پیک زمانی سوم در ترددهای شهری تهران شکل گرفت
نقطه کور طرح جدید ترافیک
ماجرای عدم برداشت شهرداری از «حساب شهروندان»
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، اجرای طرح ترافیک در حلقه اول و دوم معابر محدوده مرکزی شهر تهران از روز شنبه، ۱۷ خرداد ۹۹ در حالی از سر گرفته شد که این طرح متناسب با تغییرات سبک زندگی شهروندان متاثر از شیوع کرونا، تا اطلاع ثانوی با مختصاتی متفاوت از گذشته اجرا می‌شود. مهم‌ترین تفاوت مربوط به بازه زمانی اجرای طرح و پیک‌های ترافیکی است که در طرح ترافیک کرونایی تغییر کرده است. بر این اساس طرح ترافیک پایتخت از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۶ برقرار خواهد بود و برای شهروندانی که قبل از شروع طرح وارد محدوده شده‌اند نیز، یک بار خروج از ساعت ۱۴:۳۰ به بعد آزاد است. در روزهای پنج شنبه نیز همچون گذشته صرفا طرح کنترل آلودگی هوا (حلقه دوم طرح ترافیک که در محدوده زوج و فرد سابق اجرا می‌شود و بهای تردد در آن بیش از ۲۰ روز مجاز هر فصل، معادل نصف بهای طرح ترافیک است) از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۳ اجرا خواهد شد.
به این ترتیب با توجه به شروع ساعت کار کارکنان دولت و بخش‌های تابعه در ساعت ۷:۳۰ صبح، این امکان برای آنها ایجاد می‌شود که بدون پرداخت عوارض برای سفرهای کاری خود وارد محدوده‌های مذکور شوند. از سوی دیگر متناسب با زمان‌بندی جدید، تعریف بازه پیک ترافیک نیز تغییر کرده است، به این ترتیب که ساعات اوج صبحگاهی از ۸:۳۰ تا ۱۰:۳۰ منظور شده و بازه پیک عصرگاهی نیز از ۱۴:۳۰ تا پایان زمان اجرای طرح یعنی ساعت ۱۶ تعریف شده است.
تفاوت دیگری که طرح ترافیک کرونایی جدید با آنچه در سال‌های ۹۷ و ۹۸ اجرا می‌شد دارد، در نرخ عوارض است. در حال حاضر با گذشت پنج روز از اجرای طرح ترافیک جدید از شنبه تا چهارشنبه هفته‌ای که گذشت، هنوز هیچ عوارضی از حساب شهروندی ترددکنندگان در محدوده مرکزی شهر کسر نشده است. اما بر اساس تصمیم جمعی مدیران ترافیکی که از ابتدای مطرح شدن ایده بازگشت طرح ترافیک با مختصات کرونایی اتخاذ شد، قرار بر این بود که تخفیف قابل توجهی در عوارض طرح ترافیک منظور شود تا شهروندان ناگزیر به تردد با خودروی شخصی به مضیقه مالی دچار نشوند.
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، از آنجا که شورای شهر تهران تصمیم‌گیرنده نهایی درباره نرخ عوارض طرح ترافیک است، لازم است نرخگذاری جدید با هر میزان تخفیف توسط این نهاد تصویب شود. به همین منظور شهرداری تهران لایحه‌ای به شورای شهر ارائه کرده که طی آن تخفیف ۵۰ درصدی برای عموم شهروندان و تخفیف ۷۰ درصدی برای ساکنان حلقه اول و دوم طرح ترافیک نسبت به تعرفه مصوب سال ۹۹ پیشنهاد شده است. در صورت موافقت اکثریت اعضای شورای شهر این نرخگذاری جدید اعمال خواهد شد و در این صورت تردد شهروندانی که سفرهای دو‌سر اوج داشته باشند در صورت داشتن معاینه فنی عادی ۲۵ هزار و ۲۰۰ و در صورت داشتن معاینه فنی برتر ۱۷ هزار و ۶۴۰ تومان هزینه در بر خواهد داشت. همچنین برای کسانی که سفرهای یک‌سر اوج به محدوده طرح ترافیک در حلقه اول دارند، پس از اعمال تخفیف ۵۰ درصدی، بهای تردد بر اساس نوع معاینه فنی، یا ۱۶ هزار و ۸۰۰ یا ۱۱ هزار و ۷۶۰ تومان خواهد بود. در مورد سفرهای غیر اوج نیز که در بازه ۱۰:۳۰ تا ۱۴:۳۰ انجام می‌شود، رقم عوارض پیش‌بینی شده مبتنی بر تخفیف ۵۰ درصدی، در صورت داشتن معاینه فنی برتر هشت‌هزار و ۲۳۰ تومان و در صورت داشتن معاینه فنی عادی ۱۱ هزار و ۷۶۰ تومان است. همچنین طبعا ارقام ذکر شده در مورد سفرهایی که در محدوده حلقه دوم (زوج و فرد سابق) انجام می‌شود و فراتر از سهمیه ۲۰ روزه در هر فصل است، نصف خواهد شد.
