ردپای گاز آلاینده هوا در کرج و غرب پایتخت؛ شاخص آلودگی مازوتی ۵/ ۱ برابر شد
بازگشت «مازوت» به پایتخت
پیش‌بینی نادرست درباره هوای آخرهفته پایتخت
آلارم مازوتسوزی در اطراف تهران به صدا درآمد. شاخص کیفیت هوای تهران به لحاظ آلاینده دیاکسید گوگرد (SO2) که مهم‌ترین منبع انتشار آن استفاده از سوخت مایع در نیروگاه‌‌‌ها و صنایع بزرگ مستقر در اطراف شهرهاست، طی روزهای پایانی هفته گذشته با افزایش قابل‌توجه روبه‌رو و میانگین آن در کل شهر تقریبا 5/ 1 برابر شده است.
رهگیری غلظت این آلاینده گازی به تفکیک مناطق مشخص می‌کند نواحی نزدیک‌‌‌تر به صنایع و نیروگاه‌‌‌های مستقر در داخل یا حریم شهر تهران با غلظت به مراتب بیشتری از آلاینده SO2 روبه‌رو بوده‌‌‌اند که موید جایگزین شدن سوخت مایع به جای گاز در آن حوالی طی چند روز گذشته است. به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، تهران به لحاظ کیفیت هوا روزهای بدی را پشت سر می‌‌‌گذارد و شهروندان در دو سوم روزهای سپری شده از ماه جاری، هوای آلوده تنفس کرده‌‌‌اند. اگرچه آلاینده اصلی هوا در تمام روزهای ناسالم برای گروه‌‌‌های حساس (نارنجی) و ناسالم برای همه (قرمز)، ذرات معلق با قطر کوچک‌تر از 5/ 2 میکرون (PM5/ 2) بوده است، اما در سه روز آلوده اخیر (16 تا 18 آذرماه) شدت آلودگی هوا نسبت به روزهای پیش از آن به واسطه افزایش غلظت یکی دیگر از آلاینده‌‌‌های هوا یعنی دیاکسید گوگرد افزایش پیدا کرده است. شاخص کیفیت هوا در3 روز پرآلوده پیاپی اخیر به ترتیب 102، 141 و 155 بوده است.
به این ترتیب دیروز هوا برای همه شهروندان ناسالم و وضعیت اضطرار در تهران حاکم شد؛ موضوعی که سبب شد کمیته اضطرار آلودگی هوا به ریاست استانداری تهران تشکیل جلسه دهد و تشکیل کلاس در مدارس استان‌‌‌های تهران و البرز (به جز دماوند و فیروزکوه) را به مدت دو روز پیاپی (امروز و فردا) «غیرحضوری» و مهدهای کودک و پیش‌‌‌دبستانی‌‌‌ها را تعطیل اعلام کند.
آلودگی گوگردی 5/ 1 برابر شد
اگرچه ظرف روزهای گذشته شاخص کیفیت هوا به لحاظ غلظت ریزذرات معلق با منشأ خودرویی افزایش پیدا کرده است، اما بررسی دقیق‌‌‌تر وضعیت دیگر آلاینده‌‌‌های شش‌‌‌گانه آسمان تهران نشان از افزایش ناگهانی غلظت دیاکسید گوگرد در پایتخت دارد که به 5/ 1 برابر شدن شاخص کیفیت هوا به لحاظ این آلاینده منجر شده است. در حالی که طی 15 روز نخست آذرماه امسال میانگین شاخص کیفیت هوا به لحاظ غلظت دیاکسید گوگرد (SO2) نزدیک 20 واحد بوده است، این شاخص یکباره رو به افزایش گذاشته و در یک روند تدریجی در نهایت در روز گذشته به 33 واحد رسید که نشان از شروع مازوتسوزی در برخی صنایع و شاید نیروگاه‌‌‌های مستقر در اطراف تهران دارد. علاوه بر استفاده از سوخت مایع به‌ویژه مازوت یا همان نفت کوره، استفاده از گازوئیل با استاندارد پایین‌‌‌تر از یورو چهار توسط خودروهای سنگین نیز می‌تواند به انتشار اکسیدهای گوگرد در هوا منجر شود. اما در روزهای اخیر تغییر خاصی در الگوی حرکت یا مصرف این گروه از خودروها رخ نداده که بتوان افزایش غلظت SO2 را به آن نسبت داد.
