با رونمایی از میز ملی توسعه صادرات نساجی؛ فرصت‌ها و تهدیدهای صنعت استراتژیک بررسی شد
برنامه جدید برای پوشاک ایرانی
قطع کامل واردات پوشاک،هدفی است که طراحان و برنامه‌ریزان صمت برای تحقق آن تلاش می‌کنند. همچنین مطابق با برنامه جامع داخلی‌سازی صنایع، قرار است نیازهای صنعتی کشور به یک راهبرد اساسی تبدیل شود و در این راستا تا پایان سال ۱۴۰۰ بالغ بر ۱۰میلیارد دلار انواع اقلام صنعتی وارداتی بومی‌سازی و واردات آنها محدود شود. طراحان سیاست‌های صمت در حالی استراتژی‌های توسعه‌ای صنعت نساجی و پوشاک را مورد بازبینی قرار دادند که «موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی» در گزارشی تحلیلی، «فرصت‌ها و تهدیدها» و «نقاط ضعف و قوت» این صنعت کهن را زیر ذره‌بین قرار داده است.
صنایع نساجی و پوشاک از قدیمی‌ترین صنایع در ایران است که با پشتوانه قدمت طولانی، بالا بودن نرخ ارزش‌افزوده، حجم انبوه سرمایه‌گذاری، تجربه نیروی انسانی و ارتباط با دیگر صنایع نقش مهمی در جهت توسعه صنعتی پایدار ایفا می‌کند. اما نقش این صنعت در بازی اقتصاد کشور، هنوز هم بعد از سال‌ها قدمت و تجربه کمرنگ باقی مانده است. قاب آماری صنعت نساجی نشان می‌دهد هم‌اکنون ۸ هزار و ۵۰ واحد در این صنعت فعالیت دارند و این صنعت ۱۵ درصد از کل سرمایه‌گذاری در صنعت کشور را از آن خود کرده است. ارزیابی‌ها حاکی از این است از این تعداد واحد صنعت نساجی و پوشاک دارای پروانه فعالیت صنعتی، بخشی از آنها با مشکلاتی از قبیل رکود و کاهش شدید ظرفیت تولید روبه‌رو هستند و تعدادی محدود از آنها هم از چرخه تولید خارج شده‌اند. این در حالی است که برخی از این بنگاه‌های صنعتی، در شرایط سخت رقابت نابرابر با محصولات خارجی به سر می‌برند. مطابق با آسیب‌شناسی‌ها، صنعت نساجی و پوشاک، قاچاق‌پذیرترین صنعت در کشور است. به گواه تحلیلگران اقتصادی، این صنعت از جمله صنایعی است که رشد تولید آن از واردات قاچاق بسیار متاثر خواهد بود.
صنعتگران حوزه نساجی و پوشاک در حالی با چالش‌‌هایی از این دست مواجه هستند که سیاست‌گذاران برای ساماندهی این صنعت استراتژیک چند سالی است که دست به کار شده‌اند. نام این صنعت در جایگاه سوم اولویت صنعتی وزارت صنعت برای سال ۹۸ نیز دیده می‌شود. همچنین این صنعت پیشران در فهرست صنایع منتخب و اولویت‌‌دار وزارت صمت جانمایی شده و جایگاهی هم در میان ۱۱ صنعت استراتژیک به دست آورده است. این نشانه‌گذاری‌ها در حالی برای بالندگی صنعت نساجی و پوشاک انجام شده که در تازه‌ترین اقدام توسعه‌ای، سکاندار وزارت صمت در اصفهان، از میز ملی توسعه صادرات نساجی رونمایی کرد. پیش از این نیز ۷۸ میز توسعه صادرات کالایی در کل کشور رونمایی شده است. مطابق با آمارها از این تعداد، ۱۰ میز کالایی متعلق به استان اصفهان است که با سهم تهرانی‌ها برابری می‌کند. سازمان توسعه تجارت ایران، میزهای تخصصی و کشوری را براساس مزیت هر استان به آن واگذار می‌کند و در همین پیوند تاکنون ۱۰ میز تخصصی و صادراتی از جمله صنایع‌دستی، شیرینی سنتی، فرش ماشینی، نساجی، روغن صنعتی و طلا و جواهر به استان اصفهان تفویض شده است.
