دخل و خرج بانک بزرگ دولتی در سال ۱۴۰۰ بررسی شد
خروج بانک ملی از تراز عملیاتی منفی
هدف اصلی این گزارش بررسی و ارزیابی‌‌‌‌‌‌خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری بانک ملی ایران در دامنه زمانی پنج ساله منتهی به سال ۱۴۰۰(۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰) بوده که این دوره متناظر با برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران هم هست، ولی با عنایت به بازه زمانی صورت‌های مالی سالانه حسابرسی شده و در دسترس بانک ملی ایران، لاجرم به دوره زمانی سه ساله ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ بسنده شده است. خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری نتیجه تفاضل هزینه سود سپردهها از درآمد تسهیلات اعطایی و سپرده‌گذاری است که اگر عوامل درآمد، افزایش و برعکس عامل هزینه، کاهش یا کمتر افزایش پیدا کند، خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری فزونی می‌یابد.
وضعیت درآمدها
صورت‌های مالی سالانه حسابرسی شده بانک ملی ایران نشان می‌دهد مقدار مؤلفه اساسی خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری از منفی ۵۳۷۰۳میلیارد ریال در سال ۱۳۹۸ با روند متوسط رشد فزاینده‌ای به مثبت ۱۳۹۲۰میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده و چون مقدار آن در سال ۹۹، منفی ۱۵۹۹۶میلیارد ریال بوده بنابراین روند رشد این شاخص بااهمیت در سال ۱۴۰۰ چشمگیر و بسیار فراتر از رشد سال ۱۳۹۹ بوده که در دنباله گزارش به عوامل اثرگذار در این رشد اشاراتی خواهد شد. در ادامه، اجزای مرتبط با عوامل درآمدی، در شاخص‌‌‌‌‌‌خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری مورد بررسی قرار گرفته و نخست به ارزیابی‌‌‌‌‌‌درآمد تسهیلات اعطایی پرداخته شده است که سهم آن در سبد درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری به طور متوسط در بازه سه ساله ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ بالغ بر ۹۲درصد است، افزون بر آن در سال ۱۴۰۰ درآمد تسهیلات اعطایی بالغ بر ۶۷درصد از درآمدهای بانک را تشکیل داده است.
بررسی تسهیلات اعطایی
وارسی‌ها نشان می‌دهند که مقدار درآمد تسهیلات اعطایی از ۲۹۹۷۱۲میلیارد ریال در سال ۱۳۹۸ با رشد ۵۶درصدی، بیش از ۵/ ۱ برابر شده و به ۴۶۶۵۱۴میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰رسیده است. همچنین درآمد تسهیلات اعطایی از ۲۹۹۷۱۲میلیارد ریال سال ۱۳۹۸ با ۲۳درصد رشد به ۳۶۸۸۸۰میلیارد ریال در سال ۱۳۹۹ بالغ شده و سپس با ۲۶درصد رشد به ۴۶۶۵۱۴میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ نزدیک شده است و حکایت از آن دارد که رشد درآمد تسهیلات اعطایی در سال ۱۴۰۰ بیش از رشد آن در سال ۱۳۹۹ است. همان‌طورکه دیده شد در سال ۱۴۰۰، علاوه بر مقدار، به افزایش روند درآمد تسهیلات اعطایی بیش از پیش اعتنا شده که اگر این دقت و ممارست صورت نمی‌گرفت، چه بسا باز هم در سال ۱۴۰۰ خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری از محدوده مقدار منفی خارج نمی‌شد.
این رویداد در شرایطی حادث شده که میانگین نرخ سود تسهیلات اعطایی در سال ۱۴۰۰ تفاوت محسوسی با متوسط نرخ سود تسهیلات اعطایی سال ۱۳۹۹ نداشته بلکه شاید قدری کاهش نیز داشته اما مقدار نسبت نمو تسهیلات اعطایی به نمو سپردههای بانک در سال ۱۴۰۰ بیش از مقدار این نسبت در سال ۱۳۹۹ است که گویای استفاده و تخصیص مناسب‌تر سپردههای تجهیز شده سال ۱۴۰۰ هست که تبعا می‌تواند درآمد تسهیلاتی بیشتری را برای بانک ملی ایران به ارمغان آورده باشد که در امتداد گزارش از منظر دیگری نیز به این موضوع پرداخته خواهد شد.
