۳ نیروی جریان‌ساز در ۲۰۲۲ برای صنعت سرب بررسی شد
اثر پاندمی بر فلز خاکستری
در عین حال، تحولات در سطح اقتصاد خرد و رفتارهای بازیگران مختلف در حوزه خرید و سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاری در سرب، دیگر نیرویی است که در شکل‌‌‌‌‌‌دهی به آینده فلز سنگین و خاکستری نقشی اساسی را ایفا خواهند کرد. بررسی این سه نیرو نشان می‌دهد انتظار افزایش قیمت برای فلزی همچون سرب موضوعی منتفی است. تحلیلی که موسسه SMM چین نیز ارائه‌کرده، نشان می‌دهد تحلیل بنگاه داده‌‌‌‌‌‌پردازی فلزات شانگهای از آتیه سرب، قیمت 2265 تا 2335 دلاری برای هر تن از این فلز سنگین وزن است. واحد تحلیل داده بیزنس‌اینسایدر نیز اعدادی مشابه را برای سرب درنظر گرفته و برخی نیز برای انتهای سال ارقامی در محدوده 1980 تا 2000 دلار را در نظر گرفته‌‌‌‌‌‌اند.
بخشی از این کاهش قیمت به دلایلی رخ خواهد داد که به ذات فلز سرب و الگوی مصرف آن در جهان امروز مربوط است. از آنجا که به‌نظر می‌رسد تولید و مصرف این فلز در وضعیت باثبات و حتی پایداری قرار دارد و احتمالا جریانات جدیدی شدت تولید و مصرف سرب را به‌سادگی تحت‌تاثیر قرارنخواهند داد، قیمت این فلز نیز به‌نظر صعودی نخواهد بود. البته وزن افول قیمت در سناریوهای پیش‌روی سرب سنگین می‌تواند با شدت‌گرفتن سویه‌‌‌‌‌‌‌هایی نظیر اُمیکرون در جهان بالاتر رود، ولی با لحاظ جمیع‌جهات احتمال وقوع وضعیتی مشابه فصل دوم سال 2020 بسیار اندک است.
تحلیلگران مختلف درباره سرب نگاه‌‌‌‌‌‌های خاصی دارند. برای نمونه نویسندگان موسسه فوکوس‌اکونومیکز معتقدند: به دلیل احتمال افزایش تولید در زمستان که به شکل پایدار در چند ماه آینده در دسترس‌بودن سرب تصفیه‌شده را تا حدی افزایش خواهد داد، روند نزولی قیمت‌ها احتمالا قوت خواهد گرفت. در همین حال، تحلیلگران فوکوس‌اکونومیکز تصور می‌‌‌‌‌‌کنند قیمت سرب در پی افزایش ناگهانی پس از پاندمی، مستعد این است که تا حدی از سطح فعلی قیمت دور شود. دلیل این موضوع از نظر تحلیلگران این موسسه به بالاتر بودن قیمت‌ها نسبت به نرخ‌های واقعی و پایه برمی‌گردد.
گرچه سرعت واکسیناسیون در سطح جهان یا هر تاخیری در تحویل محموله‌‌‌‌‌‌ها احتمالا بر قیمت‌ها تاثیر می‌‌‌‌‌‌گذارد اما کمتر کسی انتظار تحول جدی در قیمت سرب را دارد. شرکت‌‌‌‌‌‌کنندگان در نظرسنجی فوکوس‌اکونومیکز قیمت سرب را در سه‌ماهه چهارم سال2022 به‌طور میانگین حدود 1956دلار آمریکا پیش‌‌‌‌‌‌بینی کرده‌‌‌‌‌‌اند. از جمله عواملی که در این پیش‌‌‌‌‌‌بینی به آن توجه شده، هزینه‌‌‌‌‌‌های تصفیه کنسانتره سرب است که تا حدی متعادل شده است. از آن‌سو ظرفیت ذوب اولیه از منابع موجود معدن فراتر رفته که این دو مورد حد محدودی از افزایش تولید را در سال2022 ممکن می‌‌‌‌‌‌سازند. علاوه‌بر این، صنعت بازیافت سرب - که دو‌سوم کل تولید جهانی را تولید میکند - به‌شدت به خرید باتریهای ضایعاتی وابسته است، اما نمی‌تواند تاثیر زیادی بر میزان عرضه داشته باشد. برای نمونه نیروی خردی که می‌تواند میزانی از افزایش قیمت را در بهای سرب ایجاد کند، احتمال ایجاد حجم بالای تقاضا برای باتری جایگزین است. پیشتر این نیرو یکباره و با وقوع قرنطینه در تابستان گذشته ایجاد و پاسخ داده شد، از این‌رو در موج بعدی امکان دارد توسط مالکان وسایل نقلیه در زمستان2022 تقاضای بالایی برای باتریهای جدیدتر و قوی‌‌‌‌‌‌تر به بازار وارد شود که در آن صورت بهای باتری و طبیعتا بهای سرب را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. تحولات آب و هوایی هم در میزان تقاضا برای باتری و بازیافت سرب آنها اثرگذار است.
