مجمع جهانی اقتصاد بررسی کرد؛ نقش بنگاههای کوچک و متوسط در پویایی اقتصاد جهان
سپر دفاعی بنگاهها در پنج چالش جهانی
تاکید نویسندگان گزارش بر این است که بنگاههای کوچک و متوسط در دوره اخیر از نقطه‌‌‌نظر «فرهنگ و ارزش‌‌‌ها»، «محیط سیاستی»، «دسترسی به سرمایه و تامین مالی»، «بقا و توسعه» و «استعداد»، با مشکلاتی روبه‌رو شده‌‌‌اند؛ مشکلاتی که بنگاه را به‌واسطه پنج چالش «همه‌گیری کووید-۱۹»، «تغییرات آب‌وهوایی»، «تحولات فناوری»، «جدال‌‌‌های طبقاتی اجتماعی-اقتصادی» و «تغییر انتظارات در مورد کسب‌وکارها» تحت فشار قرار داده و صنایع و فعالان اقتصادی را در اقتصادهای مختلف درگیر کرده است. این گزارش به‌طور صریح تاکید دارد که باید به جنبه‌‌‌های تازه‌‌‌ای از اهمیت کسب‌وکارهای کوچک در جهان توجه شود. مهم‌ترین نکته، توانمندی بالایی است که در SMEها نهفته است. پیش از این همواره بیشترین توجه به ابتکارات بنگاههای چندملیتی بزرگ و رهبران صنعتی متمرکز بود، در حالی که بنگاههای کوچک و متوسط، به عنوان محرک‌‌‌های اصلی فعالیتهای اقتصادی، پیشرفت‌‌‌های اجتماعی و تحولات زیست‌محیطی، اغلب نادیده گرفته می‌‌‌شدند. مجمع جهانی اقتصاد در گزارشی این موضوع را بررسی کرده است. تمرکز اصلی این گزارش بر ایجاد درک عمیق‌تر از مجموعه قابلیت‌های سازمانی و جهت‌گیری‌های موردنیاز برای بنگاههای کوچک و متوسط برای رشد مالی پایدار، تاثیر مثبت بر جامعه و محیط و دستیابی به سطوح بالایی از انعطافپذیری و چابکی است. در عین حال، در این گزارش برخی از بهترین شیوه‌ها که بنگاههای کوچک و متوسط را در موقعیت بهتری به‌منظور آمادگی برای آینده قرار می‌دهد، برجسته شده است. تجزیه و تحلیل بیش از ۲۰۰مقاله و مشارکت بیش از ۳۰۰مدیر اجرایی و بنیان‌گذاران بنگاههای کوچک و متوسط، نگرشهای کلیدی را در مورد مفهوم آمادگی برای آینده در چنین سازمان‌هایی و همچنین برخی از چالشها و فرصتهای اصلی آنها ارائه کرده است.
بر اساس این گزارش، کسب‌وکارها و جامعه به‌طور یکسان با چالشهای پیچیده و فراملی روبه‌رو هستند. این چالشها شامل تاثیرات فزاینده تغییرات اقلیمی، اختلالات فناوری، طبقه‌بندی اجتماعی-اقتصادی و ناآرامی‌های اجتماعی مرتبط، همه‌گیری مداوم کووید-۱۹ و تغییر انتظارات در مورد نقش کسب‌وکارها در جامعه است. همان‌طور که پس از همه‌گیری آینده‌ای پررونق را تصور می‌کنیم، بسیار مهم است که بدانیم چگونه بنگاهها در هر اندازه می‌توانند در برابر این شوکها انعطاف‌‌‌پذیر باشند؛ از فرصت‌‌‌هایی که ممکن است به‌واسطه چنین تغییراتی ایجاد شود، استفاده کنند و توانایی خود را برای ایجاد ارزش بلندمدت و پایدار اجتماعی و محیطی و حوزه‌‌‌های اقتصادی افزایش دهند. بنگاههای کوچک و متوسط که حدود ۹۰درصد تعداد کل بنگاهها را در سطح جهان شامل می‌‌‌شوند، تقریبا ۷۰درصد از کل اشتغال جهان و بر اساس برخی برآوردها، تا ۷۰درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهند. این کسب‌وکارها نه‌تنها در