وضعیت آموزش عالی در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱
بررسی لایحه بودجه سال آینده حاکی از آن است که کل اعتبارات مربوط به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و واحدهای ستادی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ حدود ۳۱ درصد رشد داشته است.
مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری سازمان برنامه و بودجه کشور، ماموریت تهیه مطالعات پشتیبان بودجه را بر عهده دارد. این مطالعات پشتیبان، برای بررسی بودجه بخش‌های مختلف کشور انجام می‌شود. یکی از بخش‌های مهم در بودجه سالانه، بخش آموزش عالی است.
آموزش عالی کلیه زیرنظام‌های وزارت علوم،تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دانشگاه پیام نور، دانشگاه جامع علمی- کاربردی، دانشگاه فرهنگیان، دانشگاه فنی و حرفه‌ای، دانشگاه‌های وابسته به سایر دستگاه‌های اجرایی، دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه‌های غیردولتی- غیرانتفاعی را شامل می‌شود. گزارش «آموزش عالی در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ کل کشور» در روزهای اخیر، منتشر شده است.
اعتبارات آموزش عالی در سال آینده چقدر رشد خواهد داشت؟
بررسی‌های این مطالعه حاکی از آن است که کل اعتبارات مربوط به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و واحدهای ستادی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰، حدود ۳۱ درصد رشد داشته است. بیشترین میزان رشد، به درآمدهای اختصاصی تعلق دارد. میزان رشد این درآمدها، در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ حدود ۴۵ درصد برآورد می‌شود.
بررسی سهم اعتبارات برحسب ماهیت از کل اعتبارات، گویای آن است که ۸۲ درصد از اعتبارات از محل منابع بودجه عمومی (۷۳ درصد هزینه‌ای و ۹ درصد تملک دارایی‌های سرمایه‌ای) تأمین خواهد شد. مشارکت دانشگاه‌ها و واحدهای ستادی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (سهم درآمدهای اختصاصی) در تأمین هزینه‌های مورد نیاز در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰، حدود ۱.۷ درصد افزایش داشته است.
مهم‌ترین شاخص‌های مالی بخش آموزش عالی
یکی از مهم‌ترین شاخص‌های مالی بخش آموزش عالی، « سهم اعتبارات فصل آموزش عالی از تولید ناخالص داخلی (GDP) » است. این شاخص نشان می‌دهد که تأمین هزینه‌های آموزش عالی تا چه میزان در هر کشور دارای اولویت است. میزان این شاخص در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ کل کشور بر مبنای پیش‌بینی مقدار تولید ناخالص داخلی توسط مرکز آمار ایران، معادل ۰.۵۵ درصد برآورد می‌شود که نسبت به مقدار مشابه آن در سال ۱۳۹۹، از رشد متوسط سالانه ۵.۷ درصد برخوردار خواهد بود.
یکی دیگر از شاخص‌های مالی مهم این بخش، « شاخص سهم اعتبار فصل آموزش عالی از بودجه عمومی دولت » است که بیانگر سهم هزینه‌های انجام شده دولت در بخش آموزش عالی است. برآورد می‌شود مقدار این شاخص از ۳.۸۱ درصد در سال ۱۳۹۹ به ۳.۶۶ درصد در سال ۱۴۰۱ کاهش پیدا کند.
شاخص مالی دیگری که وجود دارد، « نسبت اعتبارات فصل آموزش عالی از کل اعتبارات آموزش » شامل اعتبارات فصل آموزش و پرورش عمومی، فصل آموزش فنی و حرفه‌ای و مهارت‌آموزی و همچنین فصل آموزش عالی)، است و میزان هزینه‌های آموزش عالی به هزینه‌های کل آموزش کشور را نشان می‌دهد. میزان این شاخص با روندی افزایشی از ۲۷.۴ درصد در سال ۱۳۹۹ به ۳۱.۱ درصد در سال ۱۴۰۱ خواهد رسید.
اعتبارات و مهم‌ترین رویکردهای آموزش عالی (زیرنظام وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ کل کشور شامل موارد زیر است:
اعتبارات هزینه‌ای
مهم‌ترین ویژگی‌های اعتبارات هزینه‌ای در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ کل کشور در بخش آموزش عالی به شرح زیر است:
- ساماندهی ردیف‌های دانشگاهی و ستادی
- انطباق عناوین دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی با مصوبات شورای گسترش
- تقویت اعتبارات مربوط به خدمات رفاه دانشجویی به میزان ۶۰ درصد
- حمایت از جذب دانشجوی خارجی
- حمایت از پژوهش‌های کاربردی
- تقویت اعتبار دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (رشد ۳۰ درصد)
- تقویت اعتبار دانشگاه فنی و حرفه‌ای در جهت حمایت از رشته‌های مهارتی (رشد ۴۳ درصد)
- حمایت از صندوق علوم، تحقیقات و فناوری (همکاری‌های دانشگاه صنعت و دولت) با رویکرد نوآوری باز
- حمایت از فارغ‌التحصیلان دوره دکتری در قالب امریه پست دکتری
- افزایش اختیارات دستگاه‌های سیاستگذار
- حذف فعالیت‌ها و برنامه محور کردن اعتبارات
اصلاحات ساختاری
با هدف برنامه‌محور کردن اعتبارات و یکپارچگی بین برنامه‌ها و همچنین برقراری ارتباط مناسب بین اهداف برنامه ششم توسعه کشور با اهداف بودجه در قالب برش یک‌ساله از برنامه میان‌مدت، برنامه‌های بخش آموزش عالی در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ کل کشور، مورد بازبینی و اصلاح قرار گرفته است.
