«تشدید» آلودگی هوا بعد از بایکوت هشدار رسمی «یکشنبه»؛ حامیان «هوای سمی» چه کسانی هستند؟
تشدید آلودگی با تصمیمات شبانه
چراغ سبز به تهران قرمز
« اثر صفر» تصمیمات شبانه با «ندانم‌‌‌کاری» در مدیریت ترافیک و آلودگی هوا
عکس: مهتاب بیگی، روزنامه دنیای اقتصاد
با وجود هشدار رسمی اداره هواشناسی استان تهران درباره آلودگی سه روزه در پایتخت، تصمیمات بازدارنده از «قرمز» شدن هوای تهران اتخاذ نشد. وضعیت اضطرار در تهران از صبح یکشنبه هفته جاری توسط هواشناسی پیش‌بینی و هشدار رسمی در این رابطه صادر شده بود اما تصمیم‌گیران در این حوزه، در وقت مطلوب از آن عبور کردند و در نتیجه هوای «نارنجی» روزهای یکشنبه و دوشنبه در ساعات بعد از ظهر دیروز در بسیاری از مناطق پایتخت به وضعیت قرمز تبدیل شد و صبح امروز نیز طبق پیش‌بینی‌‌‌های رسمی شرایط اضطرار همچنان در اغلب مناطق تهران حاکم است.
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، صبح روز یکشنبه، ۲۹ آبان ماه سامانه سنجش و پایش کیفیت هوای پایتخت زیر نظر شهرداری تهران هشدار اداره هواشناسی استان تهران (زیرمجموعه وزارت راه و شهرسازی) را درباره سه روز پیاپی آلودگی پرمخاطره در پایتخت که تا امروز (چهارشنبه) ادامه دارد، منتشر کرد. اگرچه به طور منطقی و طبیعی انتظار می‌رود این هشدارها قبل از اینکه توسط شهروندان مورد توجه قرار بگیرد، باعث واکنش سریع مجموعه دولت و شهرداری در حوزه تصمیم‌گیری مرتبط با کاهش آلودگی شهر قرار بگیرد و به اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از تشدید انتشار آلاینده‌‌‌ها منجر شود، اما در عمل این موضوع آن‌طور که انتظار می‌‌‌رفت رخ نداد و در نتیجه بعد از ظهر دیروز وضعیت هوای تهران از شرایط «ناسالم برای گروههای حساس (شاخص ۱۰۱ تا ۱۵۰)» در بسیاری از مناطق به وضعیت «ناسالم برای همه (شاخص ۱۵۱ تا ۲۰۰)»تنزل پیدا کرد.
آنچه موجب شد روند طی شده در سه روز گذشته به نحوی پیش برود که رفته‌رفته بر میزان آلودگی افزوده شود، بایکوت هشدارنامه رسمی صبح یکشنبه توسط تصمیم‌گیران در وقت آلودگی تهران بود، به این معنا که به جای اینکه قبل از روز دوشنبه تصمیمات موثر برای کاهش انتشار آلاینده‌‌‌ها و عدم‌قرارگیری گروههای حساس در معرض آلودگی را اتخاذ کنند، به چند تصمیم شبانه قناعت کردند. تصمیم شبانه درباره غیرحضوری شدن مدارس ابتدایی و تعطیلی مهدهای کودک و پیش‌‌‌دبستانی‌‌‌ها ابتدا برای یک روز یعنی دوشنبه در حالی اتخاذ شد که بسیاری از والدین از آن مطلع نبودند و با درهای بسته مهدها و مدارس در صبح روز دوشنبه مواجه شدند.
از طرفی برخی از مهدهای کودک با توجه به استیصال والدین شاغل ناگزیر به پذیرش خردسالان شدند و عملا هدف از این تصمیم دیرهنگام برای در خانه ماندن گروههای سنی حساس به آلودگی (جلوگیری از قرار گرفتن در معرض هوای آلوده) محقق نشد.
