پازل زندگی در شهرهای آلوده

محدودیت‌های کرونایی کسب و کارها در یک‌سال اخیر باعث شد بخش زیادی از فعالیت‌ها به صورت «دورکاری» انجام بگیرد؛ از رفت و آمدهای شغلی گرفته تا حضور در مراکز تحصیلی و حتی خریدهای روزانه و ماهانه خانوارها در سراسر جهان، از حالت فیزیکی به «غیرحضوری» و فعالیت‌های مجازی تغییر پیدا کرد. این اتفاق باعث شد تردد خودروهای شخصی در شهرهای بزرگ و آلوده به شدت کاهش پیدا کند و ذرات آلاینده در هوا کم شود که نتیجه آن بهبود شاخص آلودگی هوا در کشورهای مختلف طی سال ۲۰۲۰ بوده است.

اما به محض طبیعی شدن اوضاع جهان

- پساکرونا- طبیعی است سبک زندگی افراد به قبل از کرونا برگردد و ترافیک خودروها مجددا آسمان شهرها را آلوده کند.

بانک جهانی برای پیشگیری از شیوع دوباره آلودگی شدید در شهرهای بزرگ، نسخه فوری ارائه کرده است. در این نسخه بر «سرمایه‌گذاری دولت‌ها بر حمل و نقل سبز با اولویت پیاده راه‌ها و وسایل نقلیه برقی» تاکید شده است. این نسخه به دنبال کاهش کربن در هوا برای مبارزه با تغییرات اقلیمی است. مطابق توافق نامه‌های جهانی، کشورها لازم است در سیاست گذاری‌های شهری و صنعتی، حد مشخصی از دمای کره زمین را به عنوان خط قرمز اقدامات آلوده‌کننده محیط زیست در نظر بگیرند. گازهای آلاینده باعث افزایش دمای کره زمین شده که همین مساله بر تغییرات شدید آب و هوایی و تشدید خشکسالی و سیل در مناطق مختلف جهان تاثیرگذار بوده است.

در زمانه‌ای که چالش‌های عظیم ناشی از همه‌گیری کووید- ۱۹ سراسر کشورها را در بر گرفته، مشاهده‌ اینکه جهانیان برای مقابله با بحران آتی گرم شدن کره زمین با یکدیگر بسیج شده‌اند، بسیار دلگرم‌کننده است. از انرژی‌های تجدیدپذیر و بازارهای کربن گرفته تا کشاورزی پایدار، کشورها در تلاشند تا گام‌هایی را در جهت رفع آلاینده‌ها و افزایش انعطاف‌پذیری اقتصاد بردارند. در سال ۲۰۲۰ گروه بانک جهانی به بالاترین سطح تامین مالی برای امور اقلیمی و آب و هوایی دست یافت که رقمی بالغ بر ۴/ ۲۱میلیارد دلار بود. بانک جهانی همچنین برنامه‌های خود را برای هماهنگی عملیاتی با توافق‌نامه پاریس تا جولای ۲۰۲۳ اعلام کرده است. این نهاد بین‌المللی تاکید کرده که با وجود همه حرکت‌های مثبتی که در این حوزه صورت گرفته، یک زمینه به‌خصوص وجود دارد که نیازمند اقدام فوری است: حمل و نقل.

گروه بانک جهانی در گزارشی اشاره کرده که هیچ سناریویی برای دستیابی به هدف جهانی۵/ ۱درجه کاهش دما در کره زمین، بدون کربن‌زدایی از حمل و نقل، امکان‌پذیر نیست و در حال حاضر جهان در این مسیر گام برنمی‌دارد. بیش از ۲۴درصد از کل انتشار کربن در سطح جهان از حمل و نقل جهانی تولید می‌شود و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۵۰ این رقم به ۶۰درصد برسد.

بخش‌های متفاوتی در حمل و نقل وجود دارد که با کربن‌زدایی یا تولید کمتر کربن، سازگار نیستند؛ این بخش‌ها بسیار نامتمرکزند و در حمل و نقل ریلی، دریایی، هوایی و جاده‌ای به چشم می‌خورند. از سوی دیگر رفتار انسان‌ها نیز نقشی پررنگ در الگوهای تقاضا برای سفر دارد که مدیریت آن چندان آسان نیست. مهم‌تر از همه آنکه بسیاری از کشورها، به ویژه کشورهای در حال توسعه، فاقد ابزارهای سیاست‌گذاری و سرمایه‌گذاری برای مقابله با تاثیرات اقلیمی بخش حمل و نقل هستند.