این در حالی است که اگر در یک فرض بسیار بعید، تخفیف مورد نظر به تصویب شورای شهر تهران نرسد، ارقام مذکور دو برابر می‌شود و هزینه تردد در محدوده طرح ترافیک بین ۱۶ هزار و ۴۰۰ تا ۵۰ هزار و ۴۰۰ تومان بر اساس زمان ورود و خروج و نوع معاینه فنی خودرو خواهد بود.
اما بلاتکلیفی شهرداری تهران سبب شده طی هفته گذشته، هزینه‌ای بابت ترددهای صورت گرفته در محدوده، از حساب شهروندی افراد کسر نکند. مشخص نیست چرا با وجود آغاز اجرای طرح ترافیک کرونایی، شورای شهر هنوز بررسی لایحه مذکور را در دستور کار نگنجانده است. از طرفی درخواست مدیریت شهری این است که ۵۰ درصد باقی‌مانده عوارض تردد در محدوده مرکزی شهر، از سوی دولت در قالب یارانه به شهرداری جبران شود؛ به ویژه با توجه به اینکه ۱۰۰ درصد منابع حاصل از اجرای طرح ترافیک صرف توسعه حمل‌و‌نقل عمومی می‌شود. معلوم نیست دولت زیر بار پرداخت این یارانه خواهد رفت یا مثل برخی دیگر از تکالیفی که در قبال حمل‌و‌نقل عمومی تهران دارد، از تن دادن به آن سر باز می‌زند. اما در هر صورت بعید است که این تخفیف ۵۰ درصدی اعمال نشود، چراکه یکی از شروط ستاد ملی مبارزه با کرونا برای بازگشت طرح ترافیک این بود که نرخ عوارض به حدی باشد که سفرهای ضروری شغلی با خودروی شخصی همچنان برای شهروندان به‌صرفه باشد.
به نظر می‌رسد طولانی شدن روند بوروکراتیک تصویب و تایید لایحه تغییر نرخ طرح ترافیک، پیامدهای منفی در الگوی سفر شهروندان به دنبال داشته باشد. عدم کسر وجه از حساب‌های شهروندی کسانی که در روزهای اخیر در محدوده طرح‌های ترافیکی تردد داشته‌اند، می‌تواند از سوی برخی از آنها به منزله ادامه رایگان بودن تردد در این محدوده تلقی و به سفرهای بیشتر و شاید غیرضروری در محدوده منجر شود. بنابراین تصویب هر‌چه زودتر نرخ عوارض طرح ترافیک کرونایی و اعمال آن در حساب‌های شهروندی اهمیت زیادی برای کاهش سفرهای غیرضروری دارد؛ کمااینکه فلسفه طرح ترافیک کرونایی نیز از ابتدا بر همین اصل استوار بود که محدودیت ترافیکی به شکلی اعمال شود که شاغلانی که این امکان را دارند، با خودروی شخصی سفر کنند اما سفرهای غیرضروری در مرکز شهر به صفر میل کند.
بررسی‌های میدانی «دنیای‌اقتصاد» از وضعیت ترافیکی معابر محدوده مرکزی شهر در هفته اول اجرای طرح ترافیک نشان می‌دهد، مشکل کمبود فضای پارک حاشیه‌ای همچنان به قوه خود باقی بوده و این مشکل در برخی از محله‌های مرکزی شهر اصلا حل نشده است. طبعا با اشغال بخشی از فضای معابر به واسطه پارک دوبله، از ظرفیت تردد کاسته شده و آثار کاهشی طرح ترافیک در این محدوده می‌تواند تحت‌الشعاع قرار گیرد و انعکاس کمتری پیدا کند.
از سوی دیگر بار تردد در رینگ بزرگراهی اطراف حلقه اول طرح ترافیک یعنی محدوده زوج و فرد سابق افزایش محسوسی داشته و در هفته گذشته زمان ازدحام خودرو در بزرگراه‌ها به خصوص در ساعات غیر پیک که عمده سفرها به قصد خرید، تفریح و تهرانگردی انجام می‌شود، افزایش یافته است. این در حالی است که قفل ترافیکی معابر حلقه اول یعنی محدوده معروف به طرح ترافیک در عمده ساعات اجرای طرح، گشوده شده و طول صف خودروهای متوقف در ازدحام ترافیکی کاهش یافته است. در مقطعی که طرح ترافیک تعلیق شده بود، شکل ترافیک کاملا برعکس بود؛ به‌طوری‌که محدوده طرح ترافیک کاملا قفل شده و محدوده بزرگراه‌های حلقه دوم بار ترافیکی سبک‌تری را نسبت به وضعیت عادی اجرای طرح ترافیک تجربه کرد.
