«دنیای‌اقتصاد» دلایل رشد قیمت شکر را بررسی کرد
شکر تلخ
سیگنال‌های بازگشت به واردات
اتحادیه بنکداران مواد غذایی نیز اخیرا اعلام کرده سال قبل حدود 130هزار تن شکر به کشور وارد شده است که در مقایسه با سال پیش از آن با رشد 30درصدی روبه‌رو شده است؛ اما این رشد واردات نتوانسته بازار را متعادل کند که برخی فعالان حوزه بازار معتقدند دلیل آن توزیع نامناسب محصول در بازار بوده است. آمارهای مرکز آمار نشان می‌دهند در مقایسه با 10 سال پیش میزان مصرف سرانه شکر به حدود نصف رسیده است که البته دلایل مختلفی از جمله تغییر ذائقه مردم و رعایت موضوعات مرتبط با سلامت یا کاهش مصرف در نتیجه استفاده از محصولات جایگزین مانند عسل طبیعی و... بوده است. از سوی دیگر رشد شدید قیمت در این مدت نیز روی کاهش مصرف اثرگذار بوده است، با این حال قیمت شکر به تعادل نمی‌رسد و همچنان با نوسان‌های بالا روبه‌رو است.
یکی از موضوعات مهم در این روند رشد قیمتی در این دو سال رشد شدید قیمت دلار در کشور و تخصیص ارز 4200 تومانی برای واردات شکر بود که باعث شد رانت گسترده و فساد زیادی در این حوزه ایجاد شود که نتیجه آن ایجاد پتانسیل بالایی از رشد قیمت بود که با آزادسازی قیمت‌گذاری شکر از ارز دولتی به نیمایی این فنر با جهش روبه‌رو شد. با این حال دولت قبل از آزادسازی ارز شکر، به دلیل واردات مقادیر زیادی شکر با ارز ترجیحی، خود را برای تنظیم بازار آماده کرده بود و باید گفت با عبور از محصولات تنظیمی بازار، بازار شکر با رشد قیمتی روبه‌رو خواهد شد.
گفته می‌شود میزان مصرف شکر در ایران در حدود 2میلیون و 200 هزار تن بوده است و نیاز چندانی به واردات شکر احساس نمی‌شود. با این حال متاسفانه تقویت بازار سیاه شکر به دلیل مشکلاتی که در دو نرخی بودن شکر وجود دارد باعث شده تا کمبود این محصول در کمین کشور باشد و این در حالی است که برخی معتقدند تولید نیز ممکن است کاهش یابد.
کاهش تولید شکر؛ دلایل و آسیب‌ها
دلیل کاهش تولید نیز کاهش سطح زیر کشت چغندر قند در کشور و از سوی دیگر قیمت‌های دوگانه دولتی و آزاد است که باعث‌شده بازار با کمبودهای غیرواقعی روبه‌رو باشد. تنها در فاصله سال‌های 98 تا 99 میزان تولید نیشکر در ایران 30درصد کاهش یافته است و این عامل مهمی برای رشد قیمت در ماه‌های پیش‌رو است.
در همین مدت قیمت نیشکر نیز با رشد روبه‌رو شد و کشاورزان قیمت‌ها را افزایش دادند درحالی‌که قیمت مصوب دولتی بیش از 20درصد اجازه رشد نداشت و در نتیجه شکاف‌های موجود روی بازار اثرات منفی برجای گذاشتند.
متاسفانه دو نرخی بودن شکر در ایران مشکلات متعددی به همراه داشته است که در یک سیکل همزمان باعث بی‌ثباتی در بازار شده و بار این اتفاق نیز بر دوش مصرف‌کننده نهایی است که ناچار است کالای موردنیاز خود را از بازار آزاد با 5هزار تومان اختلاف قیمت خریداری کنند.
از سوی دیگر قیمت بین مصرف خانوار و مصرف صنف نیز با یکدیگر بسیار متفاوت است و این مساله نقل و انتقال شکر بین این دو بخش را تشدید کرده و آن‌طور که کارشناسان این حوزه می‌گویند این مساله به بروز فساد در چرخه توزیع منتهی شده است. تا قبل از افزایش قیمت‌های اخیر، قیمت شکر خانوار دولتی 8هزار و 700 و برای صنف و صنعت 11 هزار و 500 تومان تعیین شده بود که البته کارخانه‌ها شکر مصرف‌کننده را با قیمت‌های خیلی بالاتر از آنها خریداری می‌کنند.
