اشکالات نسخه پیشنهادی شهرداری تهران برای اصلاح طرح ترافیک و فراهم نبودن زیرساخت‌های اجرای موثر آن از یک‌سو و معایبی که نسخه قدیمی این طرح در طول چهار دهه اجرا داشته است از سوی دیگر، موجب شده کارشناسان استفاده از یک نسخه گذار برای طرح ترافیک را پیشنهاد کنند.

اشکالاتی که طرح ترافیک کنونی به آن دچار است، موجب شده مدیریت شهری تهران در دوره جدید برای اصلاح این طرح اقدام کند. مهم‌ترین اشکال نسخه قدیمی طرح ترافیک از دیدگاه مدیریت شهری توزیع نامناسب، غیرشفاف و سلیقه‌ای سهمیه‌های ۴۴۱ دستگاه و نهاد سهمیه‌بگیر است که عمده آرم‌های طرح ترافیک هر سال در اختیار آنها قرار می‌گیرد. مدیریت شهری تهران برای برطرف کردن این اشکال بزرگ طرح پیشنهادی جایگزینی برای طرح ترافیک ارائه کرده که این طرح نیز حاوی اشکالات و نارسایی‌های گوناگونی است. اشکالات ناشی از فراهم نبودن حلقه‌های اولیه و مکمل برای اجرای طرح جدید ترافیک و نیز نیاز به زمان در فاصله تصویب طرح پیشنهادی تا زمان اجرا به منظور ارائه آگاهی‌های عمومی و فرصت دادن به شهروندان برای تغییر سبک زندگی و همراه کردن آنها با طرح سبب شده کارشناسان نسبت به عجله در تصویب و اجرای طرح جدید ترافیک هشدار دهند.

به‌رغم اینکه بر ضرورت رفع مشکل توزیع نامناسب سهمیه‌های طرح ترافیک تردیدی وجود ندارد، گروه‌های ذی‌نفعی وجود دارند که در برابر هرگونه تغییر در رویه کنونی مقاومت می‌کنند. در این بین مدیریت شهری بر سر یک دوراهی قرار گرفته است؛ یک راه ادامه طرح قبلی و اغماض نسبت به اشکالات ریشه‌ای در توزیع سهمیه‌ها بوده و راه دیگر این است که نسخه پیشنهادی خود را در هفته‌های باقی‌مانده تا پایان مهلت قانونی تصویب برای اجرا در سال ۹۷ (با توجه به محدودیت زمانی قانونی برای تصویب عوارض) بدون اینکه به رفع کامل اشکالات آن بپردازد، نهایی کند تا از ابتدای سال آینده جایگزین طرح ترافیک قدیمی شود.

در این میان کارشناسان اجرا کردن یک «نسخه گذار» را تا زمانی که مقاومت ذی‌نفعان بشکند و حلقه‌های مکمل طرح ترافیک جدید  برای اجرای تمام‌عیار بهترین نسخه ممکن برای طرح ترافیک فراهم شود، به مدیریت شهری توصیه می‌کنند. به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، نسخه‌گذاری که کارشناسان پیشنهاد می‌کنند این است که شهرداری بدون اینکه تغییری در ضوابط محدوه طرح ترافیک اصلی اعمال کند، تردد در محدوده زوج و فرد و ۱۰ بزرگراه اصلی پایتخت منتهی به این محدوده را که میزبان بیشترین حجم ترافیک در ساعات پیک هستند، مشمول پرداخت عوارض روزانه کند.

در این صورت طرح زوج و فرد که اکنون در محدوده ۸۰ کیلومتر مربعی مرکز شهر در حال اجرا است، حذف خواهد شد و خودروها بدون محدودیت پلاک می‌توانند با پرداخت عوارض تردد وارد رینگ اول بعد از محدوده طرح ترافیک اصلی شوند. مدیریت شهری نیز می‌تواند از طریق زمان دادن به مراحل تصویب و اجرای طرح پیشنهادی جدید به‌عنوان جایگزین طرح ترافیک، از یک‌طرف مقاومت ذی‌نفعان طرح ترافیک قدیم را بشکند و همراهی نهادهای دخیل در موضوع را جلب کند و از سوی دیگر حلقه‌های مکمل،‌ به‌ویژه زیرساخت‌ها و تجهیزات لازم برای اجرای تمام‌عیار نسخه جایگزین طرح ترافیک را فراهم کند.

