موسسات تحقیقاتی برجسته جهان از آینده دادوستد در سال میلادی جدید چه می‌گویند؟
پس و پیش تجارت ۲۰۲۲
جهان به سمت همکاری و رقابت در یک زنجیره تامین پراسترس‌تر حرکت می‌کند. آهستهسازی که رویکردی فراگیر در جهان امروز بین دولت‌های با رویکردهای اقتصادی مختلف در اقصی نقاط جهان است، اثرات مشخصی را برای بخش تولید و زنجیره جهانی تامین در پی خواهد داشت.
اثراتی که البته تا حدی نوظهورند. بعد از رخداد کرونا قرار بود جهان با کمک واکسیناسیون و خاتمه دادن به قرنطینه، رویه شکل گرفته را از بین برد. این رویه که خود را در قالب جنگ تجاری، رشد سرسام‌آور هزینه حمل‌ونقل کانتینری، اجبار کشورها به داخلی‌سازی محصولات و دسترسی دشوار به مواد اولیه، قطعات و اجزا موردن یاز نشان داد، برای تولید در زنجیره جهانی دردسرهای تازه‌ای ایجاد کرد.
در واقع روندهای مثبت، تازه شروع به بروز و ظهور کرده بودند که بالا گرفتن تنش چین و آمریکا و جنگ روسیه و اوکراین مجددا مانع شد. همچنین در شرایطی که برآورد می‌شود حجم یارانه‌های صنعتی چین در سال۲۰۲۱ به بیش از نیم‌تریلیون دلار رسیده باشد، آمریکا برای یک دهه که از سال۲۰۲۳ شروع می‌شود، ذیل سه قانون «دانش و تراشه»، «کاهش تورم» و «زیرساخت» به ترتیب بالغ بر ۵۲میلیارد، ۳۶۹میلیارد و ۶۰۰میلیارد دلار منابع حمایتی برای صنایع سبز و فناورانه و زیرساخت‌‌‌ها در نظر گرفته است. دوره جدید از سال۲۰۰۸ به این سو را دوره آهستهسازی تجارت آزاد نامیده‌‌‌اند که با «بازگشت سیاست صنعتی» و «جداسازی‌‌‌های ژئواکونومیک» همراه شده است. گزارش اخیر مجمع جهانی اقتصاد نشان می‌دهد افزایش شفافیت و انعطاف‌پذیری دو اصلی است که در سال‌های آتی زنجیره تامین جهانی برمبنای آن متحول خواهد شد. نحوه این تحول اما محل سوال است. به نظر می‌رسد تولید صنعتی بیش از هر زمان دیگری به یک مقوله موثر بر امنیت ملی تبدیل شده است.
طبق گزارش مجمع جهانی اقتصاد (WEF) که در انتهای ژانویه ۲۰۲۳ منتشر شده است، در زمان شوک‌های مکرر تولید و نرخ‌های تورم بالا، چالش اصلی یافتن تعادل مناسب بین کارآیی اقتصادی و انعطاف‌پذیری است. شرکت‌های تولیدی کالاهای حیاتی را برای زندگی، اقتصاد و امنیت ملی ارائه می‌کنند. از غذا و داروها تا کودها و از ماشین‌آلات تولید انرژی تا زیرساخت‌های ارتباطی همه محصولاتی هستند که تداوم تولید آنها برای جهان حیاتی است حال آنکه سیستم تولید بین‌المللی در حال تغییر بوده و از روند قبلی دور شده است. این تغییر بر واقعیت‌های تولید صنعتی تاثیر گذاشته است. در پنج‌سال گذشته رویکردهایی مانند تولید ناب (lean manufacturing) و تولید به‌موقع (just-in-time production) در کمک به شرکت‌ها برای کاهش هزینه‌ها با به حداقل رساندن امور از جمله در مدیریت تولید محصول، ساخت قطعه و روند پیشرفت آن، زمان‌بندی تحویل و موجودی انبار بسیار موثر بوده است. رویکردهایی مانند این نه تنها بر سودآوری و کارآیی تولید اثر گذاشته‌اند که آنها را تقویت کرده‌اند، اما همزمان بر شدت و سطح اختلال اثر گذاشته و مواد و اجزا و قطعات را در طول زنجیره تامین دچار استرس کرده است.در طول همه‌گیری کووید۱۹، کشورهای سراسر جهان با کمبود محصولات کلیدی از جمله نیمه‌رساناها، مواد معدنی حیاتی و تجهیزات پزشکی مواجه شدند. این امر نیاز به درک بهتر آسیب‌پذیری‌های پیش روی زنجیره‌های تامین تولید را آشکار کرد؛ به‌ویژه که انعطاف‌پذیری زنجیره تامین تولید به‌طور فزاینده‌ای به‌عنوان عنصر جدایی‌ناپذیر امنیت ملی دیده می‌شود. براین مبنا ارائه هرگونه تحلیلی از شرایط کلان جریان تجارت جهانی با نگاه به این موارد قابل اعتماد خواهد بود:
کربن‌زدایی
این رویه، جریان جهانی تجارت را در بلندمدت تغییر خواهد داد؛ اما در مقطع کنونی اثر خود را روی سرمایه‌گذاری‌های فناورانه شرکت‌های بزرگ و استارت‌آپ‌ها خواهد گذاشت. براین مبنا مقوله اقتصاد سبز و هدف کربن صفر جریانی است که به موازات روند فعلی تولید صنعتی، تولید آینده را به آهستگی تغییر خواهد داد.