با وجود صراحت هشدارنامه رسمی هوای نارنجی به ادامه‌‌‌دار بودن آلودگی تا امروز در تهران، حتی تصمیم برگزاری غیرحضوری کلاس‌‌‌های مقطع ابتدایی نیز به طور موثر برای سه روز پیاپی اتخاذ نشد و اطلاع‌‌‌رسانی درباره سرنوشت دانشآموزان دبستانی در روز سه‌‌‌شنبه به ساعات شبانگاه دوشنبه موکول شد. از طرفی دیروز حوالی ساعت 14:30 خبر غیرحضوری شدن امروز همه مدارس تهران منتشر شد و این یعنی تعیین‌تکلیف برای مدارس به‌‌‌رغم غلظت بالای آلاینده‌‌‌ها در جو و نبود باد موثر که به بهبود هوا کمک کند، باز هم به ساعات عصر موکول شد. هشدارنامه اداره هواشناسی استان تهران چند محور برجسته و به اصطلاح چند آلارم دارد که اگر مورد توجه تصمیم‌گیران قرار می‌‌‌گرفت، به کاهش موثر آلودگی منجر می‌‌‌شد، تا جایی که می‌توانست از قرمز شدن شاخص کیفیت هوا پیشگیری کند و دست‌‌‌کم آلودگی در حد «ناسالم برای گروههای حساس (وضعیت نارنجی)» باقی بماند. آلارم اول هشدارنامه ناظر بر پیش‌بینی افزایش غلظت آلاینده‌‌‌ها در روزهای دوشنبه تا چهارشنبه بود. همچنین در متن هشدارنامه تاکید شده بود که شرایط جوی مخاطرات آلودگی هوا در پایتخت را شاژر خواهد کرد؛ کمااینکه به این نکته اشاره شده که وزش باد موثر در تهران طی سه روز مورد اشاره وجود نخواهد داشت و سرعت باد حداقلی است؛ وضعیتی که به حبس آلاینده‌‌‌ها در لایه‌‌‌های پایینی جو و پایدار شدن آلودگی هوا منجر می‌شود. این هشدارنامه همچنین پیش‌بینی کرده که آلاینده ذرات معلق با قطر کوچک‌تر از 5/ 2 میکرون (PM 5/ 2) با افزایش غلظت تحت‌تاثیر نبود باد موثر، آسمان تهران را کدر می‌کند.
اثر مجازی شدن مدارس خنثی شد
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، هشدارنامه سطح نارنجی صبح یکشنبه دو توصیه کلیدی نیز دارد؛ یکی ناظر بر مدیریت به منظور کاهش تردد خودروها و دیگری اجتناب از ترددهای غیرضروری برای همه شهروندان. اما برخی تصمیم‌گیران با بیتوجهی نسبت به این هشدارها در عمل از تنفس هوای سمی توسط پایتخت‌‌‌نشینان حمایت کردند. اگر حامیان هوای سمی به فوریت برای عمل به دو توصیه هشدارنامه مذکور اقدام می‌کردند، تصمیم‌گیری برای مجازی شدن آموزش در مدارس ابتدایی و تعطیلی مهدهای کودک به دوشنبه شب نمی‌‌‌کشید تا اثر این تصمیم به واسطه بی‌‌‌اطلاعی گروهی از شهروندان از آن به «صفر» نزدیک شود و عملا گروههای حساس تاوان ندانم‌‌‌کاری مدیرانی که مصوبات آلودگی هوا را شبانه و دقیقه نودی منتشر می‌کنند، می‌‌‌پردازند. موضوع آموزش غیرحضوری پس از تجربه دو ساله کرونا، رخداد غریبی نیست که تصمیم‌گیران بخواهند از آن اجتناب کنند. رفتار منطقی این بود که در روز یکشنبه به محض اطلاع از آلودگی سه‌‌‌روز پیاپی، مدارس یکباره برای روزهای دوشنبه تا چهارشنبه غیرحضوری و این تصمیم در وقت مناسب طی ساعات متمادی از بعد از ظهر یکشنبه اطلاع‌‌‌رسانی می‌‌‌شد. همچنین تصمیمات مکمل در این حوزه شامل توقف فروش آرم روزانه طرح ترافیک مبتنی بر تجربیات سال‌های گذشته و افزایش همزمان ناوگان حمل‌ونقل عمومی به صورت اورژانسی در محدوده مرکزی شهر که محدودیت ترافیکی اعمال می‌شود اتخاذ می‌‌‌شد. در این صورت امکان جلوگیری از تشدید آلودگی و قرمز شدن تهران وجود داشت. اما برخی مدیران دولتی با نادیده گرفتن هشدار نارنجی در تهران، عملا به حاکم شدن وضعیت قرمز در شهر چراغ سبز نشان دادند.
