درس‌های بحران آرژانتین برای ایران چیست؟
تاوان تعویق اصلاح اقتصادی
اقتصاد آرژانتین این روزها خود را برای ایده‌های عجیبی که توسط یکی از کاندیدهای ریاست‌جمهوری مطرح می‌شود آماده می‌کند. دلاریزه شدن و انحلال بانک مرکزی یکی از برنامه‌های انتخاباتی خاویر میلی است. در حال حاضر دلار جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد آرژانتین داشته و بسیاری از افراد تمایل دارند داراییهای خود را برای حفظ قدرت خرید خود به دلار تبدیل کنند. تورم بالا، بی‌اعتمادی به سیاستگذار پولی و همچنین بدهی‌های خارجی سنگین از جمله مشکلاتی است که آرژانتین را به شرایط فعلی رسانده است. برخی کارشناسان معتقدند مشابهت‌هایی میان اقتصاد ایران و آرژانتین وجود دارد. این گروه تاکید می‌کنند از دست دادن فرصت طلایی اصلاحات توسط آرژانتین باعث شده است امروز شرایط برای سیاستگذاران این کشور سخت شود. در چنین شرایطی بیم آن وجود دارد به تعویق انداختن اصلاحات توسط سیاستگذار پولی در ایران شرایطی مشابه آرژانتین را برای اقتصاد ما رقم بزند.
اقتصاد آرژانتین این روزها شرایط خاصی را تجربه می‌کند. در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور، خاویر میلی، یکی از کاندیداهای ریاست‌جمهوری وعده داده است که در صورت پیروزی، بانک مرکزی این کشور را منحل کرده و همچنین دلار را به عنوان ارز رسمی آرژانتین تعیین خواهد کرد. دلاریزه کردن اقتصاد آرژانتین توسط یکی از کاندیداهای ریاست‌جمهوری در شرایطی مطرح می‌شود که اقتصاد این کشور تورم سالانه حدود 150درصد را تجربه می‌کند. اعتماد به پزو، ارز ملی آرژانتین از بین رفته است و مردم این کشور تمایلی به نگهداری پس‌انداز خود به پول رایج ندارند. در این کشور بخش زیادی از معاملات با دلار انجام شده و برای جلوگیری از کاهش قدرت خرید، مردم داراییهای خود را به‌سرعت به دلار تبدیل می‌کنند. از طرف دیگر اعتماد چندانی به بانک‌ها وجود ندارد و بسیاری داراییهای خود را در خانه‌هایشان نگه می‌دارند.
مشابهت‌های ایران و آرژانتین
به نظر می‌رسد مشابهت‌هایی میان اقتصاد ایران و آرژانتین وجود دارد. در ایران طی سال‌های گذشته تمایل افراد به تبدیل ریال خود به داراییهای دیگر از جمله دلار و طلا به‌شدت افزایش یافته است. حتی مواردی مبنی بر انجام معاملات ملکی با دلار دیده شده است. وجه مشترک ایران و آرژانتین در تمایل به این رفتار، تورمهای بالاست. هرچند به نظر می‌رسد ایران فاصله زیادی تا تورم‌هایی مشابه آرژانتین دارد، اما تداوم تشدید تورم طی سال‌های گذشته باعث شده است افراد برای مقابله با آب رفتن قدرت خرید خود به خرید هر نوع دارایی دیگری روی بیاورند.
یکی دیگر از مشابهت‌های اقتصادی ایران و آرژانتین دخالت‌های سیاستگذار پولی در سازوکار اقتصاد و در‌عین‌حال فقدان اثرگذاری آن است. برای مثال در آرژانتین دو راه توسط سیاستگذار برای مقابله با معضل تقاضای بالا برای دلار پیش گرفته شده است. یکی عرضه بالای دلار و دیگری اعمال برخی سخت‌گیری‌ها نسبت به خرید و فروش آن. این روش‌ها در ایران نیز تجربه شده است. زمانی که درآمدهای نفتی در دسترس سیاستگذار بوده است، عرضه دلار باعث سرکوب قیمت آن شده که البته اثر خود را پس از تحریم‌ها با جهش‌های ارزی نشان داده است. طی سال‌های اخیر نیز که درآمدهای نفتی دولت با برخی محدودیت‌ها مواجه شد، غیررسمی شمردن معاملات بازار آزاد و بی‌توجهی به نرخی که عرضه و تقاضا به سمت آن متمایل است در ایران پیش گرفته شده است.
بازار سیاه خرید و فروش ارز
این موارد باعث شده ایران و آرژانتین نظام چندنرخی ارز را تجربه کنند. امروزه در آرژانتین یک نرخ رسمی برای خرید دلار وجود دارد که حدود 200 پزو به ازای هر دلار است. البته میزان مشخصی برای خرید آن در هر ماه تعیین شده و خرید آن مشمول مالیات نیز می‌شود. همچنین نرخ‌های دیگری در این کشور مخصوص گردشگران یا صادرات محصولات کشاورزی وجود دارد. البته نباید فراموش کرد که تفاوت‌هایی میان اقتصاد ایران و آرژانتین وجود دارد. آرژانتین به دلیل استقراض گسترده بین‌المللی تا ژانویه 2023 بیش از 270میلیارد دلار بدهی خارجی داشته است که خوشبختانه ایران با این مشکل مواجه نیست. البته برخی معتقدند تحریم‌ها به عنوان یک عامل بازدارنده از بروز چنین مشکلی عمل کرده‌اند.
نکته مهم دیگر این است که اقتصاد آرژانتین در حال حاضر چندان تفاوتی با شرایط دلاریزه شدن ندارد و تصمیم رئیس‌جمهور احتمالی آینده تنها مهر تاییدی بر آنچه امروز زیر پوست اقتصاد این کشور در جریان است خواهد زد. همچنین این کشور در دهه 90 تجربه میخکوب شدن نرخ پزو به دلار را داشته است. تجربه‌ای که البته ناموفق بود و به گفته کارشناسان نمی‌توان آن را یک دلاریزه شدن واقعی دانست. در نهایت آنچه برای اقتصاد این کشور بر جا گذاشت بدهی‌های خارجی بیشتر و اقتصادی بحران‌زده همراه با فقدان اعتماد لازم به سیاستگذار بود.
فرصت طلایی اصلاحات
اما آیا با وجود این شباهت و همچنین تفاوت‌‌ها اقتصاد ایران می‌تواند از تجربه بحران اقتصادی آرژانتین درس بگیرد؟ نکته مهمی که کارشناسان به عنوان درس بحران آرژانتین برای اقتصاد ایران مطرح می‌کنند، این است که در شرایطی که اقتصاد تورمهای بالایی را تجربه می‌کند، عقب انداختن اصلاحات ساختاری می‌تواند بهای گزافی برای یک کشور داشته باشد؛ همانند آرژانتین که فرصت خود را برای انجام این اصلاحات از دست داد و گرفتار تورم مزمنی شد که حال برای حل آن قصد دارد راه‌های بسیار دشواری را پیش بگیرد. بنابراین تصمیم‌گیران اقتصادی در ایران باید توجه کنند که زمان مناسب برای انجام اصلاحات ساختاری رو به اتمام است و این احتمال وجود دارد زمانی که سیاستگذار پولی با دخالت‌های دستوری سرگرم پیاده‌سازی ایده دلارزدایی از اقتصاد است، این تعلل به قیمت دلاریزه شدن اقتصاد تمام شود.
باشگاه اقتصاددانان را بخوانید