در این قاب، بازیافت‌‌‌‌‌‌کنندگان سرب ممکن است حجم معمول باتریهای ضایعاتی موردنیاز برای تغذیه کوره‌‌‌‌‌‌های خود را نتوانند تامین نکنند که این نیز بر تحولات عرضه و تقاضای سرب در جهان اثر خواهد گذاشت.
کرونا با سرب چه کرد؟
سرب که در شمار پنج فلز پرکاربرد جهان قرار دارد، عمدتا به دلیل دامنه مصرف محدود و کاربرد کمتر، قیمتی پایین‌تر از مس دارد. این فلز که در بخش‌ها و محصولات محدودی مصرف دارد، در شمار اندکی از کشورها تولید می‌شود و بازیگران متعددی ندارد. موضوعی که باعث شده تا تغییر چندانی در روند تولید و سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاری برای فرآوری بیشتر از معادن سرب صورت نگیرد. سرب که از جمله فلزات به‌شدت سمی و ضدمحیط‌زیست به‌شمار میرود، در اهداف جهانی کربن‌‌‌‌‌‌زدایی یکی از فلزاتی است که کانون حمله طرفداران اقتصاد سبز است. در پاندمی، سرب همچون بسیاری از فلزات روند کاملا متناقضی از قیمت را تجربه کرد. کرونا باعث شد تا پس از یک سقوط آزاد قیمت بسیاری از مواد خام و فلزات اساسی روندی صعودی در پیش گیرد و حتی رکوردهای قیمت را در یک دهه اخیر جابه‌جا کند. این اتفاق برای بسیاری از فلزات از جمله آلومینیوم رخ داد. سرب که سال2019 را با قیمت 1940دلاری شروع کرد، تا پایان سال در همین محدوده باقی ماند و سال را با نرخ 1975دلاری به پایان برد. این نرخ با هجمه یکباره پاندمی در سال2020، تا سطح 1651دلار سقوط کرد و شرایط مشابه بحران جهانی اقتصاد در سال2008 را بازار فلزات تحمیل کرد.
این قاعده با کشف واکسن تغییر کرد و تزریق دزهای بیشتر و گسترش واکسیناسیون، موجب شد تا تقاضا برای فلزات خود را با رشد دوباره مصرف در جهان هماهنگ کند. در این مسیر بود که دوباره فضا برای افزایش قیمت سرب مهیا شد و هرچه قرنطینه کمرنگ‌‌‌‌‌‌تر و واکسیناسیون پررنگ‌‌‌‌‌‌تر شد، قیمت سرب نیز کانال‌‌‌‌‌‌های بالاتری را فتح کرد. البته رشد قیمت سرب نه مانند آلومینیوم و مس بود و نه همچون فولاد؛ بلکه مختصات خاص خود را داشت که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد.