از طرفی بررسی ایستگاه به ایستگاه غلظت SO2 نیز موید نقش مازوتسوزی احتمالی صنایع در افزایش یکباره این آلاینده است. روز گذشته شاخص این آلاینده در ایستگاه سنجش کیفیت هوای مستقر در منطقه 22 تهران که غربی‌‌‌ترین منطقه پایتخت است، 39 بوده و در منطقه دو نیز شاخص آن تا 36 افزایش پیدا کرد. همچنین در منطقه 18 که یکی از مناطق اصلی استقرار کارخانه‌ها و صنایع داخل حریم شهر تهران محسوب می‌شود، شاخص SO2 به 46 یعنی نزدیک مرز عبور از هوای پاک به لحاظ آلاینده مذکور رسید. این در حالی است که در همان روز در ایستگاه‌‌‌های سنجش کیفیت هوا در شمال و شرق تهران (نظیر ایستگاه‌‌‌های اقدسیه، پیروزی و... ) وضعیت مثل روزهای پیش از آن بوده و شاخص کیفیت هوا از نظر دیاکسید گوگرد نیز حول و حوش 20 بوده است.
تغییرات این شاخص اگرچه خاموش اما گویای به صدا درآمدن آلارم مازوتسوزی در صنایع مستقر در اطراف تهران است؛ رخدادی که در سال‌های گذشته نیز به دلیل کمبود گاز در فصل سرما سابقه داشته است. پارسال در نیمه اول آبان مازوتسوزی سبب شد میانگین شاخص کیفیت هوا به لحاظ دیاکسید گوگرد در برخی روزها به بیش از 70 برسد و از این رو می‌توان پاییز 1400 را آلوده‌‌‌ترین مقطع زمانی سال‌های اخیر به لحاظ این آلاینده توصیف کرد. آذر سال 99 نیز به دنبال جیره‌‌‌بندی گاز صنایع استفاده از سوخت مایع با وجود تبعات آن تنها راه پیش پای صنایع برای استمرار فعالیت بود که منجر به افزایش غلظت SO2 در هوای تهران و برخی دیگر از کلان‌شهرها شد. در تهران میانگین شاخص کیفیت هوا به لحاظ SO2 در آن مقطع زمانی جهش کرد اما زیر 50 باقی ماند.
امسال هنوز شدت آلودگی گوگردی به اندازه سال گذشته نیست، اما ادامه مازوتسوزی می‌تواند وضعیت را به مراتب بغرنج‌‌‌تر و جنس آلودگی هوا برای تهرانی‌‌‌ها را سمی‌‌‌تر کند. «دنیای‌اقتصاد» پنج‌شنبه هفته گذشته با انتشار گزارشی در صفحه صنعت و معدن با عنوان «یخبندان گازی صنایع» اعلام کرد برخی فعالان صنایع مختلف هشدارهایی مبنی بر قطع و نوبت‌‌‌بندی گاز دریافت کرده‌‌‌اند.
علامت رسمی از مازوتسوزی
بر اساس این گزارش همزمان با افزایش برودت هوا در کمتر از دو هفته اخیر میزان مصرف گاز بخش خانگی و تجاری 5/ 1 برابر شد و مادامی که از میزان این مصارف کاسته نشود، جیره‌‌‌بندی تنها چاره است و در مقطع جیره‌‌‌بندی و قطعی گاز نیز سوخت جایگزین صنایع و برخی نیروگاه‌‌‌های برق که قابلیت استفاده از سوخت مایع را دارند، مازوت یا در بهترین حالت گازوئیل است.
این هشدارها را می‌توان به منزله یک علامت رسمی دیگر از جایگزین شدن مازوت به جای گاز تلقی کرد که آثار آن بلافاصله در شاخص کیفیت هوای پایتخت نیز رصد شد. افزون بر این شهروندانی که دیروز بین تهران و کرج سفر کردند نیز آلودگی شدید در هوای کلان‌شهر همسایه استان تهران را با چشم غیرمسلح رصد کرده و حتی هوای حریم غربی استان تهران را آلوده‌‌‌تر از پایتخت تشخیص دادند. با توجه به استقرار یک نیروگاه بزرگ و برخی صنایع در این محدوده می‌توان آلودگی شدید هوای کرج را نیز به تحولات رخ داده در نوع سوخت مصرفی صنایع نسبت داد.