کارآیی میز نساجی
وزیر صنعت، معدن و تجارت در مراسم رونمایی از میز ملی توسعه صادرات نساجی، بدون اشاره به آمار، صنعت نساجی را یکی از قاچاق‌پذیرترین صنایع کشور دانست و گفت: برای جلوگیری از قاچاق این صنعت تلاش‌های فراوانی صورت می‌گیرد. درست است که پوشاک یکی از کالاهای قاچاق‌پذیر بوده و کماکان جزو اولین موارد قاچاق‌پذیری است، اما حداقل در زمان کنونی قاچاق این صنعت به نصف تقلیل یافته است. به گفته رضا رحمانی، میز ملی توسعه صادرات نساجی باید جدی گرفته شود تا بتوان به یک جمع‌بندی اجرایی دست یافت. زیرا با توجه به سابقه خوب بخش نساجی در کشور، احیای میز ملی آن دارای ضرورت بوده و این اقدام در راستای برنامه راهبردی وزارت صمت درخصوص توسعه صنعت نساجی و تولید پوشاک در داخل کشور است. به گزارش «شاتا»، رحمانی اظهار کرد: ذیل محورهای هفتگانه فعالیت‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت به بخش نساجی، پوشاک، همچنین تولید کفش نگاه ویژه‌ای شده است. نساجی از جمله صنایع با قدمت و دارای تاریخچه‌ای پرافتخار در صنعت کشورمان بوده که حتی مورد توجه و تجلیل سایر ملل نیز قرار گرفته است، از این روی عنایت ویژه به این صنعت مهم در دستور کار وزارت صمت قرار دارد. رحمانی با اشاره به این نکته که پوشاک از جمله تولیداتی بوده که واردات قاچاق آن با کاهش خوبی مواجه شده است، ادامه داد: خوشبختانه آمارها نشان‌دهنده رشد خوب صادرات صنعت پوشاک کشور در سال ۹۷ در مقایسه با سال ۹۶ است که با افزایش ۲۱ درصدی مواجه شده است. به گفته وزیر صمت، در مجموع اقدامات پیش‌بینی شده و برنامه‌های وزارت صمت در بسیاری از حوزه‌ها به بار نشسته و شاخص‌های متعددی در بخش‌های مختلف صنعت کشور دارای رشد بوده است که از جمله آنها می‌توان به همین آمار صادرات اشاره کرد که در تولید و صادرات انواع نخ در سال ۹۷ در مقایسه با سال ۹۶، افزایش ۱۰ درصدی داشتیم، پارچه ۲۴ درصد، انواع پتو ۲۵۲ درصد، انواع فرش ماشینی و کفپوش ۱۰ درصد، انواع کالای خواب ۵۰ درصد، همچنین کفش ۲۵ درصد با رشد مواجه شده است. وزیر صمت ادامه داد: در بازدیدهای مکرری که از استان‌های مختلف کشور انجام شد به وضوح تحرک ایجاد شده در صنعت پوشاک مشاهده و در جلساتی که با فعالان این صنعت برگزار شد، آنها اعلام آمادگی کردند که زمینه برای قطع کامل واردات پوشاک به کشور فراهم شود. او افزود: برنامه جامع داخلی‌سازی نیازهای صنعتی کشور امروز تبدیل به یک راهبرد اساسی در وزارت صمت شده و درصددیم تا پایان ۱۴۰۰ بالغ بر ۱۰ میلیارد دلار انواع اقلام صنعتی وارداتی را بومی‌سازی کرده و واردات آنها را محدود کنیم. رحمانی با اشاره به اولویت راه‌اندازی و تکمیل زنجیره تولید پوشاک در کشور، تاکید کرد: بسیاری از مشکلاتی که فعالان این صنعت مطرح می‌کنند در داخل کشور و به دست خودمان قابل حل و البته نیازمند یک همت والا و تلاش مجدانه است. رحمانی ادامه داد: کشورهای همسایه ایران بالغ بر ۱۳۰۰ میلیارد دلار در سال واردات انجام می‌دهند، این عدد نیازمند یک توجه و برنامه‌ریزی ویژه است تا از این ظرفیت به نفع صنعت کشورمان بهره‌برداری لازم را داشته باشیم. رحمانی اظهار کرد: در برخی صنایع کشور از جمله پوشاک، زعفران، فولاد و لوازم‌خانگی تحرک خوبی شروع شده که در آینده ثمرات آن به بار خواهد نشست. وی با اشاره به وجود زمینه‌های لازم برای کاهش حداکثری واردات پوشاک، گفت: در برنامه پیش‌بینی شده برای داخلی‌سازی و کاهش واردات تا سال ۱۴۰۰، بالغ بر ۲/ ۱ میلیارد دلار صرفه‌جویی فقط برای صنعت پوشاک اختصاص یافته است.