این نیاز فوری برای رسیدگی به چالش‌های بسیاری که در حوزه حمل و نقل وجود دارد، برخی از مهم‌ترین شرکای بانک جهانی در جلسه بهاری که در هفته‌های اخیر برگزار شد را گرد هم آورد. در این جلسه تاکید شد که حمل و نقل از حوزه‌های کلیدی است که به اقدامات تحول آفرینی با رویکرد «توسعه فراگیر، انعطاف‌پذیر و سبز بانک جهانی» موسوم به GRID نیازمند است.

بحث در باب ابتکارات و برنامه‌های بی‌شماری که در سراسر جهان در جهت کاهش انتشار گازهای ناشی از حمل و نقل انجام می‌شود، جای خوشحالی دارد اما همه این تلاش‌ها برای تغییر روند رشد کربن در جهان، کافی نیست. پرواضح است که پیشرفت در این مسیر مستلزم اقداماتی متفاوت و همکاری بسیار نزدیک میان تمامی کشورهای جهان است. در این راستا جهان به رویکردی استراتژیک، سیستمی و هماهنگ برای کربن‌زدایی از حمل و نقل نیازمند است.

بنا به گزارش بانک جهانی یکی از موانع پیش‌رو در این مسیر آن است که حمل و نقل فاقد ابزارهای جهانی برای آزمایش، پرورش، هماهنگی و مقیاس‌بندی است. به همین منظور ضروری است که بانک جهانی با همکاری سایر بانک‌های توسعه‌محور، آژانس‌های توسعه‌ای دوجانبه و بخش خصوصی، منابع ویژه‌ای را برای این امر تامین کنند. به همین دلیل بانک جهانی برنامه «تسهیلات جهانی برای حمل و نقل عاری از کربن» موسوم به GFDT را آغاز کرده که هدف آن تمرکز بر کربن زدایی گسترده از حمل و نقل و ارائه راه‌حل‌هایی در جهت دسترسی ایمن‌تر به حمل و نقل است. این برنامه در تلاش است تا کربن‌زدایی از حمل‌و‌نقل را به عنوان کاتالیزوری معرفی کند که به بهبود زندگی، ایجاد فرصت به ویژه برای فقرا، زنان و کودکان و تقویت رقابت در سطوح کشوری بینجامد. این برنامه بانک جهانی می‌تواند با گسترش همکاری‌ها و هماهنگی‌ها و همچنین استفاده از منابع و اثرگذاری بر سرمایه‌گذاری‌ها در سطح جهان، هرچه سریع‌تر به اهداف خود برسد.

این هم‌افزایی‌ها بسیار پرقدرت هستند چرا که سامانه‌های حمل و نقل سریع اتوبوس، سبب خارج شدن اتومبیل‌ها از معابر می‌شوند. این سامانه‌ها سبب می‌شود که تحرک افراد بیشتر شود و بخش مهمی از اهداف ملی آب و هوایی یا NDC تحقق پیدا کند. حمل و نقل ایمن و سرعت کم اتومبیل‌ها در شهرها این امکان را می‌دهد که فضایی را برای پیاده‌روی‌ها و دوچرخه سواری اختصاص دهند.

تنظیم مقررات بهتر برای صادرات خودروهای دست دوم به کشورهای در حال توسعه که در برخی موارد بیش از ۹۰درصد از ناوگان یک کشور را تشکیل می‌دهد، می‌تواند میزان انتشار کربن و آلودگی را کاهش دهد. از سوی دیگر جابه‌جایی با اتومبیل‌های ایمن جان انسان‌ها را به میزان قابل‌توجهی حفظ می‌کند. همچنین سرمایه‌گذاری برای خدمات الکترونیک و سایر فناوری‌های نوظهور می‌تواند به افزایش رقابت شهرها و کشورها کمک کند.

با بهبود شرایط جهان پس از غلبه بر کووید- ۱۹، کشورها فرصت دارند که برای یک‌بار دیگر خود را در مسیر توسعه سبز و پایدار قرار دهند. تصمیمات آتی تعیین می‌کنند که جهان تا چه میزان در پیشرفت مجدد توسعه، ایجاد اشتغال پایدار و تحولات اقتصادی مقاوم در برابر کربن موفق خواهد بود. کربن‌زدایی از حمل و نقل، قطعه اساسی این پازل است. بانک جهانی امیدوار است تا با اجماع میان دولت‌ها و بخش خصوصی و با توسل به نوآوری‌های جدید، این مسیر هموارتر از گذشته شود.