راهبرد اوباما و ترامپ در خاورمیانه

خبر آنلاین : هادی اعلمی فریمان - آنچه سیاستگذاران مسائل سیاست خارجی جمهوری اسلامی باید در قبال سوریه مورد توجه قرار دهند،این است که هیچ کشوری متحد یا شریک ابدی نیست.با توجه به دیپلماسی و رایزنی در حال گسترش بن سلمان شاهزاده عربستان با کشورهای مختلف و خبر احتمال شرکت سوریه در اجلاس سران اتحادیه عرب در ریاض،احتمال ورود یا نزدیکی سوریه به عربستان و چرخش های جدید را باید مورد توجه قرارداد.

مقدمه

 

سال های متمادی است که ساختارتصمیم گیری درحکومت ایالات متحده آمریکا برمبنای دکترین های خاص،سنداستراتژی امنیت ملی تدوین شده توسط رئیس جمهوریا ترکیبی از استراتژی های کلان(GRAND STRATEGY)نوشته شده توسط پژوهشگران مرتبط با وزارت دفاع،سازمان سیا ویا کنگره عمل می کند.در مجموعه ی این راهبردها تقریبا تمام موضوعات امنیتی و سیاست خارجی جهان و یا تمام مناطق دیده شده و درباره ی آن مفصل بحث می شود.منطقه ی غرب آسیایا خاورمیانه یکی از مهمترین مناطقی است که سال های متمادی نقطه عطف توجه و تمرکز سیاستگذاری ایالات متحده می باشد.روسای جمهور مختلف آمریکا هر یک با توجه به ایجاد امنیت برای صدور نفت به آمریکا و اروپا و در حوزه متحدان راهبردهای کلانی به اجرا گذاشته اند که در مقاطع مختلف اشکال متفاوتی داشته است.دراین پژوهش تلاش شده است تا راهبرد کلان ایالات متحده در دوره ی ریاست جمهوری باراک اوباما از ۲۰۰۸تا۲۰۱۷ و سال اول دونالد ترامپ در منطقه خاورمیانه یا غرب آسیا مورد بررسی و تطبیق قرارگیرد.