یکی دیگر از اصلاحات ساختاری صورت گرفته در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ کل کشور که با هدف افزایش اختیارات و مسئولیت پاسخگویی دستگاه‌های سیاستگذار انجام شده، ادغام ۲۲ پژوهشکده و هفت پارک علم و فناوری سطح سه ذیل وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در دانشگاه‌های وابسته به سطح دو آن وزارتخانه است. جزئیات این اصلاحات در گزارش ذکر شده است.
اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای
اولویت‌بندی طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای بر مبنای موارد زیر است:
۱- طرح‌های مصوب سفر مقام معظم رهبری و رئیس‌جمهور؛
۲- طرح‌هایی که در سال ۱۴۰۱ خاتمه می‌یابند؛
۳- طرح‌هایی که فعال بوده و از پیشرفت فیزیکی بالایی برخوردار هستند؛
۴- استفاده اهرمی از اعتبارات عمومی با تقویت طرح‌هایی که با مشارکت خیرین و یا از محل سایر منابع (طرح‌های ۵۰ درصدی و مدیریت سبز) اجرا می‌شوند؛ و
۵- توجه به طرح‌های نگهداری و تعمیرات به عنوان یکی از ارکان مهم و اصلی بهره‌وری.
اعتبارات آموزش عالی
- کل اعتبارات مصوب (هزینه‌ای، تملک دارایی‌های سرمایه‌ای و درآمد اختصاصی) دانشگاه‌ها و واحدهای ستادی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال ۱۴۰۰، به میزان ۳۰۴,۲۶۰ میلیارد ریال بوده است. این اعتبارات با برخورداری از رشدی معادل ۳۱ درصد، در حد ۳۷۳,۳۴۱ میلیارد ریال در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ پیشنهاد شده است.
- سهم اعتبارات هزینه‌ای از کل اعتبارات پیش‌بینی شده در لایحه، ۷۳ درصد (۳۶۰,۲۴۹ میلیارد ریال)، درآمدهای اختصاصی ۱۸ درصد (۸۵۵,۶۰ میلیارد ریال) و تملک دارایی‌های سرمایه‌ای ۹ درصد (۱۵۸,۳۱ میلیارد ریال) است.
- مقایسه اعتبارات پیش‌بینی شده در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ کل کشور با اعتبارات سال ۱۴۰۰ گویای آن است که میزان رشد اعتبارات هزینه‌ای معادل ۳۰ درصد، درآمد اختصاصی برابر ۴۵ درصد و تملک دارایی‌های سرمایه‌ای حدود ۲۰ درصد است.
- توجه ویژه به تأمین اعتبارات مربوط به خدمات رفاه دانشجویی به میزان ۶۰ درصد، حمایت و تقویت اعتبار دانشگاه فنی و حرفه‌ای در جهت حمایت از رشته‌های مهارتی در حد ۴۳ درصد و حمایت از فارغ‌التحصیلان دوره دکتری در قالب امریه پست دکتری (۳۰ میلیارد ریال) از نکات قابل ذکر است.
- تأمین اعتبارات لازم برای به بهره‌برداری رسیدن ۵۷ پروژه با زیربنایی معادل ۲۲۹ هزار مترمربع یکی دیگر از ویژگی‌های لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ کل کشور است.
- در اجرای قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، اعتباری معادل ۸۴۰ میلیارد ریال برای تکمیل خوابگاه‌های دانشجویی متأهلینی که ۵۰ درصد آن‌ها از طرف خیرین یا سایر منابع تکمیل شده باشد، پیش‌بینی شده است.
گزارش تحلیلی «بررسی وضعیت آموزش عالی در لایحه بودجه سال ۱۴۰۱ کل کشور»، از جمله مطالعات پشتیبان بودجه سال ۱۴۰۱ است که توسط گروه پژوهشی نظام‌های نوین برنامه‌ریزی، بودجه‌ریزی و مدل‌سازی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری سازمان برنامه و بودجه تهیه شده است.
این گزارش دی ماه سال جاری در ۶۷ صفحه منتشر شده و در تدوین آن فرحناز صبوحی، حسین شفیعی، امیرحسین آقاجانی، ملیحه اخلاقی، دینا کبیری، فرحناز رضاپور با نظارت علمی دکتر علی سیف الدین مشارکت داشته‌اند.
بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.