نکته قابل تامل این است که تصمیمات درباره ترافیک از یک‌‌‌سو با هدف پیشگیری از حضور خردسالان و کودکان به عنوان گروههای حساس در معرض هوای آلوده و در فضای باز اتخاذ می‌شود و از سوی دیگر وجه ترافیکی دارد؛ به این معنا که با تعطیلی تمام یا برخی از مقاطع تحصیلی از حجم سفرهای روزانه تحصیلی با خودروی شخصی کاسته می‌شود که می‌تواند به کاهش انتشار آلاینده اصلی هوا در روزهای اخیر یعنی ذرات معلق بینجامد. اما تعطیلی اخیر مدارس عملا بی‌‌‌فایده بود و نتوانست از سفرهای غیرضروری در روزهای دوشنبه و سه‌‌‌شنبه به‌ویژه در ساعت اوج سفرهای صبحگاهی بکاهد؛ چراکه برخی در وقت شب از این مصوبه مطلع نبودند و صبحگاه سرگردان شدند و برخی از مهدهای کودک نیز با مشاهده این وضعیت ناگزیر به پذیرش شدند. حتی والدین شاغل و مطلع از این تصمیم نیز زمان کافی برای برنامهریزی درباره اینکه
فرزند خود را در خانه نگه دارند یا به بستگان بسپارند را نداشتند و در نتیجه عملا در روزهای دوشنبه و سه‌‌‌شنبه از میزان ترافیک به طور محسوس کاسته نشد و اثر مصوبه مجازی شدن مدارس خنثی شد.
موضوع دیگری که یادآوری آن اهمیت دارد اشاره صریحی است که دیروز در سایت شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران درج شده بود، مبنی بر اینکه با توجه به حاکمیت پایداری و سکون جو ناشی از وارونگی هوا و انباشت آلاینده‌‌‌ها در تهران و نیز افزایش تردد خودروها، کیفیت هوا در بیشتر مناطق شهر در محدوده ناسالم و ناسالم برای گروههای حساس قرار دارد. در این سایت همچنین اشاره شد که عدم‌وزش باد موثر طی روز از پراکندگی آلاینده‌‌‌ها جلوگیری می‌کند و تداوم پایداری جوی تا اواخر وقت سه‌‌‌شنبه و افزایش ترافیک شامگاهی سبب افزایش غلظت ذرات معلق خواهد شد؛ در نتیجه کیفیت هوای امروز چهارشنبه، دوم آذر ماه به «ناسالم (قرمز)» در بیشتر مناطق شهر تنزل خواهد کرد. شرکت کنترل کیفیت هوای تهران پیش‌بینی کرده که «با تداوم این شرایط جوی تا ساعات پایانی چهارشنبه همراه با افزایش ترافیک شامگاهی، افزایش غلظت ذرات معلق و برقراری وضعیت ناسالم در بیشتر مناطق ادامه خواهد داشت.» به این ترتیب چهارشنبه قرمز برای تهرانی‌‌‌ها کاملا قابل پیش‌بینی بوده اما هیچ اقدام موثری برای پیشگیری از آن صورت نگرفت.