نگاهی اجمالی به راهبردهای سنتی ایالات متحده در جهان

سابقه ی اسنادراهبردی

ایالات متحده آمریکا پس از جنگ جهانی دوم سیاست خارجی فعالی را در قبال تحولات جهانی و منطقه ای در پیش گرفت و حتی در قبال برخی کشورها به شکل ویژه برنامه داشت.این راهبردها عموما توسط دستگاه های سیاست گزار یا پژوهشگران مستقل یا اتاق های فکر مراکزخصوصی یا دانشگاه ها طراحی و عرضه می شدو سپس در قالب کتاب راهبردامنیت ملی توسط روسای جمهور ارائه می شد. برای بررسی اسنادراهبردی باید تاریخ 238 ساله آمریکا از 1776 راتاکنون مرورکرد. در واقع آمریکایی ها دو مانیفست سیاسی و دکترین امنیت ملی دارند. آمریکایی ها در اتاق فکرخودشان در قالب شورای سیاست گذاری این تدوین را انجام می دادند و توانستند برنامه هایی راطراحی کنند.اگر راهبردهای کلان آمریکا در طول دو قرن گذشته که از تاریخ شکل گیری آمریکا می گذرد، را بررسی کنیم ،یکی دوران 115 ساله بعد از صلح پاریس در سال 1871 تا 1898 میلادی که به حمله آمریکایی ها به اسپانیا منجر شد،می باشد. آمریکایی ها در این مدت 115 سال انزوا و عزلت را اختیار کردند. دومین راهبرد کلان دفاع از نیمکره غربی است،لذا می توان نتیجه گرفت آمریکایی ها در دستگاه های مختلف خود یعنی اقتصاد، امنیت ملی، وزارت خارجه راهبرد دارند.(جلالی:1393)راهبرد امنیت ملی توسط روسای جمهور هرساله با ارزیابی و ارائه 5 محور اساسی تدوین می گردد.1-منافع ،اهداف و خواسته های ایالات متحده2-سیاست خارجی ،تعهدات جهانی و توانایی های دفاعی 3-استفاده از عناصر سیاسی،اقتصادی ونظامی و دیگر اجزای قدرت ملی در کوتاه وبلندمدت4-تناسب توانایی های کشوربا اجرای راهبرد امنیت ملی5-فراهم آوردن اطلاعات مورد نیاز برای آگاه ساختن کنگره.با این وصف رونالد ریگان به عنوان نخستین رئیس جمهور سند طرحی برای آینده،جرج بوش پدر تعدیل وشکل دهی به آینده،بیل کلینتون تعامل و گسترش،جرج بوش پسر قدرت و پیشدستی و تاکید دوباره بر حمله ی پیش دستانه و باراک اوباما وداع با گذشته و توجه به تهدیدات جدید را نوشتند.(کاردان:1390 ص:32) البته درباره ی سابقه ی تدوین راهبرد باید ذکر کردﺩﺭ ﺳﺎﻝ 1997ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬﺍﺭﺍﻥ ﺍﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﺍﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﭘﻲ ﺑﺮﺩﻧﺪﻛﻪﻗﺎﻧﻮﻥ ﺍﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠـﻲ ﭘـﺲ ﺍﺯ ﮔﺬﺷﺖ ﭘﻨﺠﺎﻩ ﺳﺎﻝ ﺍﺯ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻭ ﺍﺟﺮﺍ ﻧﻴﺎﺯﻣﻨﺪ ﺍﺻﻼﺡ ﻭ ﺑﺎﺯﻧﮕﺮﻱ ﺍﺳﺖ.ﺁﻥها ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﺍﻣﺮ ﻭﺍﻗﻒ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺍﮔﺮ ﭼﻪ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﻣﺰﺑﻮﺭ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﺍﻥ ﺟﻨﮓ ﺳﺮﺩ ﻭ ﺑﺮﺍﻱ ﻣﻘﺎﺑﻠـﻪ ﺑـﺎ ﮔﺴـﺘﺮﺵ، نفوذ ﺷﻮﺭﻭﻱ ﺳﺎﺑﻖ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ ،ﺍﻣﺎ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﻛـﺎﺭﺍﻳﻲ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺷـﺮﺍﻳﻂ ﺟﺪﻳـﺪ، ﺍﺳﺘﺮﺍﺗﮋﻱ ﺍﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﺍﻣﺮﻳﻜﺎ ﻧﻴﺎﺯﻣﻨﺪ ﺍﺻﻼﺣﺎﺕ ﺍﺳﺎﺳﻲ ﺍﺳﺖ . ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺎﺱ ﻭﺯﻳﺮ ﺩﻓـﺎﻉ ﺍﻣﺮﻳﻜﺎ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮﻥ " ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻥ ﻣﺸﻮﺭﺗﻲ ﻓـﺪﺭﺍﻝ "ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎﺩ ﺍﺟـﺮﺍﻱ ﻃﺮﺣـﻲ ﺭﺍ ﺑـﺎ ﻋﻨـﻮﺍﻥ ﺍﻣﻨﻴﺖ ﻣﻠﻲ ﺍﻣﺮﻳﻜﺎ ﺩﺭ ﻗﺮﻥ21 ﺍﺭﺍﺋـﻪ ﻭ ﻛـﺎﺥ ﺳـﻔﻴﺪ ﻭ ﻛﻨﮕـﺮﻩ ﺑـﺎ ﺁﻥ ﻣﻮﺍﻓﻘـﺖ ﻛﺮﺩﻧـﺪ ﻭ ﻛﻤﻴﺴــﻴﻮﻧﻲ ﺑــﺎ ﻫﻤــﻴﻦ عنوان ﺗﺸــﻜﻴﻞ شد. ﺍﻋﻀــﺎﻱ ﺍﺻــﻠﻲ ﻛﻤﻴﺴــﻴﻮﻥ ﺭﺍ14 ﻧﻔــﺮ ﺍﺯ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪﺍﺭﺍﻥ، ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬﺍﺭﺍﻥ، ﻧﻈﺎﻣﻴﺎﻥ ﻣﺪﻳﺮﺍﻥ ﺍﺭﺷﺪ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣـﻲ ﺩﺍ ﺩﻧـﺪ . ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻳﻚ ﮔﺮﻭﻩ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ29 ﻧﻔﺮﻩ ﺑﻪ ﻋﻨﻮﺍﻥ ﺩﺳﺘﻴﺎﺭ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻭ ﮔﺮﻭﻩ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻥ ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻥ ﺭﺍ ﺩﺭﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﺍﻫﺪﺍﻑ ﻳﺎﺭﻱ ﻛﺮﺩﻧﺪ. ﻛﻤﻴﺴﻴﻮﻥ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﺸﺴـﺖ ﻛـﺎﺭﻱ ﺧـﻮﺩ ﺭﺍ ﺩر ﺍﻛﺘﺒـﺮ 1998ﺑﺮﮔﺰﺍﺭ ﻭ ﻣﺄﻣﻮﺭﻳﺖ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻭ ﺳﺮﺍﻧﺠﺎﻡ ﺩﺭ ﻓﻮﺭﻳـﻪ2001 ﺑـﻪ ﭘﺎﻳـﺎﻥ ﺭﺳﺎﻧﺪ . ﺑﻪ ﺯﻋﻢ ﺑﺎﻧﻴﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﭘـﺮﻭﮊﻩ، ﺍﻣﺮﻳﻜـﺎ ﺩﺭ ﺳـﺎﻝ های ﺁﻳﻨـﺪﻩ ﺑـﻪ ﻣﻨﻈـﻮﺭ ﺑﻴﻤـﻪ ﻛـﺮﺩﻥ ﺩﺳﺘﺎﻭﺭﺩﻫﺎﻱ ﺧﻮﺩ ﻧﻴﺎﺯﻣﻨﺪ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﺗﻮﺍﻧﻤﻨﺪﻱ ﻫـﺎﻳﺶ ﺑـﺮﺍﻱ ﺳـﻠﻄﻪ ﻭ ﻧﻈـﺎﺭﺕ ﺑـﺮ ﺟﻬـﺎﻥ ﺍﺳﺖ .ﺁﻥ ﻫﺎ ﺑﺮ ﺍﻳﻦ ﺑﺎﻭﺭﻧﺪ ﻛﻪ ﺧـﻂ ﺳـﻴﺮ ﻗﺎﺑﻠﻴـﺖ ﻫـﺎﻱ ﺍﻣﺮﻳﻜـﺎ ﺩﺭ ﺟﻬـﺎﻥ ﺍﺯ ﺳـﺎﻝ 1974ﺗﺎﻛﻨﻮﻥ ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮﺩﻱ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ . ﺍﻣﺎ ﺗﺼﻮﺭ ﻣﻲ ﺭﻭﺩ ﻛﻪ ﺩﺭ 25ﺳﺎﻝ ﺁﻳﻨﺪﻩ ﺍﻳﻦ ﺧﻂ ﺳﻴﺮ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺩﻻﻳﻠﻲ ﻣﻮﺭﺩ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻭﺍﻗﻊ ﺷﻮﺩ.دراین راهبرددرباره ی منطقه ی خاورمیانه به طور خلاصه چنین امده است:" ﺧﺎﻭﺭ ﻧﺰﺩﻳﻚ ﺑﺰﺭﮒ؛ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻬﺎﻥ ﻋﺮﺏ، ﺍﺳﺮﺍﺋﻴﻞ، ﺗﺮﻛﻴﻪ، ﺁﺳـﻴﺎﻱ ﻣﻴﺎﻧـﻪ ﻭ ﻗﻔﻘـﺎﺯ ﻣﻲﺷﻮﺩ؛ ﻣﻜﺎﻥ ﺑﺰﺭﮒ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﺳﻮﺧﺖ ﻓﺴﻴﻠﻲ ﻗﺪﺭﺕﻫﺎﻱ ﺟﺎﻩ ﻃﻠﺐ ﺯﻳﺎﺩﻱ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺍﻱ ﺑﻪ ﺩﺳﺖ ﺁﻭﺭﺩﻥ ﺑﺮﺗﺮﻱ ﻣﻨﻄﻘﻪﺍﻱ ﺗﻼﺵ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ .ﺍﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﺳـﺮﺯﻣﻴﻨﻲ ﺍﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺍﻳﺎﻻﺕ ﻣﺘﺤﺪﻩ ﺩﺭ ﺁﻥ هم پیمانان ﻛﻠﻴﺪﻱ ﻭ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻬﻤﻲ ﺩﺍﺭﺩ ﻭ ﻧﻴﺰ ﺟﻨﮓ ﺍﻓﺰﺍﺭﻫـﺎﻱ ﻛﺸـﺘﺎﺭ ﺟﻤﻌﻲ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺣﺎﻝ ﮔﺴﺘﺮﺵ ﺍﺳﺖ. ﺍﺯ ﺩﻳﺪﮔﺎﻩ ﻏﺮﺏ ﺍﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺍﻫﻤﻴﺖ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﻲ ﺩﺍﺭﺩ ﺩﺭ ﻋﻴﻦ ﺣﺎﻝ ﺍﺯ ﻣﺸﻜﻼﺕ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭ ﺍﺳﺖ.ﺑﻪ ﺭﻏﻢ ﺩﻭﺭﻧﻤﺎﻱ ﺑﻲ ﺳـﺎﺑﻘﺔ ﺁﺷـﺘﻲ ﺍﻋﺮﺍﺏ ﻭ ﺍﺳﺮﺍﺋﻴﻞ، ﻫﻨﻮﺯ ﺍﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺎ ﺁﺳـﻴﺐ ﻫـﺎﻱ ﻓـﺮﺍﻭﺍﻥ ﻭ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻧﻲ ﻣﻮﺍﺟـﻪ ﺍﺳـﺖ . ﻧﻈﺎﻡ ﻫﺎﻱ ﺧﻮﺩﻛﺎﻣﺔ ﺯﻳﺎﺩﻱ ﻭﺟﻮﺩ ﺩﺍﺭﻧﺪ ﻭ ﺑه جز ﺍﺳﺮﺍﺋﻴﻞ ﻭ ﻫﻨﺪﻭﺳـﺘﺎﻥ ﻭ ﺗﺮﻛﻴـﻪ ﺩﺭ ﻫـﻴﭻ ﻛﺠﺎﻱ ﺩﻳﮕﺮ ﺍﻳﻦ ﺳﺮﺯﻣﻴﻦ، ﻣﺮﺩﻡ ﺳﺎﻻﺭﻱ ﻧﻬﺎﺩﻳﻨﻪ ﻧﺸﺪﻩ ﺍﺳﺖ . ﺍﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻣﺤـﻞ ﺍﺳــﻼﻡ ﻣﺴــﻠﺢ ﻭ ﺳﻴﺎﺳــﻲ ﺗﻨــﺪﺭﻭ ﻧ ﻴــﺰ ﻫﺴــﺖ ﻛــﻪ ﺍﮔــﺮ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑــﺮﺍﻱ ﺟﻮﺍﻣــﻊ ﻣﻴﺰﺑــﺎﻥ ﻭﻛﺸﻮﺭﻫﺎﻱ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪﻱ ﺧﻄﺮﻧﺎﻙ ﻧﺪﺍﻧﻴﻢ ﺣﺪﺍﻗﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮﺍﻥ ﻳـﻚ ﻣﺤـﺮﻙ ﻣﻬـﻢ ﻭمنبع ﺑﻲﺛﺒﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﺁﻭﺭﻳﻢ . ﺍﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺤﻞ ﺭﻗﺎﺑﺖﻫﺎﻱ ﻓﺮﻗﻪ ﺍﻱ ﻣﻴـﺎﻥ ﺷـﻴﻌﻪ ﻭ ﺳﻨﻲ، مسلمانان ﻭ ﻫﻨﺪﻭﺍﻥ، ﻳﻬﻮﺩﻳﺎﻥ ،ﻣﺴﻴﺤﻴﺎﻥ ﻗﺒﻄﻲ، ﺑﻬﺎﺋﻴﺎﻥ ﻭ ﻫﻨﺪﻭﺍﻥ ﻭ ﺑﻮﺩﺍﺋﻴﺎﻥ ﺍﺳﺖ . ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻗﻮﻣﻲ ﺩﺭﻭﻥ ﻫﺮ ﻛﺸﻮﺭ ﻭ ﺣﺘﻲ ﻣﻴﺎﻥ ﻛﺸﻮﺭﻫﺎ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻛﺮﺩﻫﺎ ﻭ ﺗﺮﻙ ﻫﺎ، ﺍﻋﺮﺍﺏ ﻭ ﻓﺎﺭﺱﻫﺎ، ﺍﺭﺍﻣﻨﻪ ﻭ ﺁﺫﺭﻱ ﻫﺎ، ﺳﻴﻨﻬﺎﻟﻲ ﻫﺎ ﻭ ﺗﺎﻣﻴﻞﻫﺎ ﻭ ﻏﻴﺮﻩ ﻣـﻲ ﺷـﻮﺩ ﺑـﻪ ﭼﺸـﻢ ﻣﻲﺧﻮﺭﺩ ﻭ ﺳﺮﺍﻧﺠﺎﻡ ﺍﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻣـﻲ ﺗـﻮﺍﻥ ﺩﺭ ﺗـﺎﺭﻳﺦ ﻣـﺪﻭﻥ ﺍﻳـﻦ ﻣﻨﻄﻘـﺔ ﭘﺮﺗﻨـﻮﻉ ﺩﻭﺭﻩﺍﻱ ﺭﺍ ﭘﻴﺪﺍ ﻛﺮﺩ ﻛﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺩﺳﺖ ﻛـﻢ ﻳـﻚ ﺗﺸـﻨﺞ ﺷـﺪﻳﺪ ﻳـﺎ ﺟﻨـﮓ ﺩﺍﺧﻠـﻲ ﻳـﺎ ﺟﻨـﮓ ﻓﺮﺍﻣﺮﺯﻱ ﺭﺥ ﻧﺪﺍﺩه ﺑﺎﺷﺪ.ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ ﭼﺎﻟﺶ ﺍﻋﺮﺍﺏ ﻭ ﺍﺳﺮﺍﺋﻴﻞ ﻣﻲ ﺗﻮﺍﻥ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﺍﻧﺠﺎﻡ ﺍﻳﻦ ﭼﺎﻟﺶ می ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﺎ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻳﻚ ﻛﺸﻮﺭ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎﻥ ﺑﺮﺳﺪ. ﺍﮔﺮ ﭼـﻪ ﺍﻳـﻦ ﺻـﻠﺢ ﻳـﻚ ﺁﺷـﺘﻲ ﭘﺎﻳﺪﺍﺭ ﻭ ﺩﻟﮕﺮﻡﻛﻨﻨﺪﻩ ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ ﺍﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﺭﺳﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻡ ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻲ ﻫﺎ ﻭ ﺍﺳﺮﺍﺋﻴﻠﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻠﺤﻲ ﺑﻪ ﺁﺳﺎﻧﻲ ﺗﻦ ﺩﻫﻨﺪ . ﺍﻣﺎ ﺍﻳﻦ ﻣﻨﺎﺯﻋﻪ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻛﺎﻣﻞ ﺍﺯ ﻣﻼﺣﻈﺎﺕ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺍﻱ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻱ ﻛﻪ ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺍﺭﺩﻥ ﻭ ﺍﺳﺮﺍﺋﻴﻞ ﻭ ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺍﻳﺎﻻﺕ ﻣﺘﺤﺪﻩ ﺑﻪ ﻭﺟﻮﺩ ﺧﻮﺍﻫـﺪ ﺁﻣﺪ، ﺟﺪﺍ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺑﻮﺩ.ﺍﻳﺮﺍﻥ ﻭ ﻋﺮﺍﻕ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻛﻠﻲ ﺩﺷﻤﻦ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ ﻭ ﻣﻤﻜﻦ ﺍﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺩﺷﻤﻨﻲ ﺩﻳﺮﻳﻨﻪ ﻭ ﺭﻳﺸﻪ ﺩﺍﺭ ﺗﺎﺭﻳﺨﻲ، ﻗﻮﻣﻲ ﻭ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻭ ﻧﻴﺰ ﺍﺧﺘﻼﻓﺎﺕ ﻣﺮﺯﻱ، ﺟﻨﮓ ﺩﻳﮕﺮﻱ ﻣﻴﺎﻥ ﺁﻧﺎﻥ ﺩﺭﮔﻴﺮﺩ . ﻋﺮﺍﻕ ﻭ ﺗﺮﻛﻴﻪ ﻫﻢ ﻣﻤﻜﻦ ﺍﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﺍﺯ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻛﺮﺩﻫﺎ ﻭ ﺁﺏ ﻭ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﻣﻮﺻﻞ ﺧـﻮﺩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺟﻨـﮓ ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ﺑﺒﻴﻨﻨـﺪ . ﺳـﻮﺭﻳﻪ ﻭﺗﺮﻛﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ ﺍﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﭼﻮﻥ ﻋﺮﺍﻕ، ﻛﺮﺩﻫـﺎ، ﺁﺏ ﻭ ﺁﻳﻨـﺪﺓ ﺍﻧﻄﺎﻛﻴـﻪ ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ ﻛﻨﻨﺪ.(مرکزپژوهش ها:1381)سپس آخرین سند استراتژی امنیت ملی آمریکا که در فوریه 2015 منتشر شد حاوی نکات مهمی بودکه سیاست‌های راهبردی این کشور را در چند سال آینده روشن می ساخت. موضوعات مطرح شده در این سند عبارتند از: تأکید بر نقش رهبری آمریکا در مسائل جهانی، برنامه هسته‌ای ایران، تحریم‌ها، مسئله تروریسم و مبارزه با آن، امنیت در فضای سایبر و نظم بین الملل.(جالینوسی و دیگران:1395)