فراز و فرود قیمتی در بازار سرب
این فلز در حالی سال 2021 را با بهای 2337دلاری به پایان رساند که بهای سرب در اوایل سال 2021 از مرز 1975دلار گذشته بود. اگر صرفا این دو عدد مبنای کار قرار گیرند، بهای سرب در سال2021 حدود 18درصد رشد داشته است. البته در برخی مقاطع قیمت بالاتر نیز رفت و گاه نیز قیمت به کمتر از 1900دلار عقب نشست. به‌طور کلی، در سالی که گذشت بهای این فلز فراز و فرود بسیاری را تجربه کرد. قیمت در یک دوره نسبتا طولانی در سال2021 روندی صعودی را پشت‌سر گذاشت، در واقع از اواخر فصل اول بود که پس از یک سقوط آزاد قیمتی، بهای سرب در جهان افزایش یافت و از 1891دلار در میانه‌ماه سوم (ماه مارچ)، به 2494 دلار در اواسط هشتمین‌ماه سال (ماه اوت) رسید. سرب در نهایت سال را در حالی به پایان برد که حواله‌‌‌‌‌‌های نقدی تحویل فوری این فلز در محدوده 2300دلار برای هر تن معامله می‌شد.
تولیدکنندگان مهم در جهان
سرب در جهان 6 تولیدکننده بزرگ دارد که بخش اعظم نیاز جهان به استحصال سرب از معادن را به بازار عرضه می‌‌‌‌‌‌کنند. چین همانند بسیاری از فلزات، در تولید سرب نیز پیشتاز است به شکلی که 46درصد از کل تولید جهان توسط این کشور انجام می‌شود. چین سالانه بین 2 تا 2 میلیون و 250 هزار تن سرب تولید میکند و بازیگر اصلی این حوزه با اختلافی فاحش نسبت به رقباست، پس از چین این استرالیاست که با 10درصد تولید جهان، در سال حدود 400 تا 500هزارتن سرب تولید میکند. آمار تولید استرالیا در سال 2019 بیش از 430 هزار تن بوده و پس از کاهش ملموس در سال2020، در سال2021 همین میزان را روانه بازار کرده است. پرو دیگر بازیگری است که با سهم 5/ 6درصدی قادر است سالانه بیش از 290هزار تن سرب تولید کند، پس از این بازیگر، ایالات‌متحده آمریکاست که با تولید حدود 280هزار تن سرب در رده بعدی قرار داشته و سهمی 2/ 6درصدی در تولید جهان دارد. مکزیک هم که از تولیدکنندگان مهم فلزات اساسی است با تولید سالانه 240هزار تن بیش از 5/ 5درصد سهم بازار جهان را به خود اختصاص داده است. بازیگر بعدی که 5درصد تولید سالانه جهان را در اختیار دارد، روسیه است که سالانه حدود 220 هزار تن تولید دارد. شواهد موجود نشان می‌دهد دیگر بازیگران ریز و درشت جهان هم مجموعا 940هزار تن سرب در سال تولید می‌‌‌‌‌‌کنند و یک‌پنجم عرضه جهانی سرب را در اختیار گرفته‌‌‌‌‌‌اند.
روند جهانی تولید و مصرف در دهه اخیر
یک دهه است که تولید سرب تغییر چندانی نداشته و تحول چشمگیری را تجربه نکرده است. از سال2010 تا سال2020 کل استحصال جهانی سرب در محدوده 4تا 5 میلیون تن قرار داشته است. بیشترین مقدار تولید در این دوره زمانی به سال2014 مربوط است که تولید جهانی سرب از مرز 5میلیون و 250 هزار تن گذشت. کمترین مقدار تولید نیز به سال پاندمی مربوط بود که تولید به زیر 4 میلیون تن سقوط کرد. دلیل اصلی این موضوع بسته‌شدن مهم‌ترین معادن پرو و مکزیک به دلیل شیوع گسترده بیماری و ممنوعیت‌‌‌‌‌‌های قرنطینه بود. با اینکه تولید افزایش چشمگیری نداشته، اما طی 15سال اخیر مصرف سرب در جهان به دلیل رشد تولید خودرو بیش از 5 میلیون تن افزایش یافته است. این اضافه مصرف اما نه از محل تولید بیشتر که با بازگرداندن دوباره سرب مصرف‌شده در صنایع تامین می‌شود، در واقع بخش عمده باتریهای مختلفی که در سال تولید می‌شوند به سرب نیاز مبرم دارند و به همین دلیل منبعی غنی برای بازیافت فلز سمی سرب هستند. شواهد موجود نشان می‌دهد نرخ بازیافت سرب به‌کاررفته در باتریهای اسیدی در آمریکای‌شمالی و اتحادیه اروپا نزدیک به 100درصد است. از این منظر، تولید سرب نمی‌تواند به‌جز به دلیل افزایش دامنه مصارف، توجیهی چشمگیری داشته باشد. روند جهانی به‌کارگیری این فلز نیز بازگوکننده همین موضوع است. مصرف سالانه سرب که در سال 2020 حدود 11 میلیون و 754 هزار تن بوده، تنها در دو سال 2013 و 2014 روندی نزولی از مصرف را تجربه کرده است. در عمده سال‌های اخیر مصرف سرب جهان در محدوده 12میلیون تن قرار داشته است، در واقع به‌طور دقیق اگر بررسی شود، مصرف سرب در 6سال اخیر بین 11 میلیون و 600 هزار تن تا 12 میلیون و 290هزار تن در نوسان بوده و تغییر چشمگیری نداشته است.
