سنگینی سایه کرونا بر سر بازار نفت ادامه خواهد داشت
طلای سیاه پشت سد کووید-۱۹
تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۶ روز چهارشنبه به وقت تهران) هر بشکه نفت خام وست‌تگزاس اینترمدییت در بازار نایمکس به بهای ۴۷ دلار و ۳۵ سنت معامله شد که نشان‌دهنده کاهش یک دلار و ۷۵ سنتی یا به عبارتی دیگر ۵۶/ ۳درصدی قیمت این شاخص نفتی مهم بوده است. معاملات آتی نفت برنت دریای شمال در لندن نیز ۶۹/ ۳ درصد عقب‌نشینی کرد. هر بشکه نفت برنت ۵۰دلار و ۳۳ سنت قیمت‌گذاری شد که حاکی از افت یک دلار و ۹۳ سنتی این شاخص نفتی در بازار بود. جولیان لی، تحلیلگر و ستون‌نویس نفتی خبرگزاری بلومبرگ در یادداشتی عنوان کرد که بهبود تقاضای نفت کماکان ناچیز به نظر می‌رسد و افزایش قیمت نفت تحت‌تاثیر امید به واکسن‌های موثر به معنای این است که می‌توان همه‌گیری را زود پشت‌سر گذاشت، که البته این امر خیلی سریع هم رخ نخواهد داد.
سطح تقاضایی که از بین رفت
بعد از سالی کاملا پرتنش، امیدها بسیار زیاد است که پشت‌سر گذاشتن ۲۰۲۰ بتواند نشانه‌ای برای روزهای بهتر باشد. اما واقعیت این است که مسیری طولانی باقی مانده تا همه چیزی به حالت عادی خود برگردد. البته این واقعیت سخت نتوانست جلوی رشد ۱۴ دلار در هر بشکه یا همان ۳۷ درصدی افزایش قیمت نفت خام را بگیرد. افزایش قیمتی که به دلیل اعلام نتایج مثبت کارآزمایی واکسن‌ها در برابر بیماری کووید-۱۹ بود و به دنبال آن نیز توزیع سریع دزهای ابتدایی آنها در بریتانیا و ایالات متحده انجام شد. این رویدادها گونه‌ای از خوش‌بینی را در بازار به‌وجود آورد که گویی در ابتدای سال بیماری جدیدی در چین ظهور نکرده بود. کاهشی که با شیوع ویروس در بازار نفت رخ داد کاملا قابل فهم است. انتشار سریع بیماری، تاثیر مخربی بر زندگی و معیشت گذاشت و تنها ابزاری که اکثر دولت‌ها برای کاهش سرعت سرایت در اختیار خود می‌دیدند، تعطیل کردن اقتصاد بود که همین امر هم باعث کاهش بی‌سابقه تقاضای جهانی نفت شد.
ناظران و پیش‌بینی‌کنندگان بزرگ بازار نفت در جهان مانند آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده (EIA) و سازمان کشورهای صادر‌کننده نفت (OPEC) در ابتدا به آرامی فاکتور ویروس را در چشم‌اندازهای خود لحاظ کردند، آن هم در شرایطی که تاثیر آن را صرفا محدود به چین می‌دیدند. اما زمانی که در ماه آوریل مشخص شد این بیماری به سرعت در جاهای دیگر جهان نیز در حال گسترش است، پیش‌بینی‌های مرتبط با تقاضای نفت در سال ۲۰۲۰ کاهش یافت و در ماه‌های پس از آن نیز بهبودی در این پیش‌بینی‌ها حاصل نشده است. هر سه این نهادها در گزارش‌های خود نشان داده‌اند که در حال‌حاضر مصرف نفت به میزان حدود ۱۰ میلیون بشکه در روز کمتر از مقدار پیش‌بینی ابتدای سال جاری میلادی است. این حجم از نفت خام برای تامین سوخت تمام آفریقا و آمریکای لاتین کفایت می‌کند.
افزایش چشمگیر موجودی‌های ذخایر نفتی
لی معتقد است که پاسخ تولیدکنندگان به این وضعیت هم کُند بود. اختلافات ظاهرا آشتی‌ناپذیر بین اوپک و متحدانش پس از آنکه روسیه در ماه مارس از موافقت با کاهش عمیق تولید برای کمک به افزایش قیمت نفت خودداری کرد، عرصه تولید را عملا به میدان جنگی بی‌قاعده برای همگان کرد. البته آنها ماه بعد مجددا دور هم جمع شدند و سرانجام با کاهش روزانه ۷/ ۹میلیون بشکه در روز از ابتدای ماه مه موافقت کردند. کاهش بیشتر عرضه از طریق تولیدکنندگان خارج از گروه اوپک پلاس صورت گرفت، زیرا بودجه‌ها کاهش یافتند و برخی از عملیات‌ها هم دیگر از نظر اقتصادی توجیه‌پذیر نبودند. تولید نفت خام آمریکا که پیش از این در نوامبر سال گذشته به اوج خود رسیده بود، حد فاصل ماه‌های مارس و مه ۷/ ۲ میلیون بشکه در روز یا ۲۱ درصد کاهش یافت. حدود یک‌سوم از این حجم تولید کاهش یافته، در ماه‌های بعد بازیابی شده است.