چالش‌های بازار جهانی شکر
در این میان در بازارهای جهانی نیز چالش‌هایی وجود دارد که از رشد قیمت شکر در آینده نزدیک حکایت دارد. اولین دلیل رشد قیمت را باید در کاهش تولید شکر در دو کشور عمده تولیدکننده یعنی برزیل و تایلند دانست. این دو کشور در مجموع 3/ 5میلیون تن شکر تولید می‌کنند و با توجه به شرایط خشکسالی حاکم بر این دو کشور، ممکن است حدود 5 تا 10درصد از تولید و عرضه جهانی این محصول کاهش یابد. علاوه بر این، در حال حاضر، میزان تبدیل ضایعات نیشکر به بیواتانول در سال‌های اخیر 5 تا 6درصد بوده که قرار است با تصویب برخی دولت‌ها این رقم در سال جاری به 20درصد برسد که این تصمیم باعث کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی شده است، در عوض طبق برآورد قرار است میزان تقاضا برای اتانول از 300میلیون لیتر به 600میلیون لیتر برسد. افزایش تقاضا برای اتانول خبر خوبی برای شرکت‌های تولید قند است، زیرا تولید اتانول توسط شرکت‌های قندی سودآورتر از تولید شکر به‌تنهایی است. یک تن نیشکر 110 کیلوگرم قند و 70 لیتر اتانول تولید می‌کند. با این حال یک تن نیشکر در مقایسه با اتانول می‌تواند 6/ 1برابر قند تولید کند. معمولا شرکت‌های قند 60 تا 65درصد شکر و 20 تا 25درصد اتانول تولید می‌کنند. بر این اساس کاهش برداشت نیشکر در برزیل به‌خاطر خشکسالی و تبدیل بیشتر این محصول به اتانول به دنبال برداشته شدن محدودیت‌های کرونایی و افزایش سفرها، باعث تشدید کمبود جهانی شکر شده است که می‌تواند قیمت شکر را با افزایش روبه‌رو کند.
علاوه بر این برداشته شدن محدودیت‌های کرونایی، افزایش سفرها و در نتیجه افزایش مصرف اتانول، موجب بالا رفتن قیمت این سوخت زیستی شده است. این به آن معنا است که کارخانه‌های برزیل نیشکر بیشتری را به جای شیرین‌کننده تبدیل به اتانول می‌کنند. این در شرایطی است که برداشت این محصول ۳۱درصد در نیمه اول آوریل نسبت به سال گذشته کاهش یافته است.
صنایع در انتظار شکر
در حال حاضر صاحبان صنایع و اصناف شیرینی و شکلات با مشکل تامین شکر مصرفی خود روبه‌رو هستند. این مساله می‌تواند یکی از مهم‌ترین صنایع ایرانی که در حوزه صادرات در دهه گذشته توانسته موفق ظاهر شود را با چالش‌های بزرگی روبه‌رو کند. البته اگر مشکل تحریم‌ها نبود و موضوع نقل و انتقال ارز به‌آسانی انجام می‌شد صاحبان صنایع می‌توانستند همچون گذشته شکر مورد نیاز خود را از مسیر واردات تامین کنند، اما متاسفانه مشکلات این بخش نیز تامین نیاز این گروه را با مشکل روبه‌رو کرده است.
مساله دیگر آن است که دولت تصمیمات مربوط به افزایش قیمت کالاهای اساسی را به بعد از ماه مبارک رمضان موکول کرده بود و به نظر می‌رسد اکنون شرایط برای رشد قیمت دولتی مهیا باشد و احتمالا به‌زودی شاهد رشد قیمت این محصول در بازار هستیم. این در حالی است که بهتر بود این تصمیم با آزادسازی قیمت و یکسان‌سازی نرخ شکر همراه می‌شد تا معضلات این بخش کاهش یابد و شکر مورد نیاز برای صنایع به‌آسانی تامین و مشکل کمبود و احتکار محصول نیز تا حدی برطرف شود، زیرا همان‌طور که گفته شد در کشور مشکل کمبود تولید وجود ندارد و مشکل اساسی نحوه دسترسی به شکر و انحراف محصول از شبکه توزیع است. اما این به معنای آن نیست که تولید کاهش نخواهد یافت.
در شرایط کنونی و با رشد قیمت زمین در سراسر کشور، تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی در همه استان‌ها به یک معضل جدی تبدیل شده است و این موضوع در استان‌های تولیدکننده چغندر نیز دیده می‌شود. به عقیده فعالان صنعت شکر، این مساله می‌تواند در آینده تهدید جدی برای تولید شکر در کشور باشد. از سوی دیگر اگر مشکلات مربوط به تحریم‌ها برطرف شوند انتظار می‌رود خطر مشکل کمبود تولید برطرف شود. با این حال وابستگی کشور به شکر وارداتی باعث شده دستاوردهایی که در حوزه خودکفایی در این محصول در سال‌های گذشته به دست آمده بود از بین برود.