ساختار صنعت پوشاک
سوالی که در این میان مطرح می‌شود این است که برای رسیدن به اهداف پیش‌بینی شده برای توسعه این صنعت راهبردی چه نقاط قوت و ضعفی در کشور وجود دارد. براساس گزارشی که از سوی «موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی» منتشر شده صنعت پوشاک در زمره بزرگ‌ترین، مهم‌ترین و قدیمی‌ترین صنایع جهان محسوب می‌شود که به دلیل نقش صنعتی، اقتصادی و اجتماعی مورد توجه اغلب کشورها و اقتصادهای بزرگ دنیا قرار دارد. مزایای متنوع این صنعت از جمله قدرت اشتغال‌زایی بالا، ارزآوری، تولید ثروت ملی، نیاز به سرمایه‌گذاری کمتر نسبت به سایر صنایع و ارزش‌افزوده بالا موجب شده تا بسیاری از کشورها صنعتی شدن خود را صرفا از صنایع نساجی و پوشاک آغاز کنند.
این صنعت در ایران نیز سابقه طولانی دارد با این حال در چند سال اخیر با چالش‌های بسیاری مواجه بوده است. از جمله نقاط قوت این صنعت در کشور می‌توان به «وجود واحدهای توانمند بخش خصوصی داخلی»، «سابقه تاریخی، هنر و تخصص بالا در تولید پوشاک»، «وجود برخی نام و نشان تجاری داخلی مهم»، «مزیت و توان تولید بالای موجود مواد اولیه نساجی (به ویژه شاخه بسیار مهم الیاف و منسوجات مصنوعی)»، «وجود نیروی کار ماهر»، «اشتغال‌زایی با هزینه پایین»، «وجود مراکز دانشگاهی و روند روز افزون ورود نیروی انسانی متخصص به این صنعت»، «وجود بنگاه‌های تولیدی و تشکل‌های خصوصی قدیمی و قوی» و «نوآوری برخی تولیدکنندگان صنعت و در نتیجه تحریک تقاضای کیفی و کمی» اشاره کرد. مزیت‌هایی که با توجه به آنها و براساس سند راهبردی این صنعت دستیابی به جایگاه سوم صنعت پوشاک در منطقه و رسیدن به رتبه پنجاهم جهان با تکیه بر رقابت پذیری، نوسازی و سرمایه‌گذاری همراه با توسعه فناوری و ارتقای بهره‌وری عوامل تولید تا افق ۱۴۰۴ برای این صنعت پیش‌بینی شده است که لازمه رسیدن به این هدف تقویت نقاط قوت در این بخش است. اما در کنار نقاط قوت برشمرده شده، این صنعت در کشور دارای نقاط ضعفی نیز هست که موجب شده تا صنعت پوشاک نتواند به جایگاه واقعی خود در سال‌های اخیر دست یابد. براساس ارزیابی‌های صورت گرفته از سوی بازوی پژوهشی صمت این نقاط ضعف عبارتند از: «بالا بودن هزینه‌های تولید و قیمت تمام شده نسبت به کشورهای رقیب»، «عدم توسعه و نوسازی صنایع پایین دستی صنعت (تکمیل منسوجات، تولید پوشاک، خدمات و توزیع)»، «شبکه توزیع (عمده‌فروشی خرده فروشی) به شدت سنتی، ناکارآمد، سازمان نیافته و متفرقه و هزینه و سهم بالای آن از زنجیره‌های تامین (بدون ارائه خدمات ارزش افزوده لازم)»، «کمبود تعداد نام و نشان تجاری قوی داخلی»، «خلأ هدف‌گذاری و چشم انداز در سطح بنگاه‌های صنعت»، «فرهنگ استفاده از کالاهای خارجی»، «ضعف در طراحی محصولات مبتنی بر تقاضای بازار»، «استفاده از ماشین آلات قدیمی و فرسوده در تولید» و «به روز نبودن فناوری تولید برخی محصولات».
