اجازه مصرف «وام اجاره» برای دهک‌های بالا صادر شد؟

منوی رئیس کل برای مستاجرها

دنیای اقتصاد : رئیس‌کل بانک مرکزی یک روز بعد از اطلاع‌رسانی رسمی رئیس‌جمهوری درباره وام اجاره که در دولت به‌عنوان وام ودیعه مسکن معرفی شده است، جزئیات منوی سه وجهی وام مستاجرها را تشریح کرد. عبدالناصر همتی،رئیس‌‌کل بانک مرکزی،دوم مردادماه،در یک یادداشت اینستاگرامی که سایت رسمی بانک مرکزی آن را عینا منتشر کرده است، سه بعد منوی دریافت وام اجاره از سوی مستاجرها را شرح داده و در عین حال یک شرط مهم برای قرار گرفتن متقاضیان در فهرست مشمولان این وام را اعلام کرده است.آنچه رئیس‌کل بانک مرکزی به‌عنوان مقام ارشد سیاست‌گذاری پولی درباره وام مستاجرها اعلام کرده است هر چند در مغایرت با توضیحات رئیس‌جمهوری در این باره نیست اما از جهاتی با آن متفاوت است و به نوعی می‌توان آن را توضیحاتی بیشتر از جزئیات تکمیلی وام اجاره دانست.

براساس آنچه از متن یادداشت رئیس‌کل بانک مرکزی در این باره استنباط می‌شود و همچنین عباراتی که وی در این یادداشت مورد استفاده قرار داده است بعد اول مخاطبان این منو مستاجران کم درآمد و آسیب‌پذیر هستند که می‌توانند وام رهن مسکن را با نرخ سود ۱۳ درصد دریافت کرده،در طول یکسال به‌صورت ماهانه تنها سود وام را پرداخت کنند و بعد از یکسال اصل وام را به شبکه بانکی برگردانند.

بعد دوم این منو آن طور که از متن یادداشت همتی استنباط می‌شود دهک‌های متوسط رو به بالا هستند که نه تنها می‌توانند سود وام را به‌صورت ماهانه پرداخت کنند بلکه این توانایی را دارند که اصل وام را هم به‌صورت ماهانه و با نرخ سود ۱۲ درصد با شبکه بانکی تسویه کنند.این دو گروه از مستاجرها باید از سوی وزارت راه وشهرسازی معرفی شوند.از سوی دیگر بعد سوم این منو به احتمال زیاد برای مستاجران دهک‌های بالایی در نظر گرفته شده است که در صورت مساعدت بانک‌ها خارج از مصوبه فعلی می‌توانند وام رهن مسکن دریافت کرده وبا نرخ سود مصوب شبکه بانکی یعنی ۱۸ درصد بازپرداخت کنند.

همتی همچنین در این یادداشت تشریح کرده است از مجموع اعتباراتی که برای مقابله با آثار زیان‌بار اقتصادی شیوع کرونا در نظر گرفته شده است ۲۰ هزار میلیارد تومان اعتبار برای وام اجاره با نرخ ۱۳ درصد در نظر گرفته شده است.بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد هر زمانی که شبکه بانکی قصد کرده است تسهیلاتی با نرخ سود کمتر از سود مصوب شورای پول و اعتبار پرداخت کند یارانه سود را از دولت مطالبه کرده است اما در این یادداشت به رغم آنکه فاصله قابل توجهی بین نرخ سود مصوب ۱۸ درصدی تا نرخ سود ۱۳ درصدی وام اجاره وجود دارد اشاره‌ای به موضوع یارانه سود نشده است.

محاسبات «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد با توجه به آنکه سه سقف ۱۵،۳۰ و ۵۰ میلیون تومانی برای وام اجاره در نظر گرفته شده است و با توجه به اینکه میانگین این وام به حدود ۳۰ میلیون تومان می‌رسد حدود ۶۰۰ هزار مستاجر می‌توانند با استفاده از اعتبار ۲۰ هزار میلیارد تومانی از این وام استفاده کنند.با توجه به آنکه هم‌اکنون حدود ۶ میلیون خانوار مستاجر در کشور وجود دارد از هر ۱۰ مستاجر عملا یک خانوار می‌تواند از این تسهیلات استفاده کند.هر چند در این یادداشت به صراحت اعلام شده است که هدف کمک به مستاجران واقع در طبقات کم‌درآمد و آسیب‌پذیر است اما محاسبات «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد عملا بازپرداخت این وام از توان بسیاری از خانوارهای مستاجر کم‌درآمد وآسیب‌پذیر خارج است.