با اینکه هنوز نمی‌توان درباره سال2021 با دقت کامل قضاوت کرد، اما آمارهای گروه مطالعه جهانی سرب و روی نشان می‌دهد در نیمه اول2021 مصرف ماهانه سرب در جهان بین 950 تا یک‌میلیون و 40 هزار تن در‌ماه در نوسان بوده است. در فاصله ژانویه تا اکتبر 2021، استحصال سرب از معادن 3میلیون و 838 هزار تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال 2020، رشدی 5/ 4درصدی را تجربه کرده است. آمارهای این نهاد معتبر حوزه سرب و روی نشان می‌دهد تولید جهانی سرب از محل استحصال و بازیافت این فلز هم در فاصله ژانویه تا اکتبر2021 بیش از 10 میلیون و 118 هزار تن بوده که رشدی 4درصدی را نسبت به مدت مشابه سال2020 نشان می‌دهد. از نقطه نظر مصرف نیز در همین دوره زمانی در سال2021، مصرف 5درصد رشد کرده و به 10میلیون و 103هزار تن رسیده است.
مصارف عمده فلز سنگین
عمده مصارف سرب در صنعت خودرو و تولید باتری به‌کار میرود که برمبنای برخی برآوردها، تا 85درصد کل تولید سرب جهان در این بخش مصرف می‌شود. 7درصد از کل تولید سالانه این بخش هم به رول اکسترودشده سرب مربوط است و 5درصد نیز به انواع نمک‌‌‌‌‌‌ها و اکسیدهای این فلز مربوط است. این فلز البته مصارف دیگری هم دارد که سهم ناچیزی از کل تولید سالانه این فلز را به سمت خود جذب میکند.
رجوع به گذشته سرب نشان می‌دهد این فلز سنگین گرچه عمدتا در یکصد سال اخیر در صنعت خودرو مورد استفاده قرار گرفته، اما در رشته فعالیت‌های به‌شدت متنوعی مصرف و کاربرد دارد. برای نمونه سرب همچنان در صنعت اسلحه‌‌‌‌‌‌سازی و تولید مهمات کاربرد دارد. همچنین از این فلز در صنایع هسته‌‌‌‌‌‌ای و نیز ساخت بیمارستان‌‌‌‌‌‌ها استفاده بسیاری می‌شود. در آزمایشگاه‌‌‌‌‌‌های پرتودرمانی و اتاق‌های تست MRI کاربرد این فلز جهت ممانعت از انتشار پرتوهای خطرناک هسته‌‌‌‌‌‌ای حیاتی است. به‌جز این، صنایع کاشی و سرامیک نیز بعضا و از سال‌ها پیش شاهد استفاده از این فلز خاص بوده است. مصارفی محدود و مشخص در صنایع تولید سیم کابل و صنعت برق یا مصرف سرب به‌عنوان پایه فن لحیم‌‌‌‌‌‌کاری از دیگر مواردی است که می‌توان در این بخش به آن اشاره کرد.
