تابستان داغ با آلودگی «ازن» آغاز شد
اولین روز «قرمز» تهران ۱۴۰۲
به این ترتیب در تقویم آلودگی شهر تهران دومین روز از تیرماه به واسطه شدت گرما و در نتیجه افزایش تولید آلاینده ثانویه گازی و بی‌‌‌رنگ موسوم به ازن (O3) مصادف شده با اولین روز ناسالم برای همه پایتخت‌‌‌نشین‌‌‌ها.
نکته قابل تامل این است که چون میانگین شاخص کیفیت هوا در ایستگاه‌‌‌های سنجش سطح شهر به صورت ساعت به ساعت اندازه‌‌‌گیری و میانگین‌‌‌گیری برای درج در تقویم آلودگی هوا در ساعات 8 و 11 صبح روز بعد انجام می‌شود، در عمل شاخص اعلامی برای دوم تیرماه گویای ساعات پیاپی پرآلوده به لحاظ آلاینده ازن در روز اول تیر یعنی پنج‌شنبه گذشته بوده است. بررسی نمودار ساعتی تغییرات شاخص کیفیت هوا که تصویر آن در این خبر درج شده نیز نشان می‌دهد در فاصله ساعت 13 ظهر تا عصر روز پنج‌شنبه تهرانیها به مدت حدود هشت ساعت در وضعیت قرمز آلودگی هوا قرار داشتند و بدون اینکه هیچ علامتی از آلودگی به شکل متعارف آن در نیمه دوم سال (مشاهده مه‌‌‌دود یا تکدر آسمان) ظاهر شود، هوای ناسالم برای همه با شاخص بین 151 تا 200 واحد تنفس کردند.
شاخص کیفیت هوای ساعتی در این فاصله زمانی پرآلوده تا 195 نیز افزایش پیدا کرد و به مرز «بسیار ناسالم» با رنگ هشدار «بنفش» رسید.
هر چند عموم مردم «ازن» را به عنوان یک لایه گازی در اطراف کره زمین می‌‌‌شناسند که حیات را برای بشر ممکن کرده و از شدت انتشار پرتوهای مضر به سطح زمین می‌‌‌کاهد، اما واقعیت این است که در لایه‌‌‌های پایینی جو زمین غلظت این گاز بسیار اندک است و اگر افزایش پیدا کند، به آلودگی هوا می‌‌‌انجامد و برای سلامت انسان‌‌‌ها مضر است.
ازن یک آلاینده گازی است که در زمره آلایندههای ثانویه به شمار میآید، به این معنا که به شکل مستقیم از هیچ منبعی تولید نمی‌شود، بلکه حاصل ترکیب یک اتم اکسیژن ناپایدار و به اصطلاح واکنش‌‌‌پذیر موجود در ترکیبات آلایندههای دیگر از جمله اکسیدهای نیتروژن و ترکیبات آلی فرار با مولکول‌‌‌های اکسیژن هواست. فرآیند تجزیه و ترکیب مذکور که به تولید آلاینده ازن می‌‌‌انجامد، تحت‌تاثیر شدت تابش نور خورشید میسر می‌شود.
به این ترتیب همزمان با گرم شدن هوا بر میزان انتشار ازن در هوای کلان‌شهرها افزوده می‌شود و در نیمه اول هر سال به‌ویژه در سه ماه خرداد تا مرداد شاهد این جنس از آلودگی در پایتخت هستیم. اگرچه ظاهرا این آلودگی مختص روزهای گرم سال است اما وضعیت شدت آلودگی هوا در نیمه دوم سال قبل بر میزان ازن تولید و منتشر شده در هوا طی ماه‌‌‌های داغ نیمه اول هر سال تاثیرگذار است.
از آنجا که تک‌‌‌اتم اکسیژن واکنش‌‌‌پذیر به عنوان منشأ تولید ازن، از آلایندههای دیگری که به طور معمول از اگزوز خودروهای دیزلی، موتورسیکلت‌‌‌های فرسوده و بخارات بنزین آزاد می‌شود، بنابراین آلایندههای انسان‌‌‌ساز ناشی از منابع متحرک که در نیمه سرد هر سال در لایه‌‌‌های پایینی جو محبوس می‌‌‌شوند و هوا را آلوده می‌کنند، پیش‌‌‌ساز آلاینده تابستانی ازن به شمار می‌‌‌آیند. به این ترتیب می‌توان این طور تعبیر کرد که 1401 پرآلوده که در پاییز و زمستان با تعطیلات سریالی مدارس پایتخت همراه شد، در قرمز شدن اولین روزهای تیرماه در تقویم آلودگی هوا بی‌‌‌تاثیر نبوده است.
ازن موجود در سطح زمین برای سلامتی انسان، جانوران و گیاهان مضر بوده و از آن به‌‌‌عنوان «ازن بد» یاد می‌شود. گازهای خروجی از تاسیسات صنعتی و نیروگاه‌‌‌ها، اگزوز خودروها، بخارات بنزین و حلال‌‌‌های شیمیایی از جمله منابع اصلی تولید ازن به شمار میآید و هر قدر شدت نور خورشید بیشتر می‌شود، غلظت گاز ازن در هوا نیز افزایش می‌‌‌یابد.
بر اساس این گزارش تهرانیها از ابتدای امسال تا روز گذشته، 8 روز هوای پاک، 77 روز هوای سالم و قابل قبول، 9 روز هوای ناسالم برای گروه‌‌‌های حساس و یک روز قرمز همزمان با شروع تابستان را پشت سر گذاشته‌‌‌اند و بعید نیست در روزهای آینده در صورت پایداری دمای بالا در شهر تهران، اولین روز قرمز تهران به اولین موج آلودگی سریالی در شهر تبدیل شود و تهرانیها طی روزهای پیاپی هوای ناسالم تنفس کنند.