اقتصاد جهانی و بازارهای کار، بلکه در توانمندسازی، تکمیل و شکل‌‌‌دهی ماهیت نوآوری در این بازارها نیز نقش مهمی دارند. در این گزارش از تعریف بنگاههای کوچک و متوسط، به طبقه‌بندی اتحادیه اروپا اشاره شده است؛ به گونه‌ای که یک بنگاه زمانی که بین ۱۰ تا ۴۹ کارکن تمام‌وقت دارد، بنگاه کوچک است و زمانی که بین ۵۰ تا ۲۵۰ کارکن تمام‌وقت در آن مشغول کار هستند، یک بنگاه متوسط به شمار می‌رود. اخیرا اصطلاح میان‌اندازه برای دسته‌ای از بنگاهها ارائه شده است. بنگاه میان‌اندازه یکی از دو معیار را برآورده می‌کند؛ اول، کمتر از ۴۹۹۹کارکن تمام‌وقت دارد و دوم، گردش مالی آن از ۵/ ۱میلیارد یورو تجاوز نمی‌کند یا کل ترازنامه آن از ۲میلیارد یورو بیشتر نمی‌شود. این بنگاهها کارکنان بیشتری دارند، اما هنوز در فعالیتهای خود به گستردگی و مقیاس بنگاههای بزرگ و اغلب چندملیتی نمی‌رسند. طبقه‌بندی جدید بنگاهی با هدف ارائه تعریفی فراگیر و جامع‌تر از SMEها انجام شده است. با در نظر گرفتن تغییرات ناشی از رشد نوآوری تکنولوژیکی و مدلهای جدید کسب‌وکار، تعاریف قبلی و سنتی برای این گروه بنگاهها مبتنی بر توجه صرف به محدوده تعداد کارکنان یا ارزش، کفایت نمی‌کند.
فرصت برای اثرگذاری
بر اساس این گزارش، به‌رغم مشارکت منحصربه‌فرد بنگاههای کوچک و متوسط، آنها همچنان با چالشهای منحصربه‌فردی هم روبه‌رو هستند که اغلب به‌شدت با بقای آنها مرتبط است. در حالی که بنگاههای کوچک و متوسط می‌توانند از درجات بالاتری از سرعت و چابکی بهره‌مند شوند، ممکن است به دلیل اندازه کوچک‌تر و دسترسی دشوارتر به منابع، با محدودیت‌هایی روبه‌رو شوند. با توجه به این چالشها و فرصت‌ها، درک بهتر نقش و موقعیت بنگاههای کوچک و متوسط در ایجاد و حفظ پویایی برای دستیابی به تغییرات مثبت اجتماعی، زیست‌محیطی و اقتصادی گسترده، نه‌تنها امروز، بلکه با درجه اهمیت بالاتر برای آینده هم بسیار مهم است.
آمادگی برای آینده، چگونه؟
توانایی شناسایی فرصت‌ها برای افزایش آمادگی در آینده، نه‌تنها از خود بنگاههای کوچک و متوسط، بلکه از جامعه به‌عنوان یک کل، خواه از نظر ایجاد شغل، رشد فراگیر یا توسعه پایدار حمایت می‌کند. آمادگی برای آینده، مجموعه‌ای از قابلیت‌ها و جهت‌گیری‌های سازمانی تعریف می‌شود که بنگاهها را قادر می‌سازد با موفقیت به شوکها پاسخ دهند و از فرصت‌ها استفاده کنند. برای ایجاد درک جامع از آمادگی برای آینده، چند روش تحقیق متفاوت و در عین حال مکمل به کار برده شده است. در این گزارش، ادبیات بررسی‌شده گردآوری و با کارشناسان صنعتی و دانشگاهی برای کمّی‌سازی نتایج نظرسنجی مشورت شده است. علاوه بر این، میزگردهای سطح بالا و مصاحبه‌های کیفی ساختاریافته با مدیران بنگاههای کوچک و متوسط انجام شده است تا درک عمیق‌تر و دقیق‌تری از تعامل آنها با آمادگی در آینده به دست آید. در این میان، سه ویژگی اصلی بنگاههای کوچک و متوسط آماده برای آینده شامل رشد پایدار، تاثیر اجتماعی و ظرفیت انطباق است.