علاوه بر نقاط ضعف و قوت برشمرده شده می‌توان به فرصت‌ها و تهدیدهای این صنعت در کشور نیز اشاره کرد، عواملی که شناسایی آنها می‌تواند زمینه را برای تحقق اهداف پیش‌بینی شده برای این صنعت فراهم کند. فرصت‌های شناسایی شده در این صنعت شامل «امکان و قابلیت صادرات کلیه کالاهای نساجی و پوشاک»، «امکان رشد و توسعه صنعت در حوزه فناوری‌های نوین منسوجات و پوشاک با فناوری بالا»، «وجود بازار مصرف داخلی قابل توجه (جمعیت جوان مصرف‌کننده پوشاک)»، «امکان صادرات و دسترسی زمینی (در حداقل زمان ممکن) به بازارهای هدف اروپا و وجود بازار منطقه‌ای پوشاک»، «افزایش قدرت رقابت با توجه به افزایش هزینه‌های اولیه پوشاک در چین و ترکیه»، «توان رشد سریع صنعتی با توجه به بومی‌سازی اغلب زیربخش ها»، «ارزان بودن نیروی کار صنعت به نسبت رقبا» و..است. در کنار فرصت‌های مطرح‌شده این صنعت با تهدیدهایی نیز روبه رو است، عواملی که موجب شده تا این صنعت با مشکلات بسیاری مواجه شود. درخصوص تهدیدات پیش‌روی این صنعت می‌توان به «افزایش مستمر قیمت تمام شده منسوجات و پوشاک داخلی نسبت به وارداتی‌ها با توجه به افزایش هزینه‌های تولید و نرخ تبدیل ارز حقیقی موثر»، «قاچاق گسترده و واردات بی‌رویه به ویژه به‌عنوان کالای دارای نشان تجاری (با جعل نشان‌های تجاری معتبر)»، «محدودیت‌های بین‌المللی (تحریم‌ها) در دسترسی به بازارهای صادراتی هدف (اتحادیه اروپا و آمریکا) و فقدان سرمایه‌گذاری خارجی و ارتباطات ضعیف فنی/ مالی و پولی/ تجاری جهانی»، «عدم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های نرم مورد‌نیاز صنعت از طرف دولت»، «عدم مشارکت تولیدکنندگان در زنجیره تامین»، «عدم استفاده از نظرات بخش خصوصی واقعی در سیاست‌گذاری‌های کلان دولت»، «فرهنگ استفاده از کالاهای خارجی و سهولت واردات آن توسط دولت»، «وجود فشارهای شدید بیمه‌ای و مالیاتی (به‌ویژه مالیات بر ارزش افزوده و عدم اجرای کامل آن)، «خروج بی‌رویه مواد اولیه از کشور» و «برخورداری رقبای بین‌المللی از نشان تجاری» اشاره کرد. حال با توجه به ارزیابی این صنعت (نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت‌ها و تهدیدات) آنچه مورد توجه قرار می‌گیرد این است که به‌منظور رسیدن به هدف‌گذاری‌های پیش‌بینی شده برای این صنعت باید چه راهبردهایی در نظر گرفت. در این‌خصوص ۱۰ راهبرد برای توسعه این صنعت در نظر گرفته شده که عبارتند از: «بهبود فضای کسب و کار و رقابت‌پذیر کردن صنعت پوشاک»، «تنوع بخشی و توسعه صادرات پوشاک با ارزش افزوده بیشتر مبتنی بر مزیت‌های رقابتی»، «تقویت و تکمیل خوشه‌های صنعتی منسجم و توانمند»، «بازسازی و نوسازی خطوط تولید و ارتقای سطح فناوری تولید»، «مدیریت زنجیره تامین»، «توسعه سرمایه‌گذاری خارجی و مشارکت در زنجیره عرضه جهانی»، «ارتقای طراحی مد ملی و بهبود کیفیت محصولات»، «ساماندهی واردات و مبارزه با پدیده قاچاق»، «توسعه ابزارهای تامین مالی»، «ایجاد نشان تجاری در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی» و «الگوسازی از شرکت‌های بزرگ و موفق.»