حال نوبت بررسی‌‌‌‌‌‌درآمد سپرده‌گذاری است که مقدار آن از ۲۵۸۷۸میلیارد ریال در سال ۱۳۹۸ با رشد ۳۸درصدی به ۳۵۸۰۹میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده و با توجه به اینکه درآمد موصوف در سال ۱۳۹۹ مقدار ۲۹۹۲۲میلیارد ریال است؛ بنابراین روند رشد درآمد سپرده‌گذاری در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ و همچنین ۱۳۹۹ به ۱۴۰۰ به ترتیب ۱۶ و ۲۰درصد هست که نشان می‌دهد روند رشد درآمد سپرده‌گذاری در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ماقبل از آن بیشتر است.
تا اینجا مشخص شد، در سال ۱۴۰۰، عوامل درآمدی که نقش فزاینده در معادله خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری دارند، هم به لحاظ مقداری و هم به لحاظ روند تغییر، سیر صعودی داشته‌اند. همان‌گونه که عنوان شد عامل بعدی که پس از عنصر درآمد، در معادله خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری اثر دارد، هزینه سود سپرده‌هاست و از همین رو، در ادامه، آنالیز سپردههای بانک دنبال می‌شود.
وضعیت سپردهها
مجموع سپردههای بانک ملی ایران که در سال ۱۳۹۸، معادل ۳۶۵۷۴۹۸میلیارد ریال بوده با رشد ۷۳درصدی به ۶۳۱۶۳۳۶میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده و نزدیک به ۲ برابر شده است. مجموع سپردههای بانک در سال ۹۹، معادل ۴۸۳۷۵۶۲میلیارد ریال هست از این رو، روند رشد سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ و روند رشد سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ به ترتیب برابر ۳۲ و ۳۱درصد است که ضمن افزایش مقداری مجموع سپردههای بانک درسال ۱۴۰۰ روند رشد و تجهیز آن هم تقریبا مشابه سال ۹۹ است. گفتنی است که در طول این گفتار، مانده سپردههای پایان هر سال مالی به‌عنوان ماخذ مقایسه‌ها استفاده شده که بهره‌گیری از مقادیر متوسط هر دوره نیز نتایج مشابهی را بیان می‌کند.
برای تجزیه و تحلیل دقیق‌تر‌‌‌‌‌‌هزینه سود سپردهها نیاز به مطالعه اجزای تشکیل دهنده سپرده‌هاست و در مرحله نخست سپردههای مشتریان مورد بررسی واقع شده که مشخص می‌شود مانده آن از ۹۶۹۵۷۰میلیارد ریال در سال ۱۳۹۸ با رشد ۱۲۴درصد، بیش از ۲ برابر شده و به ۲۱۷۲۰۶۷میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده به‌علاوه سپردههای مشتریان که در سال ۹۸، ۹۶۹۵۷۰میلیارد ریال بوده با روند رشد ۵۸درصد به ۱۵۳۱۵۵۲میلیارد ریال در سال ۱۳۹۹ بالغ شده و با رشد ۴۲درصدی به ۲۱۷۲۰۶۷میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده و نشانگر آن هست که با وجود افزایش مقداری سپرده مشتریان در سال ۱۴۰۰ معهذا روند رشد سال ۱۴۰۰ کمتر از رشد سال ۱۳۹۹ است و قطعا ریشه‌یابی علل این افت روند تجهیز سپردههای مشتریان به امعان نظر بیشتری احتیاج دارد که حتما بخش‌های ذی‌ربط بانک، بررسی و ارزیابی‌های لازم را به عمل آورده‌اند.
شرایط حقوق صاحبان سهام
حال موقع بررسی‌‌‌‌‌‌سپرده‌های سرمایه‌گذاری (حقوق صاحبان سپردههای سرمایه‌گذاری) فرا می‌رسد که از ۲۶۸۷۹۲۸میلیارد ریال در سال ۱۳۹۸ با رشد ۵۴درصدی تقریبا ۵/ ۱ برابر شده و به ۴۱۴۴۲۶۹میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده و با التفات به اینکه مقدار سال ۹۹ آن، ۳۳۰۶۰۱۰میلیارد ریال بوده در نتیجه روند رشد سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ و روند رشد سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ به ترتیب برابر ۲۳ و ۲۵درصد است که روند رشد سال ۱۴۰۰ به رغم عدد متغیر محسوس متوسط نرخ تجهیز سپردههای سرمایه‌گذاری و حتی کاهش اندک آن، بیش از سال ۱۳۹۹ هست.
