اتحادیه اروپا سرانجام پس از گذشت ۴ ماه، پنج‌شنبه گذشته برای تسهیل معامله با ایران، یک سازوکار ویژه مالی با عنوان «اینستکس» (INSTEX) راه‌اندازی کرد. اینستکس یا سازوکار حمایت از مبادلات تجاری برای شروع کار تمرکز خود را بر دارو، مواد غذایی و کشاورزی گذاشته است که اقلام غیرتحریمی به حساب می‌آیند. البته آن‌گونه که در بیانیه اتحادیه اروپا اعلام‌شده است این سازوکار مالی به‌صورت گام‌به‌گام و متناسب با پایبندی ایران به تعهداتش گسترش پیدا خواهد کرد.

هم مقام‌های ایرانی و هم اروپایی پس از اعلام ثبت این سازوکار تاکید کرده‌اند که باید درباره جزئیات اینستکس گفت‌وگو کرد؛ فعالان اقتصادی نیز تاکید می‌کنند تا زمانی که اینستکس عملیاتی نشده نباید تصور کرد به هدفی که از ابتدا وعده داده شده، خواهد رسید. پدرام سلطانی نایب‌رئیس اتاق ایران در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» تاکید کرده است: انتظار نداشته باشیم اینستکس در کوتاه‌مدت نتیجه دهد. او معتقد است تا زمان جا افتادن این سازوکار حداقل ۶ ماه تا یک سال زمان صرف خواهد شد. اما اینستکس تنها راه‌حل اروپایی‌ها برای حل موانع تجارت با ایران در دو حوزه استراتژیک غذا و دارو نیست. پیش‌ از این، شریف نظام مافی، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و سوئیس از راه‌اندازی کانال مالی سوئیس به‌منظور تجارت با ایران خبر داده بود که بنا بر توضیحات او، این کانال مالی مختص تجارت ایران و سوئیس در حوزه دارو و غذاست. به گزارش اتاق ایران، فعالان صنعت داروسازی که از ابتدای سال جاری به دلیل نوسانات نرخ ارز و تحریم‌های آمریکا دچار مشکلات بسیاری در تامین داروهای موردنیاز مصرفی به‌خصوص داروهای بیماران خاص و وارداتی هستند، امیدوارند راه‌حل کشورهای اروپایی در راه‌اندازی اینستکس بتواند مشکلات موجود در حوزه دارو را حل کند.  به گفته فعالان صنعت داروسازی، آنها در حال حاضر برای تامین ارز جهت تهیه مواد اولیه داروسازی و ملزومات موردنیاز خطوط تولید بسیار دچار چالش هستند و به دلیل تعویق در نقل و انتقالات، در برخی مواقع ارز موردنیاز به دست عرضه‌کنندگان نمی‌رسد یا در بانک‌ها بلوکه می‌شود.

بر همین اساس، اگر ارزی حواله نشود اسناد ترخیص محموله کامل نیست و از طرفی اگر پول تامین‌کننده پرداخت نشود، تامین‌کننده از ارسال محموله‌های بعدی جلوگیری می‌کند؛ فعالان صنعت داروسازی معتقدند اگر اینستکس بتواند در هر یک از این مراحل گشایشی ایجاد کند، می‌توان امیدوار بود که راه‌اندازی این کانال به هدفی که از ابتدا پیش‌بینی کرده بوده، خواهد رسید. محسن پرورش از فعالان صنعت داروسازی و کارشناس سرمایه‌گذاری تاکید می‌کند که راه‌اندازی اینستکس اقدامی مثبت است و نگاه‌ها به آن خوش‌بینانه است اما تا زمانی که ابعاد عملیاتی‌اش مشخص نشود نمی‌تواند ارزیابی دقیقی از آن داشت، بلکه به نظر می‌رسد بیشتر باید آن را به لحاظ سیاسی و از این بعد که اروپا می‌خواهد نشان دهد که در مقابل شخص «ترامپ» ایستاده، ارزیابی کرد. او در همین زمینه توضیح می‌دهد: بارها تاکید شده که غذا و دارو از تحریم‌ها معاف هستند، اما آنچه در حال حاضر فعالان اقتصادی به دلیل اعمال تحریم‌ها با آن مواجه شده‌اند، بسته بودن هرگونه مسیر انتقال پول است.  به گفته پرورش بزرگ‌ترین مشتری کالاهای صادراتی اروپا، آمریکاست و زمانی که بیشتر شرکت‌های بزرگ اروپایی در خاک آمریکا فعالیت اقتصادی دارند، بنابراین بعید به نظر می‌رسد شرکت‌های دارویی بخواهند منافع مالی خود را به خطر بیندازند و وارد کار با اینستکس شوند. این فعال صنعت داروسازی افزود: هر بانکی که بخواهد وارد عملیات اینستکس شود، به نحوی در بخشی از زنجیره عملیاتی خود با بانک‌های آمریکایی مرتبط می‌شود. در اصطلاح بانکی گفته می‌شود که بانک‌ها به‌طور شبانه (over night) به هم پول قرض می‌دهند تا ترازنامه خود را اصلاح کنند؛ بنابراین اکثر بانک‌های اروپایی با بانک‌های آمریکایی در ارتباطند و زمانی که صحبت از تسهیل تجارت در قالب سازوکار مالی اینستکس می‌شود اولا باید تسهیل را معنا کرد، ثانیا به‌طور مشخص معلوم شود که کدام بانک ریسک جریمه آمریکا را می‌پذیرد؟ به گفته پرورش، در حال حاضر مشکل نقدینگی که در صنعت داروسازی کشور ایجادشده، داخلی است که از ۲ سال پیش هم شروع‌شده و در سال جاری که دولت ارز کافی در اختیار صنعت قرارداد، مشکل حادی در پیش‌رو نخواهد بود.