با محاسبه سقف وام ۵۰ میلیون تومانی اجاره در تهران و با محاسبه متوسط مبلغ پول‌پیش ۲ میلیون و۵۰۰ هزار تومانی به ازای هر مترمربع،مستاجران برای رهن چنین واحدی باید به‌طور متوسط ۱۵۰ میلیون تومان پول پیش پرداخت کنند.این در حالی است که تنها رقم سود ماهانه این وام حدود ۳۰۰ هزار تومان می‌شود.در چنین حالتی اگر فرد وام ۵۰ میلیونی را دریافت کند برای رهن این واحد باید علاوه بر پرداخت پول‌پیش ۱۰۰ میلیونی،۳۰۰ هزار تومان سود ماهانه را نیز پرداخت کند و در پایان یکسال هم وام ۵۰ میلیون تومانی را به شبکه بانکی برگرداند. از سوی دیگر هم اکنون میانگین اجاره ماهانه هر مترمربع مسکن در تهران ۵۰ هزار تومان است.در صورت پرداخت اجاره ماهانه هم علاوه بر پرداخت رهن ۵۰ میلیون تومانی، فرد باید یک میلیون و۵۰۰ هزار تومان (تبدیل پول‌پیش ۱۰۰ میلیون تومانی به اجاره‌بهای ماهانه)به علاوه ۳۰۰ هزار تومان سود وام را پرداخت کند.در حالت دوم با محاسبه سود ۱۲ درصدی برای متقاضیانی که می‌توانند اصل وسود وام را به‌صورت ماهانه پرداخت کنند مبلغ قسط ماهانه برای وام ۵۰ میلیون تومانی،حدود ۲ میلیون و ۳۵۰ هزار تومان است.برای رهن واحد ۶۰ مترمربعی با اجاره‌بهای میانگین شهر تهران،فرد علاوه بر پرداخت پول‌پیش ۱۰۰ میلیونی باید ماهانه مبلغی معادل ۲ میلیون و۳۵۰ هزارتومان قسط پرداخت کند.در حالت پرداخت اجاره‌بهای ماهانه هم فرد علاوه بر پرداخت اجاره‌بهای یک میلیون و۵۰۰ هزارتومانی در ماه باید ۲ میلیون و۳۵۰ هزار تومان قسط ماهانه را هم بپردازد که سر جمع معادل پرداخت ماهانه ۳ میلیون و۸۵۰ هزار تومان است.در صورت همکاری بانک‌ها برای پرداخت وام اجاره با سود ۱۸ درصد هم فرد متقاضی اجاره واحد ۶۰ مترمربعی در تهران باید به‌طور متوسط حدود ۴ میلیون و۶۰۰ هزار تومان قسط به‌علاوه یک میلیون و۵۰۰ هزار تومان اجاره‌بهای ماهانه پرداخت کند که جمعا معادل پرداخت ماهانه ۶ میلیون و۱۰۰ هزار تومان می‌شود.همه این ارقام از توان عمده مستاجران متعلق به قشر کم‌درآمد و آسیب‌پذیر در شرایط فعلی خارج است.سوالی که در اینجا مطرح است آنکه آیا در شرایطی که شبکه بانکی با محدودیت منابع مالی مواجه است نباید مسیر پرداخت وام اجاره مسکن به نحوی هدفمند طراحی می‌شد که این طرح به جامعه هدف اصابت کند و مستاجران واقع در طبقات کم‌درآمد که اساسا توان مالی آنها با توجه به سطح درآمدها برای پرداخت اقساط وام به‌طور متوسط حدود یک میلیون تومان در ماه است بتوانند از این تسهیلات استفاده کنند؟یکی از نشانه‌های بارز خارج بودن رقم بازپرداخت این وام از توان مستاجران و در استطاعت نبودن این وام برای آنها، ناتوانی بسیاری از متقاضیان مسکن و مستاجران از دریافت وام خرید مسکن با اقساط ماهانه کمتر از ۲ میلیون تومان در ماه است.کارشناسان معتقدند مسیر دریافت این وام باید به سمتی برود که تا حد امکان مستاجران مشمول حمایت بتوانند از این تسهیلات استفاده کنند. به‌نظر می‌رسد به دلیل در استطاعت نبودن اقساط این وام،خطر انحراف این تسهیلات به سمت بازارهای موازی و دریافت آن از سوی گروه‌های غیرمشمول برای سرمایه‌گذاری در بازارهای پربازده اقتصادی زیاد است.