مساله مهمی که سیاستگذار باید به آن توجه کند، پایداری آلاینده ناشی از مازوتسوزی در هواست. SO2 می‌تواند بین دو تا چهار روز در لایه‌‌‌های پایینی جو باقی بماند و هوا را آلوده نگه دارد یا هوای آلوده به ذرات معلق را سمی کند. به این ترتیب آثار سوء هر یک روز مازوتسوزی توسط صنایع کوچک و بزرگ تا چند روز بعد در شهری مثل تهران ملموس است و شهروندان ناگزیر به تنفس این آلاینده با غلظت بیش از حد معمول برای چند روز پیاپی خواهند بود.
هشدار نادرست درباره آخر هفته
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، گذشته از وضعیت نگران‌‌‌کننده هوای تهران با توجه به آلارم شروع استفاده از سوخت‌‌‌های پرآلوده توسط صنایع در شرایط کمبود گاز، انتظار می‌رود با توجه به تکرار هر ساله آلودگی هوای ناشی از ریزذرات معلق همزمان با روزهای سرد سال به دلیل حاکمیت پدیده اینورژن (وارونگی هوا)، هشدارهای مربوطه در زمان مناسب صادر شود. طی هفته‌‌‌های اخیر اداره کل هواشناسی استان تهران بعضا با صدور هشدارنامه‌‌‌های رنگی از قبیل هشدار زرد و نارنجی در مقاطع مختلف هم به شهروندان و هم به مسوولان بایدها و نبایدهایی را گوشزد کردند.
به عنوان مثال در آخرین روزهای آبان هشدار نارنجی هوا به موقع صادر و گوشزد شد که شهروندان تهرانی سه روز پرمخاطره را به لحاظ شدت آلودگی پشت سر خواهند گذاشت. با این حال در نبود تصمیم‌گیری بهنگام در این رابطه، اقداماتی مثل غیرحضوری شدن مدارس در تصمیمات مکرر و مقطعی طی سه روز آلوده که از قبل وضعیت آن به صورت رسمی پیش‌بینی شده بود، نتوانست آلودگی را مهار کند و کیفیت هوا به تدریج از مرحله ناسالم برای گروه‌‌‌های حساس به ناسالم برای همه تنزل پیدا کرد. اما در روزهای اخیر حتی جای خالی هشدارنامه رنگی هواشناسی نیز مشهود بود و اداره کل این نهاد در استان تهران صرفا یک بولتن پیش‌بینی آلودگی را منتشر کرد که در آن برای روز جمعه «ناپایداری» یا به اصطلاح وزش باد موثر پیش‌بینی شده بود که اگر پیش‌بینی درستی بود، می‌توانست به بهبود کیفیت هوا منجر شود. این سازمان همچنین کیفیت هوای آخر هفته گذشته را «ناسالم برای گروه‌‌‌های حساس» پیش‌بینی کرده بود در حالی که شاخص کیفیت هوا روز جمعه به 155 واحد افزایش یافت و هوا برای همه ناسالم شد.
مسوولان در دو راهی تصمیم
جای خالی انتشار منظم پیش‌بینی‌‌‌ها و هشدارهای رنگی آلودگی توسط هواشناسی از یکسو و بی‌‌‌عملی یا عدم‌اقدام به موقع و اخذ تصمیمات موثر در زمانی که این هشدارها صادر می‌شود از سوی دیگر، سبب شده شهروندان تهرانی بیشتر از آلودگی هوا آسیب ببینند؛ کمااینکه با این وضعیت حتی نمی‌توانند تصمیمات خود را درباره تردد در شهر متناسب با وضعیت سلامت خود به بهترین شکل ممکن تنظیم کنند. این در حالی است که بر اساس گزارش آلودگی هوای سال 1400، 14درصد از مجموع مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در سال 1399 در گروه سنی 30 سال به بالا ناشی از تنفس هوای آلوده به ذرات معلق با قطر کوچک‌تر از 5/ 2 میکرون بوده است. همچنین بر اساس این گزارش در سال 99 چهار‌هزار و 122 شهروند تهرانی به دلیل تنفس هوای آلوده به ریزذرات معلق جان خود را از دست داده‌‌‌اند. با وجود تحمیل هزینه‌‌‌های سنگین به نظام سلامت از بابت آلودگی هوا، سیاستگذاران و تصمیم‌‌‌سازان همچنان در دو راهی انتخاب از گزینه‌‌‌ای که به نفع ارتقای سلامت جامعه منجر می‌شود، دچار تعلل می‌‌‌شوند.
