تصمیمات «محرک پاندمی» چگونه جای نسخه «مهار پاندمی» را گرفت؟
فرش قرمز برای کرونا؟
سیاست «فاصله‌گذاری زمانی» به شکل معکوس از امروز اجرایی میشود
عکس: سینا شیری، دنیای اقتصاد
به گزارش «دنیای اقتصاد»، براساس تصمیم اخیر ستاد ملی کرونا که در میان شهروندان به مصوبه «ساعت ۱۸» معروف شده همزمان با اوج‌گیری مجدد پاندمی کرونا و آمار مرگ و میر ناشی از آن، از امروز به تاریخ ۲۰ آبان ماه به مدت یک ماه، فعالیت سه گروه شغلی غیرضروری مربوط به برخی صنوف و کسب وکارهای خدماتی در تهران، مراکز استان‌ها و شهرهای پرجمعیت، تعطیل خواهند شد. آن‌طور که اعلام شده هدف از اتخاذ این تصمیم از سوی این ستاد، شکست زنجیره ابتلا، مهار کرونا و کاهش آمار تلفات این ویروس است. اما توجه به دو نکته مهم نشان می‌دهد که چنین هدفی دست کم در شهر تهران محقق نخواهد شد. علت نخست، تشدید ازدحام در مترو و شبکه حمل و نقل عمومی در ساعات حول و حوش ۱۸ از ناحیه حضور شاغلان در این گروه‌های خدماتی و صنفی است. علت دوم نیز تشدید بیشتر ازدحام از ناحیه شهروندانی است که تا این ساعت تلاش دارند خدمات موردنیاز خود را از این مشاغل دریافت و با استفاده از شبکه حمل و نقل عمومی به محل سکونت خود بازگردند.
جالب‌تر آنکه با وجود احتمال عدم موفقیت پایدار در شکست زنجیره کرونا، این مصوبه در شرایطی اعمال میشود که دولت از نسخه‌ای که پژوهشگران دولت از ماه‌ها پیش- در ابتدای تابستان- مقطعی که شیوع کرونا یک رکورد اولیه را در آمار مرگ و میر ثبت کرده بود، غفلت کرده‌اند. نسخه‌ای که ابتدا بهترین، موثرترین و زودبازده‌ترین راهکار برای کنترل کرونا را معرفی و روش‌های مبارزه سایر کشورهای دنیا با کرونا را تشریح کرده بود.
اما دولت به جای آنکه این پژوهش را مورد استناد قرار دهد با چشم‌پوشی از راه صحیح- نسخه‌ای که مهار کرونا را رقم خواهد زد- تصمیمی را اجرا می‌کند که محرک این ویروس است.
در مطالعات پژوهشگران مرکز آمار، به جای نسخه «ساعت 18»، نسخه «ساعات کار شناور دستگاه‌ها» -فاصله‌گذاری زمانی- پیشنهاد شده بود. در این تحقیقات که نتایج آن در تیرماه امسال منتشر شد، یک تیم پژوهشی در پژوهشگاه مرکز آمار، با توجه به محدودیت منابع دولت، ملاحظات اجتماعی و شرایط اقتصادی، روشی را که براساس آن بتوان به شکل موثر، سریع و پایدار با ویروس کرونا مقابله و آمار مرگ و میر ناشی از آن را کاهش داد معرفی کرد. پژوهشگران این مطالعه معتقد بودند با اجراسازی نسخه پیشنهادی که براساس ساعات کاری دستگاه‌ها و ادارات شناور میشود، زنجیره پاندمی قطع خواهد شد.
نکته مهم آنکه نتایج این پژوهش در زمانی منتشر شد-تیرماه 99- که قدرت کشندگی ویروس کرونا یک‌سوم مقطع کنونی بود. هرچند در آن زمان آمار جان‌باخته‌های ناشی از این ویروس در کل کشور روزانه به حدود 200 نفر رسیده بود و یک رکورد اولیه را از این بابت ثبت کرده بود. به همین دلیل اولین رکوردسازی در آمار مرگ و میر دلیلی بود تا نسخه پیشنهادی در قالب این تحقیق از سوی دولت مورد توجه قرار گیرد اما دولت آن را اعمال نکرد و اکنون دومین رکورد مرگ و میر ناشی از این ویروس در سطحی نزدیک به سه برابر رکورد اول در تیرماه ثبت شده است. اما در نسخه پیشنهادی پژوهشگران مرکز آمار چه آمده بود؟ در این تحقیقات، تک‌تک ادارات دولتی در سطح شهر تهران و جغرافیای منطقه‌ای ادارات نیز شناسایی شده بود. در عین حال حجم کارکنان هر اداره نیز برآورد شده بود تا مشخص شود در کدام مناطق تهران، بیشترین رفت و آمد کارکنان ادارات صورت می‌گیرد.