۱) رشد پایدار: بنگاههای کوچک و متوسط قادر خواهند بود قدرت مالی پایداری را که به‌واسطه مدلهای کسب‌وکار، محصولات یا خدمات نوآورانه هدایت می‌شود، ایجاد کنند.
۲) تاثیر اجتماعی: مدل کسب‌وکار بنگاههای کوچک و متوسط نه‌تنها به اثرات خارجی بالقوه مثبت و منفی می‌پردازد، بلکه نتایج آن نیز بر جامعه در راستای اهداف محیطی، اجتماعی و حاکمیتی تاثیر مثبت خواهد گذاشت.
۳) ظرفیت انطباق: بنگاههای کوچک و متوسط در زمینه انعطافپذیری و چابکی برتری کسب خواهند کرد که آنها را قادر می‌سازد در شرایط سخت به‌سرعت به حالت عادی برگردند و از فرصتهای بازار در حال تحول استفاده کنند. با توجه به محیطی که بنگاههای کوچک و متوسط در آن فعالیت می‌کنند (جایی که نوآوری برای حل مشکلات ضروری است)، مصرف‌کنندگان و دولت‌ها برای برنامه‌های پایدار فشار می‌آورند و تغییر، تنها عامل ثابت است. در این شرایط، چالشهای سه‌جانبه بنگاهها شامل ایجاد رشد پایدار، ایجاد تاثیر مثبت اجتماعی و زیست‌محیطی، انعطافپذیری و چابکی در شرایط عدم‌قطعیت است.
همان‌طور که اشاره شد، سه ویژگی اصلی بنگاههای کوچک و متوسط آماده برای آینده، شامل رشد پایدار، تاثیر اجتماعی و ظرفیت انطباق است. اما این سه ویژگی چگونه قابل سنجش هستند. «رشد پایدار»، از طریق متغیرهای زیر قابل سنجش است که شامل عملکرد مالی بنگاهها در مقایسه با رقبای آنها در سه‌سال گذشته و همچنین سطح نوآوری آنهاست. «تاثیر اجتماعی» با میزانی که بنگاهها اهداف توسعه پایدار را از طریق توسعه شاخص‌های عملکردی برای اندازهگیری میزان مشارکت مثبت آنها در اهداف توسعه پایدار، مشارکت سهامداران و گنجاندن ملاحظات اجتماعی یا محیطی در عملکرد و استراتژی خود دنبال می‌کنند، اندازهگیری می‌شود. «ظرفیت انطباق» بر اساس توانایی بنگاهها به لحاظ انعطافپذیری و چابکی سنجش می‌شود. انعطافپذیری به معنی خروج از شرایط سخت و دشوار از طریق منابع مالی و غیرمالی موجود و جهتگیری مثبت است. چابکی هم به معنی واکنش سریع نسبت به تغییرات تقاضای مصرف‌کنندگان، معرفی محصولات یا خدمات جدید، اختراع مجدد یا مهندسی مجدد محصولات، خدمات یا فرآیندها به منظور خدمات‌دهی بهتر به بازار هدف است.
۵چالش‌کسب‌وکارهای کوچک و متوسط
در مورد مشکلاتی که SMEها با آن روبه‌رو هستند، می‌توان به پنج مورد اشاره کرد. مجمع جهانی اقتصاد اعلام کرده است که در درگیری با چالشهای جهانی مساله «فرهنگ و ارزش‌‌‌ها» موضوع مهمی است که نادیده گرفته شده است. اهمیت حفظ فرهنگ قوی، هدف و ارزش‌‌‌های روشن و شفاف شرکت و دشواری نگهداری از آنها موضوعی است که در چالشهای جهانی ممکن است فراموش شود. جدال شرکت‌ها با «محیط سیاستی» یا «دسترسی به سرمایه و تامین مالی»، همچنین مساله «بقا و توسعه» شرکت و ایجاد و به‌کارگیری «استعداد» بنگاه از مهم‌ترین مواردی است که نشانه پویایی یک SME در مسیر حرکت خود است. به نظر می‌رسد در بخش بقا و توسعه، توجه به نکاتی نظیر حفظ و رشد کسب‌وکار، حاشیه کم، چالش گسترش کسب‌وکار یا گسترش بازارها و به دست آوردن مصرف‌کنندگان جدید از مهم‌ترین مواردی است که SMEها در مقایسه با بنگاههای بزرگ و چندملیتی در سال‌های اخیر که چالشها بیشتر شده، عملکرد بهتری از خود نشان داده‌‌‌اند.
