لیتر در روز به معنای تداوم وابستگی به واردات بنزین است. در واقع نبود کنترل بر مصرف، خودکفایی بنزینی ایران که در خردادماه به دست آمده بود را در کمتر از یک ماه از بین برد. علاوه بر این، قیمت بنزین در بازارهای جهانی نشان میدهد که دولت در تیرماه براساس نرخ دلار رسمی، حدود ۳۰۰۰ میلیارد تومان یارانه غیرنقدی به مصرف‌کنندگان بنزین پرداخته است. این مبلغ براساس نرخ غیررسمی دلار به ۹۷۰۰ میلیارد تومان می‌رسد. درحالی‌که میزان یارانه نقدی که دولت ماهانه پرداخت می‌کند حدود ۳۷۰۰ میلیارد تومان است. این آمار نشان میدهد که یارانه غیرنقدی اختصاص‌یافته به مصرف بنزین از یارانه نقدی پیش افتاده است.
اوج‌گیری مصرف بنزین در تیر ماه
آنطور که آمار شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران نشان میدهد مصرف بنزین کل کشور در تیرماه سال جاری رکورد جدیدی از خود به‌جا گذاشته است. متوسط مصرف بنزین کل کشور در این ماه روزانه ۹۱ میلیون و ۷۰۰ هزار لیتر اعلام شده است که این رقم نه‌تنها در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته حدود ۹ درصد رشد را نشان میدهد، بلکه نسبت به یک ماه پیش از آن یعنی نسبت به خرداد ماه نیز نزدیک به ۱۰ درصد رشد داشته است.
مجموع مصرف بنزین کل کشور در تیرماه امسال ۲ میلیارد و ۸۴۰ میلیون لیتر بوده است. تاکنون متوسط ماهانه مصرف بنزین ایران به چنین سطحی نرسیده بود و بالاترین رکورد با رقم ۲ میلیارد و ۷۳۰ میلیون لیتر در شهریور سال گذشته به ثبت رسید. علاوه بر این، در روز ۳۱ تیرماه با مصرف ۱۲۱میلیون و ۸۰۰ هزار لیتر بنزین رکورد دیگری در مصرف روزانه به ثبت رسیده است. براساس این گزارش، کمترین مقدار مصرف بنزین کل کشور در تیرماه ۹۷ مربوط به یکم تیرماه با رقم روزانه ۷۶ میلیون لیتر بوده است. میانگین مصرف روزانه بنزین کشور در چهار ماه ابتدای سال جاری ۸۶ میلیون و ۸۰۰ هزار لیتر بوده که نسبت به مدت مشابه پارسال ۶/ ۹ درصد رشد داشته است. متوسط مصرف بنزین در چهار ماه ابتدای سال ۱۳۹۶ کمتر از ۲/ ۷۹ میلیون بشکه در روز بوده است.
چرا باید نگران آمار تیرماه باشیم؟
رشد مصرف بنزین در تابستان تازگی ندارد و بر اساس الگوی فصلی مصرف بنزین در غالب کشورها توجیه‌پذیر است، چراکه مصرف بنزین تابعی از رفتار مصرف‌کننده است و تابستان‌ها به دلیل تعطیلی مدارس و گرم‌شدن هوا میزان مسافرت‌های جاده‌ای افزایش می‌یابد که به اوج‌گیری تقاضا برای بنزین در این فصل منجر می‌شود. از سویی استفاده از کولر در خودروها خود عاملی برای افزایش مصرف بنزین در این فصل است.
اما آنچه شرایط را درخصوص تابستان امسال نگران‌کننده می‌کند، احتمال تداوم رشد مصرف بنزین تا پایان تابستان و رکوردزنی‌های پیاپی آن در سطوح جدید است. «دنیای‌اقتصاد» سال گذشته در گزارشی با عنوان «میزان مصرف بنزین اوج می‌گیرد» به بررسی الگوی فصلی مصرف بنزین در ایران پرداخته بود. بر اساس این گزارش به‌طور معمول شهریور هر سال زمان به اوج رسیدن میزان مصرف بنزین در ایران است زیرا به دلیل نزدیک شدن به پایان تعطیلات تابستان و شروع فصل مدارس، خانواده‌ها تلاش می‌کنند از آخرین فرصت باقی‌مانده استفاده کرده و سفر کنند. از سوی دیگر در روزهای پایانی شهریور به دلیل خرید وسایل و آمادگی برای بازگشایی مدارس ترددها در سطح شهر نیز افزایش می‌یابد. این الگو تنها توسط تعطیلات مناسبتی در برخی سال‌ها قدری تغییر کرده است.
