طرح «بقا»؛ راهکاری چندمنظوره برای عبور از بحران
مهم‌ترین دلیل تاب‌آوری اقتصاد ایران، دولتی بودن آن است. اما اقتصاد دولتی، با ناکارآیی نیز مواجه است. لذا مولدسازی دارایی‌های دولت همواره مورد تایید و تاکید مقامات کشور از صدر تا ذیل بوده است. فرآیند شناسایی، تقویم و مولدسازی دارایی‌های دولت از سال ۱۳۹۴ شروع شده و دستاورد خوبی است اما مدیریت دارایی‌های دولت، هنوز فاقد یک الگوی اجرایی و جامع است. از ابتدای سال ۱۳۹۹، عرضه اوراق بهادار با حمایت دولت و متعاقبا ورود بیش از ۴۰ میلیون ایرانی به بازار سرمایه، ثبت رکوردهای روزانه جدیدی را در بورس تهران رقم زده است. در عین‌حال نگرانی‌های مهم و قابل‌درکی نیز وجود دارد که از سوی متخصصان اقتصادی، فراوان بیان شده است. این رونق سطحی و هیجانی بازار سرمایه را می‌توان به‌عنوان گام اول، به فال نیک گرفت، مشروط بر اینکه گام‌های بعدی، برمبنای الگویی جامع و با هدف تعمیق و کارآ کردن بازار، برداشته شوند.
در این راستا، بدون شک استفاده از طرح‌ها و راهکارهای پیشنهادی صاحب‌نظران و فعالان بخش خصوصی نیز می‌تواند بسیار راهگشا باشد. یادداشت اقتصادی حاضر، شرح اجمالی طرحی با عنوان بقا است که طراحی شده است.
بقا برگرفته از عبارت «برپایی قرض اقتصادی» است. تمرکز طرح بقا، بر تحقق اهدافی پایدار می‌باشد، نه فقط گذار موقت از مشکلات.
تعریف عملیاتی طرح بقا عبارت است از: انتشار سالانه اوراق مصون از تورم، به‌عنوان ابزارمالی دولت، در چارچوب دستورالعمل انتشار اوراق قرض‌الحسنه. (دستورالعمل مذکور، در سال ۱۳۹۰ توسط سازمان بورس به تصویب رسیده و تاکنون هیچ‌گونه استفاده‌ای از آن نشده است.)
در طرح بقا، کاهش قدرت خرید دارندگان اوراق قرض‌الحسنه، به‌صورت غیرنقدی توسط بانی، جبران می‌شود؛ به‌ترتیبی که در سررسید هر دوره یک‌ساله، به دارندگان اوراق قرض‌الحسنه، معادل نرخ رسمی تورم کشور، اوراق بهادار تعلق می‌گیرد.
مهم‌ترین مزیت اقتصادی و مالی طرح بقا، جبران کاهش قدرت خرید به‌صورت غیرنقدی است. در عین‌حال، جریان درآمدی مشخصی در دوره عمر اوراق به وجود می‌آید که معین است و قابلیت کمی شدن دارد. بنابراین اوراق بقا، دارای قابلیت قیمت‌گذاری و کشف قیمت در بازار ثانویه است و یک ابزار بدهی استاندارد و کاربردی است. موثرترین کاربرد آن، مولدسازی و خصوصی‌سازی دارایی‌های دولت، بدون دخالت سیاست‌مداران و دولتمردان است. به‌ترتیبی که بدون حراج و دخل و تصرف دارایی‌های دولت، مجموعه این دارایی‌ها، به‌عنوان اهرم مالی، تجهیز هزاران میلیارد تومان منابع ارزان‌قیمت را در قالب فروش اوراق قرض‌الحسنه مصون از تورم میسر می‌کند.
از سهام باشگاه‌های پرطرفداری نظیر پرسپولیس و استقلال گرفته تا صنایع سنگین و سبک، پروژه‌های بزرگ و کوچک (بخش‌های مختلف اقتصادی) و هر آنچه که دولت صلاح بداند، قابلیت عرضه اولیه به‌عنوان اوراق جبرانی را خواهد داشت. به این ترتیب، کاهش قدرت خرید اشخاصی که به دولت خود قرض‌الحسنه داده‌اند (دارندگان اوراق بقا)، جبران می‌شود و این عین عدالت است.
هیچ دارایی قابل واگذاری دولتی نباید قبل از مردمی شدن، به‌صورت جزئی یا کلی واگذار شود. واگذاری جزئی، با ایجاد حرکت دسته‌جمعی و هیجانی مردم، بازار را نیازمند دخالت و حمایت مستمر می‌کند. واگذاری کلی (خصوصی‌سازی)، در خوشبینانه‌ترین تحلیل، به منزله حراج دارایی‌های باارزش عمومی است. طرح بقا پروژه‌ای با مدت نامحدود است که با افزایش دوره‌ای منابع تجمیعی آن، میزان ملی شدن دارایی‌های دولت افزایش پیدا می‌کند.
طرح بقا، راهکاری چندمنظوره است که ضمن تجهیز حداقل ۵ درصد نقدینگی کل کشور در دوره اول، از مزایای پایداری به شرح ذیل برخوردار است:
۱- حفظ و تضمین امنیت مالی اقتصاد کشور از طریق قبض نقدینگی مخرب و جذاب کردن ریال.
۲- ایجاد ابزار مالی برای دولت جهت تامین منابع ارزان با هزینه غیرنقدی، به‌جای ایجاد بدهی و تعهدات مالی آتی.
۳- ایجاد الگویی مردمی برای قیمت‌گذاری بی‌حاشیه و مولدسازی دارایی‌های دولتی، خصوصی‌سازی عادلانه و جذب سرمایه‌گذاری خارجی.
۴- کمک به مردم به شکلی مولد و اقتصادی با حذف پول‌پاشی.
۵- کمک به تبدیل اقتصاد بانک‌محور به بازارمحور.
۶- قاعده‌مند کردن رفتار پولی دولت و کمک به تحقق سیاست‌های بانک مرکزی.
توانش را داریم، فقط باید اراده کنیم و هشدارها را جدی بگیریم.سال ۱۳۹۶، دارایی‌های دولت ۱۴ برابر نقدینگی بود. در پایان سال ۱۳۹۹، دارایی‌های دولت فقط ۶ برابر نقدینگی خواهد شد.هنوز فرصت باقی است.