رواج داخلی‌سازی
گزارش مجمع جهانی اقتصاد نشان می‌دهد صنایع تولیدی منبع رشد اجتماعی و اقتصادی هم برای اقتصادهای توسعه‌یافته و هم برای اقتصادهای نوظهور بوده و هستند. امروز این شرکت‌ها در یک مقطع حساس قرار دارند. افزایش نابسامانی‌های جهانی، از رویدادهای ژئوپلیتیک و اقتصاد کلان گرفته تا سرعت شتابان نوآوری‌های فناوری، تاثیر عمیقی بر وضعیت سیستم‌های تولید جهانی می‌گذارد و دگرگونی بی‌سابقه‌ای را در زنجیره‌های ارزش ایجاد می‌کند. برای رقابتی ماندن و حرکت در این روند جدید جهانی، شرکت‌ها و دولت‌ها باید دور هم جمع شوند و به‌طور مستمر در همکاری نزدیک برای بازنگری و طراحی مجدد استراتژی‌های صنعتی که بهره‌وری، نوآوری و رشد اقتصادی را تضمین می‌کنند، کار کنند. براین مبنا می‌توان ادعا کرد داخلی‌سازی در این دوره با ترس از گسستن زنجیره یا تخاصم دولت‌ها احتمالا رشد خواهد کرد و مسیری متفاوت از گذشته را خواهد پیمود. این رویه باید مورد توجه سیاستگذاران و دولت‌ها قرار گیرد؛ ضمن اینکه در استراتژی تجاری بنگاه‌ها نیز لحاظ شود.
توسعه تجاری با اهرم تنوع‌بخشی
یکی از روندهایی که به‌طور قطع و یقین در جهان ترویج خواهد شد، تنوع‌بخشی به تامین‌کنندگان و افزایش مقاصد صادراتی یا به صورت کلی تنوع بخشی به مسیرهای تامین مالی، خرید و فروش برای شرکت‌ها، دولت‌ها و تجار موضوعی حیاتی است. موضوعی که بدون توجه به آن احتمال به خطا رفتن برنامه‌های ماهانه و سالانه جدی است.
فعالیت در کریدورهای متعدد
از جمله اصول جدید توسعه کسب‌وکارها و نیز توسعه تجاری در دو سطح بنگاه و دولت، توجه به اهمیت کریدورها در مسیر تحقق اهداف است. کریدورها به مثابه مسیرهای سهل الوصول خرید، تامین، فروش و تحویل، تولید و تجارت را تسهیل می‌کنند.
کربن زدایی عملیات تولید، محصولات و زنجیره تامین، افزایش انعطاف‌پذیری زنجیره تامین تسریع در گسترش و پذیرش فناوری‌های صنعتی جدید، تضمین آینده نیروی کار تولیدی، پیوند ارزش های تجاری با مسوولیت اجتماعی و زیست محیطی در کنار از مهم‌ترین روندهایی است که در جریان کریدوری شدن اقتصاد و تجارت باید مورد توجه شرکت‌ها و دولت‌ها قرار گیرد.
تولید محصولات های‌تک
روند جهانی تولید صنعتی که از مجرای گزارش‌های مختلف قابل طرح است، گویای حرکت جهان به سمت محصولات با ارزش افزوده بالا و توسعه تولید مبتنی بر دانش است. در سال‌های اخیر که کرونا گسستگی را میهمان جریان تجارت جهانی ساخته، سرمایه‌گذاری روی تولیداتی که پیچیدهتر هستند، افزایش چشمگیری را تجربه کرده است.
این رشد سرمایه‌گذاری که عمدتا از مسیر صنعت نسل۴ حاصل شده، رشد تولیدات با سطح فناوری متوسط و بالا را محقق ساخته است. آخرین گزارش یونیدو (سازمان توسعه صنعتی ملل متحد) گویای شکاف عمیق میان رشد تولید محصولات با فناوری پایین و متوسط با محصولات با فناوری بالاست. موضوعی که خود را در جدول بالا به خوبی نشان می‌دهد. در ۱۱ماه نخست سال۲۰۲۲ رشد تولید محصولات صنعتی با فناوری بالا و متوسط رو به بالا در حالی به مثبت ۵/ ۳درصد رسیده که این رقم برای محصولات با سطح فناوری متوسط رو به پایین و محصولات با فناوری پایین منفی بوده است. پوشاک، مبلمان، کاغذ و کارتن، چوب، پارچه و نخ در کنار محصولات وابسته به این زنجیره در این دوره بدترین عملکرد را از منظر رشد تولید نسبت به مدت مشابه سال قبل تجربه کرده‌اند حال آنکه این دوره، جهان شاهد رشد تولید دارو، خودرو، تجهیزات و قطعات الکترونیکی و ماشین‌آلات بوده است.
نتیجه کلی
بنابراین نکات می‌توان ادعا کرد سه ابرروند جهانی در حال ایجاد اختلالات فزاینده‌ای هستند که به نوبه خود زنجیره‌های ارزش جهانی را تغییر می‌دهند و سیستم‌های تولیدی را به سمت تغییر خود سوق می‌دهند. این ابرروندها عبارتند از: فناوری‌های نوظهور، تغییرات آب و هوایی و تنش‌های ژئوپلیتیک. شرکت‌ها و دولت‌ها باید بدانند پیامدهای این موارد از عدم قطعیت اقتصادی و تغییر در حاکمیت گرفته تا تخریب محیط‌زیست و تغییرات گام‌های فناوری روز به روز رایج‌تر می‌شوند و عبور از تنگنای این دوران، مستلزم اتخاذ رویکردی دو طرفه برای سازگاری در کوتاه‌مدت و همراهی با تحول درازمدت است.