سکون جوی مطلق در روز جاری
تصمیم‌‌‌سازان قاعدتا مطلع هستند که بر اساس منحنی پیش‌بینی شرایط جوی، سرعت باد در پایتخت امروز در ساعاتی به کمترین حد (حدود 2 متر بر ثانیه) می‌رسد و این یعنی هیچ راهی برای خروج آلاینده‌‌‌ها از جو وجود ندارد. در شرایطی که وضعیت اقلیمی حاکم بر شهر یعنی عدم‌بارش و وزش باد از تشدید آلودگی هوا پشتیبانی می‌کند و تهرانی‌‌‌ها آبان ماه پرآلوده‌‌‌ای را پشت سر گذاشتند که در بیش از یک‌‌‌سوم ایام آن (11 روز) هوا برای گروههای حساس ناسالم بوده است، انتظار می‌رود مسوولان حجم انتشار آلاینده‌‌‌ها را با اتخاذ تصمیمات موثر اندکی کاهش دهند و موثرترین راه پیش‌روی آنها در این حوزه در حال حاضر، تصمیمات کاهنده ترافیک است. در این زمینه اطلاع از نبض ترافیک تهران و نیز روند حاکم بر روزهای اخیر در معابر اهمیت زیادی دارد. با این حال تلاش روز گذشته «دنیای‌اقتصاد» برای اطلاع از آمار و ارقام جدید از وضعیت ترافیک شهر و تغییر در طول معابر پرترافیک در آبان امسال بی‌‌‌نتیجه ماند. شرکت کنترل ترافیک شهر تهران به عنوان متولی پایش و رصد در لحظه ترافیک نهادی است که می‌تواند به فوریت گزارش‌های رسمی از نبض ترافیک در شبکه معابر پایتخت را در اختیار کارشناسان، تصمیم‌‌‌سازان و رسانه‌‌‌ها قرار دهد اما تماس‌‌‌های مکرر روز گذشته در این ارتباط با این شرکت به نتیجه‌‌‌ای نرسید. در صورتی که وضعیت در لحظه ترافیک شهر طی روزهای اخیر به موقع اطلاع‌‌‌رسانی می‌‌‌شد، احتمال اینکه تصمیم‌گیران پیش از اینکه دیر شود، بتوانند برنامه‌‌‌ای برای کاهش تردد خودروها در سطح شهر تدارک ببینند بیشتر بود.
از طرفی اگر روند حمایت از تشدید آلودگی با این رویه ادامه پیدا کند و تصمیمات شبانه و ندانم‌‌‌کاری به جای برنامه‌‌‌های هوشمند و پیشگیرانه محور اقدامات روزهای آلوده باشد، احتمالا وضعیت آذر ماه به مراتب بدتر از شرایط آبانی که پشت سر گذاشتیم خواهد بود و ممکن است تعداد روزهای آلوده در تهران از یک‌‌‌سوم آبان ماه به نصف در آذر ماه افزایش پیدا کند.
همچنین وجه مهمی که تصمیمات کاهنده آلودگی هوا باید داشته باشد، توجه به نقش مازوت‌‌‌سوزی احتمالی بر کاهش کیفیت هوا در تهران است. بررسی «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد امسال هنوز هیچ‌‌‌یک از نیروگاه‌‌‌های اطراف تهران مازوت نمی‌‌‌سوزانند و به همین خاطر در آبان امسال میانگین غلظت دی‌‌‌اکسید گوگرد (SO2) در شهر تهران به مراتب پایین‌‌‌تر از پارسال و حتی سال گذشته بوده است. در روزهای گذشته غلظت این آلاینده در محدوده «پاک» قرار داشت اما اگر به دلیل کمبود گاز در هفته‌‌‌های آتی نیروگاه‌‌‌ها ناگزیر به استفاده از سوخت مایع شوند، احتمال اینکه هوای تهران در بیشتر روزهای ماه آخر پاییز به جای نارنجی، قرمز باشد کم نیست. در این صورت اهمیت اتخاذ تصمیماتی که از بار ترافیک و در نتیجه از میزان انتشار ریزذرات سمی در هوای تهران بکاهد، اهمیت مضاعفی پیدا خواهد کرد.
ساعت کار در پایتخت «شناور» ماند
دنیای‌اقتصاد: هیات دولت با شناور ماندن ساعت کاری کارمندان دستگاهها و نهادهای مختلف تا پایان سال جاری موافقت کرد.