تجارت خارجی پوشاک
براساس آمار سازمان تجارت جهانی صادرات جهانی پوشاک در سال ۲۰۱۷ بیش از ۶۱۲ میلیارد دلار بوده است. در این سال صادرات پوشاک ایران رقمی معادل ۵۸ میلیون دلار بوده که سهمی ۰۰۹/ ۰ درصدی از صادرات جهان را به خود اختصاص داده است. در این سال بیشترین رقم صادرات پوشاک به چین اختصاص داشته و سهم این کشور از صادرات جهانی ۹/ ۲۵ درصد ثبت شده است. با توجه به آمار اعلام شده بنگلادش در سال ۲۰۱۷ جایگاه دوم را در زمینه صادرات پوشاک به خود اختصاص داده است. براساس ارزیابی‌های صورت گرفته ویتنام سومین کشور صادرکننده پوشاک در سال ۲۰۱۷ محسوب می‌شده؛ این کشور در این سال سهمی ۵/ ۴ درصدی را از کل صادرات پوشاک جهان را به خود اختصاص داده است. از سوی دیگر، براساس آمار سازمان تجارت جهانی واردات جهانی پوشاک در سال ۲۰۱۷ بیش از ۶۲۰ میلیارد دلار بوده است. در این سال واردات پوشاک ایران رقمی معادل ۷۷ میلیون دلار بوده که سهمی ۰۱/ ۰ درصدی از صادرات جهانی را به خود اختصاص داده است. در این سال بیشترین رقم واردات پوشاک متعلق به آمریکا با سهم ۷/ ۱۴ درصدی از کل واردات جهانی است.
با توجه به داده‌های اعلام شده عمده مقاصد صادرات پوشاک ایران به کشورهای «عراق، افغانستان، جمهوری آذربایجان، پاکستان، قرقیزستان و...» صورت گرفته و مبادی وارداتی پوشاک ایران نیز کشورهای «ترکیه، آلمان، امارات، چین، فرانسه، ایتالیا و...» بوده است.
علل موفقیت بنگاه‌ها
در بخش دیگری از این گزارش مدل آسیب‌شناسی علل موفقیت بنگاه‌ها نیز ارزیابی شده است. براساس رصد صورت گرفته «تولید، بازاریابی و توزیع، توانمندی‌های سازمانی و قابلیت‌های فناورانه» از جمله عوامل موفقیت بنگاه‌های صنعت پوشاک در کشور محسوب می‌شود. عواملی که تعمیم آنها به سایر شرکت‌ها می‌تواند رشد و توسعه سایر بنگاه‌های فعال در این صنعت را به همراه داشته باشد. از جمله اقداماتی که در زمینه تولید از سوی بنگاه‌های موفق صورت گرفته می‌توان به «ارتباط با تامین‌کنندگان»، «طراحی، مهندسی، تولید و ساخت» و «تکنولوژی تولید و بسته‌بندی» اشاره کرد. در زمینه بازاریابی و توزیع نیز بنگاه‌های موفق ۵ گام برداشته‌اند که دربرگیرنده «تحقیقات بازار»، «کانال‌های توزیع»، «تبلیغات فروش»، «لجستیک» و «خدمات پس از فروش» می‌شود. اما بنگاه‌های موفق در این صنعت گام‌هایی نیز در راستای توانمندی‌های سازمان برداشته‌اند. گام‌های برداشته شده در این بخش شامل «یادگیری»، «اهرم‌سازی منابع»، «ایجاد پیوند و شبکه‌سازی»، «نقش مدیران»، «تحولات ساختار سازمانی» و «توسعه مالکیت» می‌شود. یکی دیگر از اقدامات شرکت‌های موفق استفاده از قابلیت‌های فناورانه می‌شود، بخشی که دربرگیرنده «توسعه فناوری»، «سرمایه‌گذاری خارج» و «تحقیق و توسعه» است.
ارسال نظر