پس از بررسی و ارزیابی‌های صورت گرفته درخصوص سپردهها، آگاهی از این نکته ضرورت دارد که مانده تسهیلات اعطایی بانک از ۲۵۲۷۶۹۱میلیارد ریال در سال ۱۳۹۸ با رشد ۸۰درصدی، در سال۱۴۰۰ نزدیک به ۲ برابر شده و به ۴۵۴۳۸۱۲میلیارد رسیده اگرچه مطالعه مقادیر روند سه ساله نسبت تسهیلات به سپردهها به‌خصوص در سال ۱۴۰۰ ادعای بهره‌گیری بهتر و تخصیص مناسبت‌تر سپردههای تجهیز شده را ثابت می‌کند.
از سوی دیگر مطالعه‌‌‌‌‌‌هزینه سود سپردهها نشان می‌دهد که مقدار این شاخص از ۳۷۹۲۹۳میلیارد ریال در سال ۱۳۹۸ با رشد ۲۹درصدی به ۴۸۸۴۰۳میلیارد ریال در سال ۱۴۰۰ رسیده است و از آنجا که مقدار هزینه سود سپردهها در سال ۹۹، معادل ۴۱۴۷۹۹میلیارد ریال بوده به همین دلیل روند رشد سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ و روند رشد سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ به ترتیب برابر ۹ و ۱۸درصد است اما برای تبیین نحوه مدیریت هزینه سود سپردههای بانک ملی ایران در سال ۱۴۰۰ کافی است نسبت درآمد تسهیلات اعطایی و سپرده‌گذاری به هزینه سود سپردههای بانک در دوره سه ساله محاسبه شود در این‌صورت مشاهده خواهد شد، این نسبت که در سال ۱۳۹۸، ۸۶درصد بوده، به ۱۰۳درصد در سال ۱۴۰۰ ختم شده است که حاصل کسر مذکور روند افزایش پرشتاب‌تر سرعت درآمد تسهیلات اعطایی و سپرده‌گذاری را نسبت به سرعت هزینه سود سپردهها در سال ۱۴۰۰ نمایان می‌سازد و در حقیقت گویای آغاز حرکتی تازه در مسیری نو در پهنه تجهیز و تخصیص بهینه منابع بانک است. ماحصل این حرکت نوین خروج بانک ملی ایران از تراز عملیاتی منفی در سال ۱۴۰۰ هست که از سال‌ها قبل دچار آن بوده است.
خلاصه برخی مهم‌ترین اقدامات موثر بر روند خالص درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری بانک‌ملی در سال ۱۴۰۰ به این صورت قابل تاکید است که روند تجهیز سپردههای بانک در سال ۱۴۰۰ تقریبا مشابه سال قبل است منتها روند تجهیز سپردههای مشتریان در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ شیب کاهشی داشته و در مقابل روند تجهیز سپردههای سرمایه‌گذاری در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ افزایشی بوده و سهم آن هم در سبد سپردههای بانک در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ حدودا مشابهند در این حالت تبعا روند هزینه سود سپردهها سیری صعودی خواهد یافت که این پیش‌بینی در ارزیابی داده‌های صورت‌های مالی در بخش هزینه سپردهها برای بانک ملی ایران به وضوح دیده شد. بنابراین بانک ملی ایران در سال ۱۴۰۰ استفاده مناسب‌تر از سپردههای تجهیز شده را در راستای کسب درآمد تسهیلاتی بیشتر، مدنظر قرار داده که ملاحظه نسبت نمو تسهیلات به نمو سپردهها در سال ۱۴۰۰ و مقایسه آن با سال ۹۹ و همچنین بررسی نسبت درآمد تسهیلات و سپرده‌گذاری به هزینه سود سپردهها در سال ۱۴۰۰ ادعای بهره‌گیری بیش از پیش از سپردههای تجهیز شده را به سادگی اثبات می‌کند.
