استراحت بین کار
در فرهنگ شایسته، زمانی که انرژی‌‌‌تان کم شود استراحت می‌‌‌کنید؛ زمان استراحت زمان تجدید قواست. در فرهنگ سالم، از شما انتظار می‌رود به طور منظم استراحت کنید؛ استراحت برای حفظ انرژی تشویق می‌شود.»
واقعیت تجربه‌شده این است که کار انسان خسته، فاقد کیفیت و بهرهوری است و تنها راه رفع خستگی استراحت است؛ در اینجا استراحت با رویکرد تجدید قوا و بازیابی منظور است حال با خواب یا هر شیوه‌‌‌ای که این استراحت ممکن شود. به قول برخی عصب‌شناسان، مغز عضوی پیچیده است که دفتر راهنما ندارد اما قطعا استراحت در حفظ توانایی این عضو قندسوز برای آموختن و به کار بستن دانش ضروری است.
دو تن از استادان دانشگاه استنفورد در طول دوره آموزشی مشهور خود تحت عنوان آموزش چگونه آموختن (Learning How to Learn?) که از طریق سایت کورسرا (Coursera.org) به شکل رایگان در دسترس است، بیان می‌کنند که «شاید شگفت‌‌‌زده شوید اگر بدانید که بیدار ماندن، به خودی خود باعث تولید سموم در مغز می‌شود. مغز چگونه از این سموم تولیدشده رهایی می‌‌‌یابد؟ مشخص شده که وقتی می‌‌‌خوابید، سلول‌‌‌های مغز منقبض می‌‌‌شوند. این کار باعث افزایش فضای میان سلول‌‌‌های مغز می‌شود. مثل بازکردن راه یک رودخانه، مایع می‌تواند از میان سلول‌‌‌ها عبور کند و سموم را دفع کند. بنابراین، خوابیدن که گاهی اتلاف وقت به نظر میرسد، در حقیقت روش مغز برای تمیز و سالم نگه‌‌‌داشتن خودش است. امتحان دادن بدون خواب کافی، به این معناست که شما با مغزی حاوی سموم متابولیک فعالیت می‌‌‌کنید. این سموم نمی‌‌‌گذارند شما به خوبی فکر کنید.»
البته این همه خلاف جریان غالب در بسیاری از توصیه‌‌‌های سطحی برای کار و تلاش است که انباشته از پندواندرز به کار تمام وقت و بدون استراحت برای موفقیت است؛
در واقعیت هم بسیاری از صاحبان شرکت‌های نوپا و برخی کسب‌و‌کارها نیز، برنامه استراحت ندارند اما مانند مفهوم دره کارآفرینی، گزارشی از شکست و آسیب‌‌‌های وارده از این شیوه شغلی وجود ندارد.
بی‌تردید شنیدن قصه‌‌‌های موفقیت بیل‌‌‌گیتس و استیو جابز رویایی‌‌‌تر است ولی عموما همه ما مجموعه انسان‌‌‌هایی معمولی با نیازهای متعارفی هستیم که خواب و استراحت، کوتاه‌مدت و روزانه جزو آن است.
در برخی سازمان‌ها فرهنگ استراحت به واسطه کار زیاد و لزوم تعاملات تیمی، فردی و گروهی، در چارچوب فرآیند حل مساله و عملیات کسب و کار شکل گرفته است هر چند از قاعده مدونی تبعیت نمی‌کند. اما سیاستگذاری در این بخش دشوار و نیازمند توسعه فرهنگی است.
در تارنمای دولت انگلیس (GOV.UK) پیرامون استراحت گزاره‌های ساده و مبینی طرح شده است که برخی از آنها را مرور می‌کنیم:
کارگران بالای ۱۸ سال معمولا از سه نوع استراحت برخوردارند؛ استراحت در محل کار، استراحت روزانه و استراحت هفتگی.
کارگران در صورتی که بیش از ۶ ساعت در روز کار کنند حق دارند یک استراحت ۲۰ دقیقه‌ای بدون وقفه در طول کار داشته باشند که می‌تواند بدون حقوق باشد (بسته به قرارداد).
کارگران حق دارند ۱۱ ساعت استراحت بین روزهای کاری داشته باشند به عنوان مثال اگر ساعت ۸ شب کارخود را پایان برسانند، تا ساعت ۷ صبح روز بعد دوباره کار خود را شروع نکنند.
کارفرما باید به کارمند استراحت‌‌‌های کافی بدهد تا مطمئن شود در صورت یکنواخت بودن کار (مثلا کارگاه تولیدی) سلامت و ایمنی او در خطر نیست.
کارگران منازل مانند نظافتچی‌ها به دلایل بهداشتی و ایمنی مشمول استراحت بین کار نیستند.
در ایران گزارشی از کم و کیف این موضوع در قالب پژوهش یا سپیدنامه یا خوداظهاری شرکت‌ها مشاهده نشد اما احتمالا با توجه به میزان بهرهوری در بخش‌های مختلف اقتصادی، اجرای آن درگیر ملاحظات بسیاری خواهد شد که البته نباید این نیاز پشت موانع متوقف بماند.
مطابق ماده ۵۱ قانون کار هر فرد باید ۴۴ ساعت در هفته کار کند. مطابق ماده ۵۹ نیز تحمیل مازاد بر چهارساعت اضافه کار در روز ممنوع است (مگر در موارد استثنا و با توافق طرفین)؛ برای تحقق ۴۴ ساعت کار، هر فرد نیاز دارد از ساعت ۷ تا ۱۶ شناور حداقل ۷ساعت و ۳۰ دقیقه کار کند.
با فرض وجود یا الزام به اضافه کار، عدد کار روزانه از مرز ۸ و ۹ساعت هم می‌تواند عبور کند.
به نظر نویسنده این شرایط صرفا توقف فرد در محیط کار است و بدون لحاظ استراحت ذهنی یا به عبارتی توقف فعالیت، انتظار بهرهوری معقول نیست. اینکه میزان این استراحت چقدر باشد مثلا ۱۰، ۱۵، ۲۰ تا ۳۰ دقیقه از اظهارنظر کردن صرف نظر شده و آن را موکول به بررسی علمی می‌کنم.
احتمالا این ایده در شرکت‌های دولتی قابل اجرا نخواهد بود اما بخش خصوصی می‌تواند با نگاهی منطقی و مبتنی‌بر منافع و سود، سازوکار آن را فراهم کند. اختیاری کردن این فرآیند و عدم‌لحاظ افت ارزش در جمع خدمات کارمندان با توجه به فلسفه این اقدام مهم به نظر میرسد.
گلوگاه این موضوع همان مساله فرهنگ‌سازی است. اینکه چه تعداد شرکت ایرانی این کار را انجام می‌دهند و چه تعداد مدعی آن هستند و چه نتیجه‌ای از آن گرفته‌اند نیازمند بررسی علمی است. همچنین اینکه کارکنان یا کارگران، دور از چشم کارفرما استراحت می‌کنند یا اساسا بهرهوری نیروی کار چگونه است مورد توجه این یادداشت قرار ندارد، زیرا عموما ریشه مسائل اخیر ارتباطی با نیاز برای استراحت ندارد و همین‌طور مشاغلی که اساسا استراحت در آنها موضوعیت ندارد! نگاه این یادداشت مشاوران، کارشناسان، متخصصان و کارکنان فنی و دانشی هستند که نیاز به کار عمیق در میانه فعالیت شدید ذهنی بخشی از زندگی آنهاست.این گروه‌ها در طول ساعات کاری، نیازمند تمرکز ذهنی طولانی‌مدت و تجزیه و تحلیل پیوسته هستند.