در این مسیر سه نکته حائز اهمیت است. نخست آمادگی برای رقابت با بنگاههای بزرگ‌تر که واحدهای کوچک و متوسط باید برای تحقق آن خود را به ابزارها و منابع شبکه‌‌‌ای موردنیاز به‌منظور تحقق چشمانداز نوآورانه مجهز می‌کنند؛ موضوعی که از طریق رشد پایدار حاصل می‌شود. دیگر اینکه تاثیر اجتماعی SMEها زیاد است. تعامل با اهداف پایداری و تاثیر اجتماعی، نه‌تنها چند مسیر ارزش‌آفرین را برای رفع چالشهای بنگاههای کوچک و متوسط می‌‌‌گشاید، بلکه فرصتی برای آنها فراهم می‌کند تا به‌عنوان قهرمانان پیاده‌سازی استراتژی‌‌‌های پایداری، از منافع کسب اعتبار برخوردار شوند.
در نهایت، سومین مورد به انعطافپذیری وچابکی بنگاه مربوط است. در این زمینه لازم است یادآوری شود که اندازه بنگاههای کوچک و متوسط هم یک مزیت و هم یک نقطه ضعف برای آنها محسوب می‌شود. این دسته از بنگاهها نسبت به بنگاههای بزرگ‌تر انعطافپذیری کمتری در جذب شوک‌‌‌های خارجی دارند، ولی در استفاده از فرصتهای ناشی از تغییر، چابک‌‌‌تر و سریع‌‌‌تر عمل می‌کنند. مجمع جهانی اقتصاد به بنگاههای کوچک و متوسط، نوع خاصی از جهتگیری در کنار انتخاب سبکی متمایز از مدیریت، استفاده صحیح از شبکه‌‌‌ها و به خدمت گرفتن استعداد کارکنان را توصیه می‌کند؛ مسیری که طی آن با ترکیب مناسب عوامل داخلی مانند کنشگری، استقلال و سلطه‌‌‌جویی رقابتی، این بنگاهها می‌توانند به رشد پایدار، تاثیر اجتماعی و ظرفیت سازگاری دست یابند. در این مسیر مدیریت بنگاه نقشی حیاتی دارد. مدیریت نقش اصلی را در تبدیل جهتگیری یک بنگاه به سوی ماموریت اصلی و ارزش‌‌‌های انگیزشی آن و به تبع آن شکل دادن زیربنای فرهنگی دارد. در نهایت اینکه گزارش تاکید دارد، بنگاههای کوچک و متوسط می‌توانند از اندازه، شبکه‌‌‌ها، کارکنان و نقاط قوت فناوری برای پشتیبانی از اهداف خود در راستای تحقق رشد پایدار، تاثیر اجتماعی مثبت و کسب ظرفیت انطباق قوی استفاده کنند. پنج آموخته کلیدی که می‌تواند برای بنگاههای کوچک و متوسطی که به دنبال افزایش آمادگی آتی خود هستند، به‌عنوان اصول راهنما باشد، شامل«اجرای چشمانداز»، «توجه به کارکنان به‌عنوان دارایی‌‌‌های باارزش»، «استفاده از فناوری به‌عنوان شتاب‌دهنده»، «فهم درست از اهمیت اکوسیستم‌ها» و «رشد استراتژیک» است. بنگاه در این پنج بعد نیازمند نگرشهای دقیق و مبانی اجرایی درست است. به‌عنوان نمونه، از بعد اول، اجرای چشمانداز روشن و قوی و همچنین ارتباطات گسترده برای بقای آن در سراسر سازمان، مفید است. مهم‌تر از وجود چشمانداز، ظرفیت آن برای پیاده‌سازی و تبدیل شدن به عملیات در قالب فعالیتهای کسب‌وکار ملموس، به همراه استفاده از روشی برای اندازهگیری پیشرفت و نتایج آن (به عنوان مثال، از طریق معیارهای مالی و پایداری مشخص) ضرورت دارد.