پاسخ کُند به وضعیت جدید بازار، موجودی‌های ذخایر نفت را به اوج رساند و مخازن ذخیره‌سازی پر شد. کشتی‌ها برای نگهداری حجم اضافه و ظرفیت اضافه در کوشینگ اوکلاهما، که محل تحویل قرارداد بشکه‌های فیزیکی نفت خام وست‌تگزاس بود مشغول شدند و برای اولین بار قیمت‌ها به ناحیه منفی سقوط کرد. در پایان ماه اکتبر، ذخایر نفتی در کشورهای پیشرفته عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD) هنوز در سطوح بالاتری نسبت به اوج خود در سال ۲۰۱۶ و پیش از تشکیل ائتلاف اوپک‌پلاس قرار داشت، آن هم در حالی که طی ۳ ماه پیش از آن حجم این ذخایر کاهش یافته بود. البته به لطف عربستان سعودی نظم لازم در بین تولیدکنندگان اوپک پلاس به وجود آمد. پایبندی بسیار بالای تولیدکنندگان به ایجاد کسری عرضه مورد نیاز برای کاهش ذخایر نفتی جهان کمک کرده است، اما هنوز راهی طولانی در پیش است.
مسیر طولانی بازگشت
آخرین پیش‌بینی‌های سه آژانس بزرگ رصد‌کننده بازار نفت نشان می‌دهد که تقاضای جهانی نفت در سال آینده کماکان کمتر از میزان آن در مدت مشابه ۲۰۱۹ خواهد بود. این پیش‌بینی‌ها با وجود همه اخبار مثبت پیرامون واکسن منتشر شده‌اند و نشان می‌دهند که چشم‌انداز تقاضا نه بهتر، که بدتر از گذشته خواهد شد. تحلیلگران اوپک از ماه جولای، زمانی که برای اولین‌بار در گزارش فصلی خود از وضعیت تقاضا در سال آینده تخمینی ارائه دادند تاکنون پیش‌بینی خود برای تقاضا نفت‌خام در ۲۰۲۱ را با انتشار هر گزارش جدید کاهش داده‌اند. جولیان لی معتقد است که بهبود تقاضا هم از نظر جغرافیایی و هم با در نظر گرفتن بخش‌های مختلف بسیار ناچیز است و احتمالا همین‌طور هم خواهد ماند. همچنین باید در نظر داشت که بازار نفت در معرض فراز و نشیب‌های نبرد برای شکست همه‌گیری قرار دارد. در حال‌حاضر قرار است تا برای بار دیگر، محدودیت‌های کرونایی شدیدتری در سراسر اروپا و برخی از بازارهای قابل‌توجه آسیایی اعمال شود. موارد جدید ابتلا در کره جنوبی دوباره در حال افزایش است، اگرچه این کشور هنوز در مرحله اجرای محدودیت‌های سختگیرانه اجتماعی نیست و موج جدید موارد ابتلا در ژاپن نیز باعث به چالش کشیده شدن بهبود شکننده اقتصاد این کشور می‌شود.
تحلیلگر بلومبرگ در یادداشت خود اشاره دقیقی به تفاوت سرعت بازیابی برای محصولات پالایشی دارد که این امر نیز باعث ایجاد چالش‌های خاصی در بخش پالایش و فرآوری می‌شود. از یک‌سو تقاضا برای گازوئیل در حال افزایش است، زیرا رشد خرید‌های آنلاین نیاز به کامیون‌ها برای حمل و نقل را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر اما مصرف سوخت جت همچنان با مشکل روبه‌رو است و تعداد پروازهای تجاری کماکان در حدود ۶۰ درصد پایین‌تر از سطوح سال گذشته خود گیر کرده است. معادله چنین چالش‌هایی هم بعید است به‌زودی تغییر کند و احتمالا افزایش چشمگیری در بخش پروازها طی ماه‌های آینده رخ ندهد. تایید واکسن‌های موثر بر بیماری کووید-۱۹ نشانه‌ای برای آغاز یک جهان پسا‌پاندمی است اما بسیار نابخردانه خواهد بود که فکر کنیم فقط چون می‌توانیم خط پایان را ببینیم، یعنی به آن رسیده‌ایم. هنوز مسیری طولانی در پیش است و چند ماه آینده نیز برای سلامتی و رفاه مردم و هم برای اقتصاد در سراسر جهان و بخش وسیعی از بازار نفت روزهای دشواری خواهد بود.