سرفصل راهبردها

راهبردهای مختلف ایالات متحده در طول زمان جنگ سرد با اتحاد جماهیر شوروی سابق در ابعاد سیاسی،نظامی،اقتصادی و اجتماعی ،مهار یا تحدید کمونیسم و جلوگیری از گسترش اقمار آن بوده است.قبل و بعد از فروپاشی کمونیسم و مدل های سوسیالیستی در جهان هریک از روسای جمهور آیین و دستور کارخاصی ارائه دادند.دستورکار ریگان به شرح زیربود:-حفظ قدرت نظامی پس از یک دوره افول-حفظ قدرت اقتصادی-حفظ پرستیژ بین المللی به عنوان رهبر جهانی-حفظ غرورملی بین آمریکایی ها.آیین جرج بوش پدر به شرح زیر بود:-آمریکا نمی تواند پلیس جهان باشدوهمه ی مشکلات وبحران های امنیتی جهانی را حل کند-آمریکا برای هرگونه تهدیدوتجاوز علیه خود به کمک متحدین اقدام خواهدکرد-امنیت از طریق قراردادهای کنترل تسلیحات،بازدارندگی استراتژیک و تقویت توانایی های موشکی و سلاح های متعارف تقویت می شود.-دموکراسی در شوروی تشویق می شود.-از انتقال تکنولوژی تسلیحات نظامی به کشورها و گروه های متخاصم جلوگیری می شود.-توازن نظامی دربرخی مناطق برای جلوگیری ازتسلط برخی قدرت ها برآن حفظ خواهدشد.آیین کلینتون نیزبر3محور عمده تمرکزداشت:-افزایش امنیت کشوربا کمک نیروی نظامی که آمادگی جنگیدن به شکل موثر داشته باشد.-تقویت قدرت اقتصادی و تجدیدحیات اقتصادی آمریکا.-گسترش دموکراسی در جهان.کلینتون علاوه براین محورهادر راهبردنظامی نیز بر بازدارندگی در صحنه،عملیات های صلح،اتحادهای منطقه ای،پاسخ به بحران ها،اعتمادسازی،اجرای عملیات های تحریم و آمادگی استراتژیک تاکید داشت.(حسینی متین:1391ص35-54).راهبرد جرج بوش مسائل زیر بوده است: ـ حمایت از آرمانهای شأن و منزلت انسانی.ـ تقویت اتحادها برای شکست تروریسم جهانی و اقدام جهت جلوگیری از حملات علیه آمریکا و دوستان ما ـ همکاری با دیگران در جهت خنثی کردن منازعات منطقه‌ای ـ بازداشتن دشمنان از به کارگیری سلاح‌های کشتار جمعی و تهدید علیه ایالات متحده، متحدین و دوستان ماـ آغاز دوران تازه از رشد اقتصادی جهانی از طریق تجارت و بازار آزادـ گسترش چرخه توسعه از طریق به وجود آوردن فضای باز در جوامع و ایجاد زیربنای دمکراسی ـ گسترش برنامه‌های اقدام جمعی بوسیله سایر مراکز اصلی قدرت ـ ایجاد تغییر در نهادهای امنیت ملی آمریکا برای مواجهه با چالش‌ها و فرصت‌های قرن 21(راهبردی:1382)دکترین بوش جنگ پیشدستانه یا پیشگیرانه و نامتقارن اعلام شد.(حسینی متین:1391ص54-60) در دوره ی باراک اوباما راهبرد به شرح زیر برآوردشد: - منافع مربوط به حفظ بقا : بدون این قدرت، آمریکا وجود خارجی نخواهد داشت.- منافع حیاتی : منافعی که یک درجه از منافع حفظ بقا پایین تر هستند . - منافع مهم : منافعی که به گونه ای چشمگیر عرصه جهانی را که آمریکا باید در آن فعالیت کند تحت تأثیر قرار خواهند داد.

-دفاع از ایالات متحده آمریکا و اطمینان به اینکه از مخابرات عصر جدید در امان خواهد بود .-انسجام و همبستگی اجتماعی آمریکا ، رونق اقتصادی ، ابتکارات و خلاقیت های فناوری برتری قدرت نظامی باید حفظ شود .- کمک به الحاق قدرت های بزرگ ، به ویژه چین و روسیه و هند به نظام نوین بین المللی که در حال شکل گیری است .-پیشبرد پویایی اقتصاد نوین جهانی به همراه دیگر کشورها و بهبود کارایی سازمان های بین المللی و حقوق بین الملل .-تنظیم و سازگار کردن پیمان های آمریکا با دیگر کشورها و سایر ساز و کارهای منطقه ای با اوضاع نوین که در آن شرکای آمریکا خواستار استقلال و پذیرش مسئولیت های جدید هستند .-کمک به جامعه بین المللی برای رام کردن نیروهای مخرب منتج از عصر تغییر و تحول.

در همه موارد ، ایالات متحده آمریکا در وهله اول باید به دیپلماسی پیشگیری توسل جوید که به معنی عمل کردن با ابزار سیاسی و اقتصادی و هماهنگ با دیگران برای کنترل درگیری ها پیش از رسیدن به آستانه خشونت گسترده است ، البته باید اذعان کرد که سیاست پیشگیری همیشه کارایی نخواهد داشت و آمریکا باید با هماهنگی دیگر کشورها ، برای اقدام نظامی به هنگام بروز موقعیت های زیر آمادگی داشته باشد :1- هنگامی که دوستان یا متحدین ایالات متحده آمریکا در مخاطره باشند .2- هنگامی که اوضاع موجود بر آسیب دیدن افراد غیر نظامی به وسیله سلاح های کشتار جمعی دلالت کند .3- هنگامی که دسترسی به منابع حساس و مهم برای اقتصاد جهان به خطر افتاده باشد .4-هنگامی که رژیمی قصد آسیب زدن جدی به منافع آمریکا داشته باشد .5-هنگامی که نسل کشی اتفاق بیفتد .(استراتژی امنیت ملی آمریکا:1383) در دوره ی دونالد ترامپ سند راهبردی مشخص و مدونی تدوین نشده است و بیشتر سیاست ها بر اساس موضع گیری شخص ترامپ در موارد خاص بوده است.سرفصل راهبردها تقریبا مشابه یکدیگراست ونشان می دهد اهداف یالات متحده تقریبا در همه ی دوره ها ماهیتی یکسان داشته ،اما با تحولات جدیدو متناسب با آن ها تغییر یافته است.