به‌طور مثال در سال ۸۹ بیشترین مقدار مصرف بنزین در کل سال در تیر ماه رخ داده است. نگاهی به تقویم سال ۸۹ نشان میدهد در تیر ماه این سال دو تعطیلی مناسبتی وجود داشته که هر دو با روز شنبه مصادف شده‌اند. تعطیلی دو روزه جمعه و شنبه، عاملی برای افزایش مسافرت‌های جاده‌ای و رشد مصرف بنزین در تیر آن سال شده است. اما در مقابل در شهریور سال ۸۹ هیچ تعطیلاتی وجود نداشته و این موجب شده که میزان مصرف بنزین مقداری کمتر از تیر ماه شود.
اما تعطیلات مناسبتی در تابستان امسال کاملا متفاوت از تابستان سال ۸۹ است و از تداوم رکوردزنی مصرف بنزین تا پایان این فصل خبر میدهد. در واقع ماه گذشته در حالی میزان مصرف به حدود ۹۲ میلیون لیتر در روز رسیده که در این ماه تنها یک روز، آنهم وسط هفته تعطیلات مناسبتی وجود داشته است. این یعنی تعطیلات نمی‌توانسته دلیلی برای مسافرت و رشد مصرف بنزین باشد. با این حال خبرها نشان می‌دهند از ابتدای تابستان در تمام تعطیلات پایان هفته محورهای شمالی کشور با ترافیک شدید مواجه بوده‌اند. این می‌تواند به این معنا باشد که هزینه پایین حمل و نقل دلیل رو‌آوردن مردم به مسافرت‌های یک روزه و دو روزه است. افزایش مسافرت‌ها در نبود تعطیلات در حالی رخ داده که شهریور امسال چند تعطیلی مناسبتی آنهم در مجاورت روزهای پایانی هفته وجود دارد، بنابراین فرصت بیشتری برای مسافرت‌های جاده‌ای ایجاد می‌شود. از این رو انتظار می‌رود در شهریور امسال میزان مصرف بنزین حتی از سطح تیرماه فراتر رود و رکورد دیگری در مصرف به ثبت برسد.
ثبات قیمت؛ رشد مصرف
هرچند گرمای هوا در افزایش مصرف بنزین بی‌تاثیر نیست، اما رشد ۱۰ درصدی مصرف در سه ماه ابتدای سال یعنی زمانی‌که دمای هوا معتدل است، نشان میدهد عاملی مهم‌تر و بنیادی‌تر از دمای هوا در رشد مصرف بنزین اثرگذار بوده است. «دنیای اقتصاد» پیش از این با انتشار سلسله گزارش‌هایی از تداوم رشد مصرف بنزین به‌علت ثبات قیمت‌ها خبر داده بود. در واقع دولت با پرداخت یارانه نه تنها قیمت بنزین را در داخل کشور پایین‌تر از قیمت آن در بازارهای جهانی قرار داده، بلکه مانع از رشد بهای این سوخت متناسب با نرخ تورم شده است. آخرین بار که قیمت سوخت افزایش یافت خرداد ۱۳۹۴ بود. در آن زمان دولت قیمت بنزین را تک نرخی و به ۱۰۰۰ تومان در هر لیتر رساند. از آن سال قیمت سوخت در کشور افزایش نیافته است، در حالی که بر اساس آمار بانک مرکزی ایران، قیمت دیگر کالاها از آن زمان تورم ۳۵ درصدی را تجربه کرده‌اند. بنابراین، احساس گرانی قیمت بنزین در تیر ماه سال جاری حدود ۳۵درصد نسبت به خرداد ۹۴ کمتر شده و قیمت واقعی بنزین(نسبت به تورم) حدود ۶۵۰ تومان در هر لیتر است. یعنی فشار قیمت بنزین ۱۰۰۰ تومانی بر مصرف‌کننده در حال حاضر به اندازه قیمت ۶۵۰ تومانی این سوخت در سال ۹۴ است. بنابراین طبیعی است که میزان تقاضا برای این سوخت نیز در حال حاضر بیشتر از سال ۹۴ باشد. آمار نشان میدهد میزان مصرف بنزین در تیرماه سال جاری نسبت به تیر سال ۹۴ حدود ۳۳ درصد رشد داشته است.