براساس این سه پارامتر، دستگاه‌های دولتی حداقل در سه خوشه تقسیم‌بندی و مشخص شد اگر ساعت کاری اداراتی که در یک خوشه قرار دارند، شناور تعیین شود به این معنی که رفت و آمد صبحگاهی و عصرگاهی کارکنان به جای تمرکز در یک ساعت مشخص به حداقل 2 تا 3 ساعت در صبح و 2 تا 3 ساعت در عصر توزیع شود، میزان ازدحام مسافر در شبکه حمل و نقل عمومی کاهش پیدا خواهد کرد. چراکه مسافرت درون‌شهری در پیک صبح و عصر توزیع میشود، امکان فاصله‌گذاری اجتماعی در شبکه حمل و نقل عمومی فراهم میشود و در نتیجه در شبکه حمل و نقل عمومی که در نوع خود محل کشت کرونا است، روند و سرعت ابتلا کاهش پیدا خواهد کرد.
اهمیت توزیع سفرهای رفت و برگشت به ادارات دولتی از آنجا مشخص میشود که درصد بسیاری از جامعه را کارکنان اداره‌های دولتی تشکیل می‌دهند و اکثر این افراد معمولا در ساعات مشخص و یکسانی در رفت و آمد به محل کار خود هستند. همین امر موجب تردد در سطح شهر و در نتیجه معمولا موجب تجمع افراد در یک ساعت و مکان و در نهایت باعث سرایت این ویروس به یکدیگر میشود. ضمن آنکه هر فرد کارمند خود دارای خانواده است که با مبتلا شدن فرد امکان انتقال آن به هر یک از افراد خانواده زیاد است. بنابراین باید دنبال راه حلی بود که تاحد امکان هم خدمات ارائه شود و هم تعداد افراد مبتلا به این بیماری افزایش پیدا نکند.
اما این پیشنهاد از تیرماه تاکنون به رغم هزینه قابل توجه به لحاظ فکری و اقتصادی، در بایگانی دولت ماند و در مقابل دولت به اتخاذ و اجراسازی تصمیماتی روی آورده که به جای مهار کرونا، می‌تواند محرک کرونا باشد. علت چنین احتمالی نیز حجم استفاده روزانه از شبکه مترو در شهر تهران است. مطابق با آخرین آمارها، در حال حاضر روزانه 800 هزار نفر از مترو برای عبور و مرور در پایتخت استفاده می‌کنند. آماری که در عصرکرونا نسبت به ماه‌های گذشته بالا برآورد میشود. در حالی‌که مطالعات نشان می‌دهد اگر بنا باشد این شبکه از حالت «محل کشت کرونا» خارج شود باید حجم مسافر روزانه آن به یک‌سوم کاهش پیدا کند. برای کاهش ازدحام مسافران در ناوگان مترو، اولین راهکار، افزایش تعداد ناوگان است. موضوعی که برای اجرایی شدن آن نیاز است بخشی از تامین منابع آن از طریق دولت انجام شود. اما سال‌هاست همین موضوع به محل مناقشه دولت و شهرداری بدل شده است. در آخرین نامه‌نگاری که بابت این موضوع از سوی شهرداری به دولت انجام شد، آمده بود که با وجود نیاز به دست کم هزار واگن برای رفع کمبود ناوگان مترو، در فوریت کرونایی، 210 واگن نیاز است که برای تامین آن اعتباری در حدود 5 هزار میلیارد تومان (باتوجه به نرخ ارز در شهریورماه امسال) باید از سوی دولت تامین شود. از آنجاکه این راهکار در کوتاه‌مدت به دلیل نبود منابع و احتمال در اولویت قرار نداشتن از سوی دولت، قابلیت اجرایی ندارد؛ به نظر می‌رسد راهکار کاهش ازدحام توزیع مسافران استفاده‌کننده از مترو در ساعات پیک است. این روش در برخی از شهرهای دنیا نیز مورد استفاده قرار گرفته است. البته در آخرین پژوهشی که اخیرا پنج محقق اقتصادی ایرانی مقیم خارج از کشور درخصوص روش‌های مبارزه با پاندمی کرونا انجام داده و نتایج آن در روزنامه «دنیای‌اقتصاد» به چاپ رسیده نشان داده شد: برای مبارزه با کرونا در کشور ایران که هم اکنون آمار مرگ و میر ناشی از آن در هر یک میلیون بیش از سایر کشورهای دنیا است، نیاز است دو فاز اقدام به‌صورت همزمان و مکمل با یکدیگر انجام شود. در فاز اول، که یک مرحله ضربتی است باید دو هفته شهر‌ها به ویژه پایتخت با هدف کاهش نرخ بازتولید کرونا (نرخی که برمبنای آن هرکرونایی می‌تواند چندنفر را آلوده کند)، به‌طور کامل تعطیل شود. اما در فاز دوم که در واقع مرحله تکمیلی و اقدامی در جهت کنترل پایدار کرونا محسوب میشود باید فعالیت‌ها و کسب و کارها در شهر به گونه‌ای بازگشایی شوند که فاصله‌گذاری اجتماعی به شکل بالا رعایت شود تا از این طریق احتمال ابتلا به این ویروس کاهش پیدا کند. پیام این دو فاز پیشنهادی از سوی محققان اقتصادی آن است که برخلاف گروهی از مسوولان که به تعطیلی دو هفته‌ای شهر بدون هیچ اقدام مکمل اصرار دارند، باید در مرحله دوم فاصله‌گذاری اجتماعی به شکل فوق‌العاده قوی در خطرناک‌ترین محل عمومی شهر یعنی شبکه حمل و نقل عمومی مترو پیگیری و اجرایی شود.