راهبردامنیت ملی ایالات متحده در خاورمیانه

ایالات متحده آمریکا پس از جنگ جهانی دوم، چه در دوران جنگ سرد و چه درفضای پس از جنگ سرد، به دلیل جایگاه انرژی برای دنیای غرب و جلوگیری از نفوذ شوروی ،اهمیت فراوانی برای خاورمیانه به ویژه خلیج فارس قائل بوده است،دردهه 1970باخروج نیروهای انگلیسی از خلیج فارس، آمریکا جای آن را گرفت، پس از11 سپتامبرایالات متحده اهداف امنیتی خود را درخلیج فارس به طور چشمگیری گسترش داد.درواقع 11 سپتامبر بهانه ای فرصت ساز برای آمریکا بودتا حضور خودرا در افکار عمومی جهان مشروعیت بخشد.مبارزه با تروریسم،حضور گسترده در منطقه،دستیابی و تامین امنیت ثبات انرژی،مبارزه با مخالفان از جمله ایران از طریق حضور دائمی در منطقه بخشی از اهداف امنیتی این کشور در خاورمیانه بوده است.(پوراحمدی:1393)این سیاست البته دارای پیشینه تاریخی است.دردوره ی نیکسون ایالات متحده سیاست دوستونی را در خاورمیانه اعمال کردکه راهبرد چهارگانه به شرح زیربود: ۱ــ همکاری نزدیک با ایران و عربستان به‌عنوان پایه‌های ثبات منطقه؛ ۲ــ حضور نظامی نیروی دریایی امریکا به مقدار اندک در حد سه کشتی از واحد فرماندهی خاورمیانه؛ ۳ــ افزایش فعالیتهای دیپلماتیک در منطقه و توسعه کمک های تکنولوژی به آن کشورها؛ ۴ــ کاستن از توجه کشورهای کوچک منطقه به انگلستان در جهت تامین نیازهای امنیتی آنان.همچنین براساس سیاست دو ستون، جوزف سیسکو، وزیر امورخارجه امریکا، در سپتامبر ۱۹۷۲٫م گفت: اصول عمده سیاست خارجی ما در این منطقه به قرار زیر است: ۱ــ مداخله نکردن در امور داخلی دیگر ملتها؛ ۲ــ تشویق همکاریهای منطقه‌ای برای صلح و پیشرفت؛ ۳ــ تشویق کشورهای دوست برای اینکه وظیفه امنیتی را خود بپذیرند؛ ۴ــ مبارزه با توسعه‌طلبی مسکو؛ ۵ــ تشویق تبادل کالا. خدمات و تکنولوژی.از بین دو ستون عمده، انتخاب اول، ایران بود، و به عربستان در درجه دوم اهمیت داده می شد.به عربستان بیشتر از دیدگاه تامین‌کننده مالی برنامه‌های امنیتی، توجه می‌شد. عربستان به علت کمی جمعیت و عقب‌ماندگی صنعتی و فقدان سازمانهای اداری و سیاسی مستحکم، با وجود ثروت ناشی از نفت نمی‌توانست ژاندارم باشد.( چمنکار)راهبرد ایالات متحده پس از 11 سپتامبر2001وارد تحولات جدی و همه جانبه شد.به عبارتی پس از ورود تروریسم ادبیات جنگ پیشدستانه وارد راهبردهای جدیدشد.جنگ پیشدستانه به عنوان عنصر کلیدی استراتژی کلان دولت بوش برای مقابله با تهدید تروریسم، زمانی توانست به عنوان یک راهبرد عملی مطرح شود که، تروریسم مورد ادعای تصمیم گیران، خود را در 11 سپتامبر به همگان نشان داد و این حق را برای دفاع از خود برای آمریکا به وجود آورد. لذا هنگامی که هدف از عملیات پیشگیرانه، توجه به خاور میانه در دستور کار قرار می گیرد، خاور میانه ای منظور نظر است که ربایندگان هواپیماها از آنجا آمده اند. در اینجا رویکرد سخت افزاری آمریکا که به طور چشمگیری خود را نشان می دهد، به شدت متأثر از فضایی امکان تأثیرگذاری می یابد، که توسط قدرت نرم ناشی از فروریزی برج های دوقلو ایجاد شده است.دکترین بوش که به خوبی می تواند بیانگر استراتژی کلان ایالات متحده آمریکا در ابتدای قرن بیست و یکم باشد، در راستای مقابله با تهدید تروریسم و اشاعه سلاح¬های کشتار جمعی، حاوی سه مفهوم عمده است که به کلیت آن شکل می دهد:

1- "اقدام پیش دستانه" که در مورد افغانستان و عراق در دستور کار قرار گرفت و مطابق با آن آمریکا خود را محق می داند که در موضوعات و مناطقی در نظام بین الملل، که احساس می شود در آینده ای نزدیک، منافع حیاتی این کشور را تهدید خواهد کرد، پیش از بروز این تهدید، اقدام به مداخله نظامی کند.

2- "اقدام یک جانبه" که به طور مشخص برای عراق تجربه شد و سیاستی مغایر با رویکرد خود محدود کنندگی آمریکا در پس از جنگ سرد به حساب می آید. این مفهوم بیانگر عدم التزام واشنگتن به تصمیم های بین المللی در مواردی است که منافع حیاتی خود را در خطر ببیند.