به گزارش «دنیای اقتصاد»، همزمان با آغاز مهرماه ساعت کار دستگاه‌های اجرایی، بانک‌ها، مدارس و نیروهای مسلح با هدف کاهش بار تردد خودروها در ساعات اوج ترافیک به مدت یک ماه شناور شد. آثار مثبت این تصمیم به ویژه در کنترل پیک ترافیک صبحگاهی سبب شد دولت در آبان ماه نیز این تصمیم را تمدید کند و در گام سوم نیز اخیرا دولت این تصمیم را برای اجرا تا پایان سال جاری تمدید کرد. به این ترتیب برای نخستین بار در کشور طرح ساعت کاری شناور در تهران در کل نیمه پرترافیک سال اجرا خواهد شد.
تصمیم تمدید شده دولت برای ساعات کار به این ترتیب است که به کارمندان ادارات دولتی اجازه می‌دهد در یک بازه دو‌ساعته بین ۷ تا ۹ صبح در محل کار خود حاضر شوند و به همان نسبت ساعت خروج آنها از محل کار پس از تکمیل ساعت موظف کاری آنها مشخص می‌شود. پیش از این ساعت کار کارمندان دولت ۷:۳۰تا ۱۴:۳۰ تعریف شده بود که اکنون این بازه هم در وقت آغاز و هم در وقت پایان شناور و متغیر است؛ در نتیجه سفرهای شغلی در بازه زمانی وسیع‌‌تری نسبت به شرایط ساعت کار ثابت توزیع خواهد شد؛ تصمیمی که هم به کاهش ترافیک منجر شده و هم مواهب آن برای بهبود کیفیت هوا در صورت استمرار اجرا در میان‌‌مدت مشهود خواهد شد. همچنین مصوبه دولت درباره ساعت کار که اکنون تمدید شده، شامل تعریف شروع به کار گروههای دیگری از شاغلان است. بر این اساس ساعت شروع کار بانک‌ها ۷:۳۰ صبح تعیین شده و حضور کارمندان نیم ساعت زودتر (۷ بامداد) تعیین شده است. ساعت کار مدارس شیفت صبح مقطع ابتدایی شهر تهران نیز ۸:۳۰صبح و مقطع متوسطه ۷:۳۰تعیین شده است. مدارس ابتدایی موظف هستند به نحوی برنامهریزی کنند که از ساعت ۷:۳۰ نسبت به پذیرش دانشآموزان اقدام کنند و فرصت مذکور به فوق‌‌برنامه‌های فرهنگی، تربیتی و ورزشی اختصاص پیدا کند. افزون بر این شروع به کار نهادهای نظامی، انتظامی و امنیتی نیز ۶:۳۰ صبح تعیین شده است. همچنین ساعت شروع شیفت صبح کارخانه‌ها و کارگاه‌ها ۶:۰۰ صبح تعریف شده است. نسخه واقعی شناورسازی ساعت کار که در شهرهای بزرگ دنیا سال‌هاست به عنوان راهکار کنترل ترافیک اجرا می‌شود، در تهران پیش‌‌تر به دلیل مقاومت دستگاهها فرصت اجرا به مدت طولانی و به شکل پایدار را پیدا نکرده بود. در بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی، مدل‌هایی از ساعت کار شناور در تمام طول سال یا در نیمه پرترافیک سال اجرا می‌شود. بررسی «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد به‌طور متوسط در ۸۰ درصد از ادارات کشورهایی نظیر نیوزیلند، هلند، سوئیس، انگلستان، ایرلند و آمریکا، ساعت کار به صورت شناور و منعطف تعریف شده که نه تنها به کاهش ترافیک منجر می‌شود، بلکه میزان بهره‌‌وری نیروی انسانی را نیز ارتقا می‌‌بخشد. ادامه اجرای مصوبه تغییر ساعات کاری طی چهار ماه پیش رو ضمن اثر مثبتی که بر کاهش ترافیک در ساعات پیک دارد، می‌تواند بر کیفیت هوای شهر تهران نیز به واسطه کاهش زمان ازدحام خودروها در معابر و در نتیجه کاهش انتشار ذرات معلق خروجی از اگزوز خودروها اثرگذار باشد.