از بعد دوم، لازم است بنگاه توجه کند که استعدادها باید به‌عنوان یکی از دارایی‌‌‌های مهم استراتژیک بنگاههای کوچک و متوسط در نظر گرفته شود. توانایی غلبه بر چالشهای مالکیت و بقا از طریق تنظیم چشمانداز جذاب و نوآورانه به همراه ماموریت و هدف سازمانی، استقلال، توانمندسازی و فرصتهای توسعه نشان‌دهنده وجود مزیت رقابتی است که همه ابعاد آمادگی آینده را نیز در بر می‌گیرد.
از بعد سوم، بنگاه باید متوجه اهمیت نوآوری باشد. از این نظر، فناوری به‌قدری گسترده و فراگیر است که کمتر بنگاهی می‌تواند بدون آن کار کند. آمادگی دیجیتالی و وجود زیرساخت خوب دیجیتالی، به بنگاههای کوچک و متوسط کمک می‌کند تا بتوانند در محیط پرسرعت، بقای خود را حفظ کنند، اما نکته کلیدی این است که فناوری به بهترین وجه به عنوان ابزاری برای رسیدن به هدف مورد استفاده قرار می‌گیرد. زمانی که بنگاههای کوچک و متوسط چشمانداز خوب و روشنی داشته باشند و کارکنان نیز از آن پشتیبانی کنند، پذیرش فناوری امکان دستیابی موثرتر بنگاهها به این چشمانداز را فراهم می‌کند. در بعد چهارم توجه به برخی نکات حیاتی است. مثلا اینکه شبکه‌‌‌های محلی و جهانی متنوع، مکمل و فعال از انعطافپذیری یک بنگاه کوچک و متوسط پشتیبانی می‌کنند؛ زیرا تضمین می‌کنند که در مواقع نیاز و رشد می‌توان به‌راحتی از منابع ارزشمند استفاده کرد. همکاری نزدیک با دولت‌‌‌های محلی می‌تواند به بنگاههای کوچک و متوسط کمک کند تا نوع حمایتی را که از نظر زیرساخت‌ها و سیاست‌ها برای نوآوری و ایجاد ارزش برای اقتصاد محلی نیاز دارند، از طریق ارتباط با نهادهای نظارتی دریافت کنند. برخلاف بنگاههای بزرگ‌تر که می‌توانند برای تغییر سیاست‌ها چانه‌‌‌زنی و لابی کنند، بنگاههای کوچک و متوسط برای پیشرفت در اکوسیستم خود باید به همکاری نزدیک و شبکه‌‌‌ها تکیه کنند. در نهایت اینکه بنگاههای کوچک و متوسط آماده برای آینده، بسته به اینکه کدام استراتژی برای آنها اهمیت بیشتری دارد، با چند روش به رشد نزدیک می‌‌‌شوند. کسانی که رشد ارگانیک را انتخاب می‌کنند، ممکن است ترجیح دهند کوچک و زیرک باقی بمانند تا از این طریق بهتر به تغییرات محیط خارجی واکنش نشان دهند و از آنها بهره ببرند و در عین حال کنترل بیشتری بر منابع فعلی خود اعمال کنند. برخی بنگاههای دیگر ممکن است مدلهای کسب‌وکار و فرآیندهای داخلی و استراتژی‌‌‌های کسب‌وکار را تغییر دهند تا برای آینده آماده‌‌‌تر باشند. استراتژی رشد هرچه باشد، بنگاههای کوچک و متوسط از اندازه، کارکنان و چشمانداز مشترک خود برای رقابتی ماندن استفاده می‌کنند.