۳- "دموکراسی سازی" بهعنوان هدف نهایی و غایی حضور آمریکا در منطقه که بیشتر راهکاری بلندمدت محسوب می شود که با تحول در محیط سیاسی و فرهنگی منطقه تهدیداتی همچون تروریسم را کاهش می دهد. (طباطبایی:1391)

این راهبردتا زمان ریاست جمهوری اوباما ادامه داشت.به طور خلاصه اوباما سه محور زیر را تعقیب می کردکه شرایط مداخله آمریکا را تعیین می کرد و براساس آن آمریکا راهبردهای خود را تنظیم می نمود که در بخش های بعدی به آن ها پرداخته می شود: 1-منافع انسانی ارزش اقدام نظامی آمریکا را دارد.2-این اقدام نظامی باید کاملا محدود باقی بماند.3- اقدام نظامی باید تا حد امکان چند جانبه باشد.(طباطبایی:1391)برهمین مبنا دردوره جرج بوش بحث خاورمیانه بزرگ هم شدت گرفت. . طرح نو «خاورمیانه بزرگ»، که پس از حادثه 11 سپتامبر زمینه اجرا شدن آن فراهم شد، مهم‌ترین اهداف آمریکا به ویژه نومحافظه‌کاران در خاورمیانه را چنین نشان می‌دهد:ـ تسلط بر منابع انرژی خاورمیانه ـ تغییر تدریجی ژئوپلیتیک خاورمیانه ـ دموکراتیزاسیون در خاورمیانه ـ ‌تقویت جایگاه منطقه‌ای اسراییل ـ مهار بنیادگرایی اسلامی .انبوه نوشته‌های تحلیل‌گران نومحافظه‌کار درباره نقشه سیاسی مورد نظر آنان از خاورمیانه نزد همگان شناخته شده است. این نوشته‌ها بر پایه این دو پیش انگاره است که ژئوپلیتیک پس از جنگ سرد تا مدتی طولانی تک قطبی خواهد ماند و تنها ابرقدرت جهان، ایالات متحده آمریکا حق بازآفرینی ساختارهای ژئوپلیتیک را دارد تا به رغم خود جهان را بی‌خطرتر کند. این شرایط جدید بین المللی به علاوه سیاست «تغییر حکومت» و مهندسی سیاسی نهادهای جدید دموکراتیک را توجیه می‌کند که گفته می‌شود بنیانگذاری آنها همراه با ثبات و آرامش بیشتری است.(برنا:1384ص315)لذا آمریکایی ها علاوه بر راهبرد کلان در خاورمیانه نوعی استراتژی نفتی نیز داشته اندکه بر پایه موارد زیر بوده است: ـ تضمین امنیت و ثبات کشورهای تولید کننده نفت ـ تضمین امنیت تأسیسات نفتی ـ تضمین امنیت پایانه‌های صدور نفت در خلیج فارس. -حفاظت و پاسداری از خطوط ارتباط دریایی.(برنا:1384)