علاوه بر این، آخرین آمار پلاتس نشان میدهد قیمت بنزین در فوب خلیج فارس حدود ۴۷ سنت به ازای هر بشکه است. بنابراین، نرخ بنزین فوب خلیج فارس با در نظر گرفتن قیمت غیررسمی دلار آمریکا در ایران(۹۳۰۰ تومان) حدود ۴۴۰۰ تومان و بر اساس نرخ ارز رسمی(۴۳۵۰ تومان) حدود ۲۰۵۰ تومان است. بنابراین دولت در حال حاضر برای هر لیتر بنزین حداقل ۱۰۵۰ تومان یارانه میدهد؛ این به معنای پرداخت حدود ۳ هزار میلیارد تومان یارانه بر اساس نرخ رسمی دلار به مصرف‌کنندگان بنزین در تیرماه سال جاری است. بر اساس نرخ غیررسمی دلار میزان یارانه غیرنقدی بنزین در تیرماه حدود ۹هزار ۷۰۰ میلیارد تومان بوده است. یارانه غیرنقدی که دولت برای مصرف انرژی به مصرف‌کنندگان میدهد با در نظر گرفتن یارانه گازوئیل، برق و گاز بسیار بیشتر از این مقدار است. برای دانستن بزرگی این مبالغ کافی است به یارانه نقدی که دولت ماهانه به حدود ۵۸ میلیون ایرانی پرداخت می‌کند توجه کرد. دولت در حال حاضر ماهانه حدود ۳۷۰۰ میلیارد تومان یارانه نقدی پرداخت می‌کند که تنها کمی بیشتر از مقدار یارانه‌ای است که به مصرف‌کنندگان بنزین اختصاص می‌یابد.
بازگشت به عقب
اما در شرایطی میانگین مصرف بنزین به حدود ۹۲ میلیون لیتر در روز رسیده که کشور اخیرا و بعد از سال‌ها به خودکفایی در تولید بنزین رسیده بود. در حال حاضرمیزان تولید بنزین کشور با وارد مدار شدن فاز دوم ستاره خلیج فارس به ۸۸ میلیون لیتر در روز رسیده که از میزان مصرف ۶/ ۸۳ میلیون لیتری این سوخت در خرداد بیشتر است. اما جلو افتادن میزان مصرف از تولید در تیر ماه، بار دیگر یادآوری کرد که در نبود مدیریت مصرف دستیابی به «خودکفایی بنزینی» به رویا شبیه است. این در حالی است که به دلیل قرار گرفتن در آستانه بازگشت تحریم‌ها، خودکفایی بنزین بیش از هر زمان دیگری اهمیت استراتژیک دارد. در دوران تحریم‌های قبلی، فروش بنزین به ایران نیز تحریم شده بود که موجب شد دولت دهم برای تامین نیاز داخلی از آروماتیک‌های سنگین تولیدی واحدهای پتروشیمی استفاده کند. این محصول که شبیه بنزین است به دلیل داشتن درصد بالای بنزن به شدت هوا را آلوده می‌کند و مصرف آن در دولت یازدهم با حاشیه‌های بسیاری ممنوع شد. هرچند دولت وعده داده تا پایان سال جاری با وارد مدار شدن فاز سوم پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس میزان تولید بنزین کشور به مرز ۱۰۰ میلیون لیتر در روز برسد، اما در نبود مدیریت مصرف کاملا قابل پیش‌بینی است که در مدت‌کوتاهی مجددا میزان مصرف از سطح تولید پیشی بگیرد و دولت دوازدهم نیز در شرایط تحریم دست به دامان راهکارهایی چون استفاده از آروماتیک‌های پتروشیمی‌ها شود.
دولت در سال‌های گذشته فرصت‌‌های طلایی برای واقعی کردن قیمت بنزین را از دست داد. همانطور که «دنیای اقتصاد» در گزارشی با عنوان «خوب و بد بنزین دو نرخی» اعلام کرد دونرخی کردن بنزین و سهمیه‌بندی سوخت در شرایط عادی راهکاری ایده‌آل نیست، اما در شرایط اضطراری کنونی آخرین راهکار باقی مانده برای مدیریت مصرف است. با این حال به نظر می‌رسد با بهانه‌های نخ‌نما چون اعتراضات مردمی و فشار بر تورم و.... دولت همچنان از عملی کردن آن شانه خالی می‌کند.اما اگر تعلل‌های دولت برای مدیریت مصرف سوخت ادامه داشته باشد، در شرایط تحریم می‌تواند بحران دیگری پیش‌روی کشور ایجاد کند.
ارسال نظر