ویژگی‌های مثبت نسخه گذار

در صورتی که یک نسخه میانه برای شرایط گذار از طرح قدیم به طرح جدید اجرا شود، بار اصلی ترافیک تهران در ۱۰ بزرگراه محدوده زوج و فرد از طریق اخذ عوارض تردد کاهش خواهد یافت و اثر کاهشی آن بر بار ترافیک در محدوده طرح ترافیک نیز مشهود خواهد بود. از سوی دیگر امکان کنترل معاینه فنی خودروها در این نسخه گذار برای شهرداری فراهم خواهد شد، به این معنا که شهرداری می‌تواند برای تردد خودروهای کاربراتوری ممنوعیت تردد اعمال کند و نسخه جهانی «LEZ» که تاکنون در برابر اجرای آن مقاومت وجود داشت، به نوعی فرصت اجرا پیدا می‌کند. به این ترتیب تردد بر اساس شماره پلاک که یک نسخه منسوخ در جهان به‌شمار می‌رود برای همیشه حذف خواهد شد و مجوز تردد در محدوده زوج و فرد بر اساس میزان آلایندگی داده می‌شود. از آنجا که منبع انتشار ۴۰ درصد از ذرات آلاینده هوا خودروهای کاربراتوری هستند، در صورت منع تردد این خودروها در محدوده زوج و فرد، قطعا اجرای نسخه گذار بر کاهش آلودگی هوا نیز اثرگذار خواهد بود. حسن دیگر نسخه گذار از طرح قدیمی به طرح جدید ترافیک، کسب درآمد مناسب و مازاد برای شهرداری تهران است که می‌تواند برای توسعه حمل‌ونقل عمومی به‌کارگرفته شود. در صورتی که طرح ترافیک قدیمی موقتا به شکل قبلی ادامه پیدا کند، درآمد این طرح حفظ خواهد شد و در عین حال زمینه کسب درآمد از تردد خودروها در محدوده زوج و فرد که پیش از این رایگان بوده، فراهم خواهد شد. به این ترتیب یک سرفصل درآمدی جدید برای مدیریت شهری حاصل می‌شود.اجرای این نسخه گذار سبب می‌شود پذیرش شهروندان نسبت به طرح اصلی جایگزین طرح ترافیک نیز تحت تاثیر اجرای این نسخه میانه بیشتر شود.

اشکالات نسخه پیشنهادی شهرداری تهران

به گزارش «دنیای اقتصاد»، مهم‌ترین اشکال نسخه پیشنهادی شهرداری تهران برای طرح ترافیک ناشی از فراهم نبودن حلقه‌های اولیه و مکمل برای اجرای آن است. بر اساس برآوردی که مدیریت شهری انجام داده، در صورتی که همین طرح پیشنهادی اجرا شود، تقاضای حمل‌ونقل عمومی به‌طور میانگین با ۸ درصد افزایش روبرو خواهد شد. این افزایش تقاضا در شرایطی که ظرفیت ناوگان حمل‌ونقل عمومی در حال حاضر اشباع است، عارضه ناخوشایندی برای ترافیک محسوب می‌شود. اشکال دوم طرح مذکور این است که به موضوع آلودگی هوا در آن پرداخته نشده است. کارشناسان می‌گویند دریافت عوارض باید تابعی از تولید آلودگی خودروها باشد و در نتیجه طرح مذکور از این منظر نیازمند بررسی بیشتر است.

پوریا محمدیان، دبیر شورای عالی ترافیک کشور نیز در این باره می‌گوید: شهرداری تهران با مکانیزمی که تعریف کرده به دنبال این است که کلیه متقاضیان ورود به طرح ترافیک، وارد محدوده طرح شوند اما نگرانی از جایی شروع می‌شود که ما هنوز به این اطمینان خاطر نرسیده‌ایم که با برداشتن سهمیه‌ها و اعلام این ظرفیت، به دلیل وجود چهار میلیون پلاک تهران، آیا حجم تقاضای تردد وسایل نقلیه در محدوده طرح ترافیک زیاد می‌شود یا خیر؟ و آیا امکان دارد که این قضیه سبب ازدحام در هسته مرکزی شهر شود؟

از دیگر اشکالات طرح پیشنهادی شهرداری، فقدان زیرساخت‌های کافی برای اجرای آن است. در این طرح میزان پیمایش مشمول دریافت عوارض تردد نمی‌شود،‌ بلکه به دلیل فقدان تجهیزات لازم، صرفا زمان ورود و خروج به محدوده طرح ترافیک کنترل خواهد شد. محمدیان که نمایندگی وزارت کشور در شورای ترافیک تهران را نیز بر عهده دارد،‌ در این باره توضیح می‌دهد: این دغدغه برای ما وجود دارد که تضمین‌های کافی جهت کنترل تعداد تردد در محدوده ۳۰ کیلومتر مربعی هسته مرکزی شهر (معادل ۵ درصد از مساحت شهر تهران) وجود داشته باشد. اجرای طرح شهرداری الزاماتی دارد و باید دوربین‌های جدید در کلیه خروجی‌های محدوده طرح ترافیک نصب و زیرساخت‌های لازم فراهم شود. همچنین دوربین‌های موجود باید به‌هنگام شود و حتی تعدادی دوربین در نقاط داخل این محدوده نیز نصب شود. وی تاکید کرد: فراهم کردن این زیرساخت‌ها از الزامات اجرای طرح ترافیک جدید است که باید از سوی بخش فناوری اطلاعات ناجا کنترل شود. پس از کسب تاییدیه واحد فنی پلیس راهنمایی و رانندگی است که این طرح قابلیت اجرا پیدا می‌کند.