تعبیری که از این جابه‌جایی حجم ازدحام خودروها می‌شود این است که بار ترافیک تهران وضعیت «بادکنکی» پیدا کرده است، به این معنا که وقتی محدودیت‌های طرح ترافیک اعمال و از ورود غیرضروری خودروها به مرکز شهر از طریق نرخگذاری جلوگیری می‌شود، فشار این محدودیت به رینگ دوم یعنی حلقه زوج و فرد سابق پس می‌زند. عکس این مطلب نیز صادق است، گویی بخش دیگری از بادکنک ترافیک تهران فشرده شود و بخش دیگری از آن بیرون بزند، زمانی که تردد در محدوده طرح ترافیک آزاد بود، در این نقطه تراکم ترافیکی وجود داشت و در خارج از این محدوده بار ترافیک سبک‌تر بود. در واقع نرخگذاری سبب شده برخی از مسافران قبلی محدوده طرح ترافیک، مسیر خود را به جای عبور از این محدوده، از رینگ بزرگراهی اطراف انتخاب کنند.
اما آنچه پس از یک هفته اجرای طرح ترافیک به‌عنوان نقطه کور این طرح مشهود است، این است که مدیران ترافیکی چاره‌ای برای پیک سوم ترددها نیندیشیده‌اند.تصور مدیران ترافیکی این است که ترافیک همچنان دو نقطه اوج صبحگاهی و عصرگاهی دارد؛ در حالی که با توجه به افزایش تقاضای سفر با خودروی شخصی، عملا بار تردد در بازه غیر پیک میان‌روز به حدی است که می‌توان از آن به‌عنوان اوج سوم ترافیکی یاد کرد. به‌طور کلی بهای تردد در زمان میان‌روز که به‌عنوان «غیر اوج» در ضوابط طرح ترافیک تعریف شده، نصف بهای تردد در بازه اوج است. همین امر سبب شده بخشی از سفرهای غیرضروری با خودروی شخصی به جای اینکه حذف شود، به این زمان موکول شود. از طرفی با اعمال تخفیف ۵۰ درصدی برای عوارض طرح ترافیک کرونایی، این نرخ‌ها یک مرتبه دیگر نصف شده و به حداقل ممکن می‌رسد که عملا بازدارندگی خاصی ندارد. این واقعیت در مورد سفرهای انجام‌شده در میان‌روز ظاهرا هنوز به چشم کارشناسان ترافیکی شهرداری تهران نیامده است، چراکه هیچ چاره‌ای برای مدیریت آن نیندیشیده‌اند. این در حالی است که در روزهای اخیر عملا بار ترافیک ساعت ۱۰:۳۰ تا ۱۴:۳۰ با بار ترافیک ۸ تا ۱۰:۳۰ تفاوت چندانی نداشته باشد.
در چنین فضایی باید از ابزار نرخگذاری به نفع کاهش بار ترددهای غیرضروری با خودروی شخصی در میانه روز استفاده کرد تا به این ترتیب از اشغال فضای معابر با توقف‌های دوبله نیز پیشگیری شود. پیشنهاد می‌شود این نقطه کور با اصلاح نرخگذاری برطرف شود؛ به‌طوری‌که تخفیف ۵۰ درصدی عوارض طرح ترافیک در ساعات پیک سوم یا اصطلاحا غیرپیک ترافیکی یعنی ۱۰:۳۰ تا ۱۴:۳۰ اعمال نشود و نرخ‌ها بر اساس عوارض مصوب سال ۹۹ پیاده شود. چنین تصمیمی بار هزینه‌ای مضاعفی به شاغلان اعمال نخواهد کرد؛ چراکه آنها ساعت‌ها قبل از این زمان سفر خود را انجام داده‌اند. هدف طرح ترافیک کرونایی نیز در این صورت بیشتر به تحقق نزدیک می‌شود؛ به نحوی که شاغلان همچنان امکان سفر با خودروی شخصی را خواهند داشت اما سفرهای با انگیزه خرید، دید و بازدید و تهرانگردی که غیرضروری تلقی می‌شود، به مرکز شهر تحمیل نخواهد شد.