اظهارات دبیر شورای عالی ترافیک کشور که روز گذشته در گفت‌وگو با «ایسنا» عنوان کرده، نشان می‌دهد که او به طرح پیشنهادی شهرداری تهران انتقاداتی دارد. محمدیان که به نمایندگی از وزارت کشور در شورای ترافیک تهران نیز عضویت دارد و کاملا در جریان مراحل تصویب طرح جدید قرار دارد، تردیدهایی نسبت به اثرگذاری این طرح بر کاهش آلودگی هوا و ترافیک را مطرح کرده است؛ موضوعی که سردار رحیمی، فرمانده نیروی انتظامی تهران نیز دو روز قبل درباره آن تشکیک کرده بود. از این رو به نظر می‌رسد لازم است به اجرای طرح مذکور برای جلب رضایت اعضای تصمیم‌ساز در حوزه ترافیک زمان بیشتری داده شود.

فراموشی مضاعف نسبت به الگوی جهانی

اگرچه کارشناسان ترافیکی نسبت به توزیع رانتی و مبتلابه رویه غیرشفاف مجوز تردد در محدوه طرح ترافیک انتقاد و بر ضرورت جایگزینی ضابطه به جای رابطه تاکید دارند، اما هشدار می‌دهند مدیریت شهری تهران نباید به‌صورت مساله اصلی در پایتخت کم‌توجهی کند. صورت مساله اصلی تهران در حال حاضر ترافیک و آلودگی هوا است و هر نسخه اصلاحی و برنامه جدیدی در حوزه ترافیک باید با اولویت کنترل ترافیک و آلودگی هوا اجرا شود. محمدیان که در ترکیب اعضای شورای ترافیک تهران (شامل شهردار تهران و معاون حمل‌ونقل و ترافیک او، رئیس سازمان ترافیک شهر تهران، نمایندگان استاندار، وزارت کشور و پلیس) حضور دارد، از حذف موقت بخشی از طرح جدید ترافیک مبنی بر اخذ عوارض در محدوده زوج و فرد، دست‌کم تا تیرماه ۹۷ خبر داده است.

وی در این باره می‌گوید: اگر شهرداری تهران مطالعات خود را انجام دهد و طرح جایگزینی برای محدوه زوج و فرد پیشنهاد کند که بر پایه اصول عوارض یا مکانیزم دیگری باشد، باید طرح خود را تا تیرماه سال آینده به شورای ترافیک شهر تهران ارائه کند. اگر تا آن زمان این طرح ارائه شد و توانست نظر اعضا را جلب کند، احتمال اینکه در شش ماهه دوم سال ۹۷ محدوده زوج و فرد با مکانیزم دیگری اجرا شود، وجود دارد اما در حال حاضر کلیات تصمیمات حاکی از این است که مکانیزم فعلی زوج و فرد دست‌کم تا سه ماه ادامه پیدا کند.

این اظهارات نشان می‌دهد طرح پیشنهادی شهرداری تهران به‌رغم اشکالاتی که داشته است، در جریان بررسی و طی مراحل چکش‌کاری برای حذف اشکالات، از الگوهای جهانی دورتر شده است؛ به این معنا که دست‌کم در بهار امسال طرح زوج و فرد به روال معمول اجرایی خواهد شد. این در حالی است که در نسخه پیشنهادی شهرداری به‌عنوان جایگزین طرح ترافیک، عوارضی بین ۳ تا ۱۲ هزار تومان برای تردد در این محدوده پیش‌بینی شده بود. اما برخی اعضای شورای ترافیک تهران دقیقا با همین بخش که همسو با الگوهای جهانی پیشنهاد شده، مخالفت کرده‌اند. این در حالی است که نسخه گذار پیشنهادی کارشناسان، مبتنی بر آزادسازی تردد در محدوده زوج و فرد در ازای پرداخت عوارض و ادامه طرح ترافیک به روال کنونی تا زمان تامین زیرساخت‌ها است. رقم پیشنهادی که می‌تواند در این نسخه گذار مبنا قرار گیرد نیز باید قدری از آنچه اکنون پیشنهاد شده بیشتر باشد تا بازدارندگی لازم را در برابر ترددهای زائد با خودروی شخصی داشته باشد. این رقم می‌تواند رقمی بین ۱۰ تا ۳۶ هزار تومان (بیشترین تعرفه تردد که برای محدوده طرح ترافیک پیشنهاد شده است) باشد.

به گفته محمدیان بازه زمانی برای تصویب طرح ترافیک جدید حداکثر ۱۵ بهمن ماه اعلام شده و فرآیند تایید مصوبه نرخ عوارض تعیین شده از سوی شورای شهر نیز باید در فرمانداری تهران طی شود.