راهبرد نظری باراک اوباما در خاورمیانه

باراک اوباما با شعار تغییر در 2008میلادی به مقام ریاست جمهوری انتخاب شد.اوباما قول دادبا رهیافتی جدید و به شیوه ای عقلایی با مسائل مواجه شود.او درباره ی خطوط اصلی سیاست خارجی دولت آینده اش از بازسازی اتحادها،مقابله با تهدیدات مشترک در همکاری با متحدان،احیای رهبری آمریکاوتقویت دولت نرم سخن گفت.اوباما و دولتش بین الملل گرایان لیبرالی تعریف می شوند که ریشه های تفکر ویلسونی شامل آرمان گرایی لیبرالی،گسترش آزادی های مدنی ودموکراتیک،مداخله گرایی گزینشی و صلح در اندیشه آنان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.(حسینی متین:1391ص192)با توجه به اینکه راهبرد اوبامادر منطقه ی خلیج فارس تابعی از راهبرد کلان ایالات متحده است.لذا چندویژگی راهبرد به شرح زیرذکر می شود:یکم-اوباما پذیرفت تروریسم بین الملل تهدیدی برای آمریکاست،و از سیاست جنگ با تروریسم بوش کمی فاصله گرفت ،لکن رویکرد چندجانبه گرایی مبتنی بر تعامل و دیپلماسی را هرچند با اقداماتی نمایشی در اولویت قرارداده است.دوم-اوباما پذیرفت آمریکا تنهاابرقدرت در یک نظام تک قطبی نیست و به همین دلیل بار مسئولیت رهبری آمریکادربرابرچالش های جهانی باید در مقابل متحدان آمریکاو سایر قدرت های نوظهورمثل چین و روسیه سرشکن شود.نتیجه ی این رویکرد تحقق نوعی چندجانبه گرایی عمل گرایانه در الگوی رفتاری آمریکاست.سوم-اوباما به گرایش سنتی لیبرال علاقه بیشتری نشان داد.تاکید وی بر تجارت آزاد ،سیاست های حمایتی،دولت رفاهی و دولت قدرتمند در داخل و گفت وگوو تعامل در خارج را می توان گرایشی از سنت گرایی دانست. 8مفهوم به نام های تعامل مشارکت استراتژیک،سند مفهوم استراتژیک برای ناتو،مشارکت منطقه ای،احیای نقش رهبری(در مقابل هژمون)،دیپلماسی هوشمندانه،مداخله ی گزینشی،گسترش دموکراسی-حقوق بشر و توسعه درراهبرد اوباما مطرح شد که به نوعی خلیج فارس را هم در بر می گیرد.تعامل به معنی تقویت نهادها و گسترش سازوکارهای همکاری جویانه از راه دستیابی به اهداف در قالب یک کنش مشترک از راه مبارزه با افراط گرایی،متوقف ساختن اشاعه سلاح های هسته ای،دستیابی به رشد اقتصادی پایدارو متوازن،راه حل های جمعی برای تهدیدتغییرات آب و هوایی و سایر حوزه هاست.مفهوم مشارکت استراتژیک به معنای مشارکت با بازیگران اصلی به ویژه قدرت های منطقه ای مانندچین و روسیه است و براساس متقاعدسازی آن هاپیش می رود.اوباما بر تصمیم کلینتون برای تقویت ناتو صحه گذاشت و محتوای مشارکتی آن را تاییدکرد.مشارکت منطقه ای اشاره به همکاری منطقه ای در اروپا،افریقا و سازمان کنفرانس اسلامی،شورای همکاری خلیج فارس به منظور تقسیم کار بین المللی دارد.در احیای نقش رهبری بیشتر بر تفکر کانتی بر مبنای صلح وهمکاری میان کشورها و اقناع کشورها تاکید می گردد قدرت نرم در این بخش مورد تاکید است.در دیپلماسی هوشمندانه تاکید بر ترکیب قدرت و دیپلماسی است که در سیاست خارجی اوباما از نظرات جوزف نای در مفهوم قدرت هوشمندانه استفاده شده است.مفهوم مداخله ی گزینشی اشاره به اقدام مداخله آمیز ایالات متحده در مناطق دارای بحران موردی دارد.گسترش دموکراسی،حقوق بشر و توسعه مورد استناد گسترده ی دولت اوباما بود و جوزف بایدن ازآن به عنوان سه عنصر یا مولفه ی راهبردهای سه گانه یا TRIPLE D نام می برد.(حسینی متین:1391صص192-196)با توجه به اینکه در این بخش صرفا راهبردهای نظری مطرح می شود،لذا بهترین منبع برای بررسی مراجعه به کتاب راهبرد امنیت ملی است که اوباما آن را منتشر کرده است.این راهبرد تقریبا تمام مسائل داخلی و خارجی ایالات متحده رادربرمی گیردو بخش های مرتبط با خاورمیانه باتلفیقی از شمال آفریقارادربردارد.برای درک بهتر راهبردنظری اوباما بهتر است محتوای بخش های مرتبط باخاورمیانه درج و توضیح داده شود. در مقدمه سند اوباما نوشته است که" در سطح جهانی، ما توانسته‌ایم از جنگهای بزرگ زمینی در عراق و افغانستان فرا‌تر برویم که مشخص کننده بخش اعظم سیاست خارجی آمریکا در یک دهه گذشته بوده است. درمقایسه با حدود ۱۸۰ هزار نیروی نظامی که زمان آغاز مسئولیت من در عراق و افغانستان بودند، در حال حاضر کمتر از ۱۵ هزار نیروی نظامی ما در دو کشور مذکور مستقر هستند. ما ارتشی داریم که قدرت نظامی، فناوری و بعد ژئوراهبردی آن در تاریخ بشریت، بی‌بدیل است. ما ائتلافهای خودر ا از اروپا گرفته تا آسیا، احیاء کرده‌ایم".در زمینه ی حقوق بشر و دموکراسی نیزنوشته است که "مهم‌تر از همه این کار‌ها، ما به تعهد دیرپای خود برای پیشبرد دموکراسی و حقوق بشر و ایجاد ائتلافهای جدید برای مقابله با فساد و حمایت از دولتهای باز و جوامع باز، پایبند هستیم. برای انجام دادن این کار، ما تلاش می‌کنیم تا از گذارهای دموکراتیک (در کشورهای مختلف) حمایت کنیم آن هم درحالی که به عوامل تغییرات در قرن حاضر یعنی جوانان و کارآفرینان می‌پردازیم." در متن اصلی درباره ی منطقه خاورمیانه آمده است:" ما پس از بیش از یک دهه خدمت افتخارمندانه نیروهای نظامیان در دو جنگ (عراق و افغانستان)، اکثر این نیرو‌ها را به کشورمان بازگردانده‌ایم. البته راهبرد مقابله با تروریسم کشور را مطابق با خطر تروریستی در حال شکل گیری، تعدیل کرده‌ایم. ما ائتلافی چندملیتی را برای حمایت از دولت افغانستان هدایت کردیم تا اینکه این دولت بتواند مسئولیت تامین امنیت کشور را برعهده بگیرد."بیشتر ادبیات مربوط به خاورمیانه در فصل تروریسم سند آمده است و در ادبیات راهبردی سند به معنای این است که گویا هویت خاورمیانه از منظر ایالات متحده با مفهوم تروریسم پیوند ناگسستنی دارد:" خطر حملات فاجعه آمیز تروریست‌ها علیه کشورما، مهار شده است اما هنوز وجود دارد. تهدیدهای تروریستی درنواحی که درگیر بی‌ثباتی، فرصت‌های محدود و حکومت‌های ناکارآمد هستند، امکان رشد یافته‌اند. حریف‌های ما به یک کشور مشخص یا منطقه‌ای خاص، محدود نیستند. بلکه آن‌ها از جنوب تا خاورمیانه و درون آفریقا، گسترده‌اند. آن‌ها شامل گروه‌هایی با دستورکار جهانی نظیر القاعده و زیرمجموعه‌های آن، و نیز شمار فزاینده‌ای از گروه‌های متمرکز بر دستورکاری منطقه‌ای نظیر داعش هستند که می‌توانند برای کشور تهدید ایجاد کنند.از تجربه یک دهه گذشته درس گرفته و تغییرات اساسی را در تلاش‌هایمان برای مقابله با تروریسم اعمال کرده‌ایم و همزمان ابزارهای مهمی را که از ۱۱ سپتامبر به این سو ایجاد شده‌اند، حفظ و تقویت کرده‌ایم. ما به طور مشخص از الگوی جنگ‌های زمینی تمام عیار و پرهزینه در عراق و افغانستان فاصله گرفته‌ایم؛ جنگ‌هایی که در آن‌ها آمریکا و نیروی نظامی ما بار اصلی را به دوش داشت. ما به جای آن، امروز یک رویکرد معقول‌تر را دنبال می‌کنیم که به یکسری عملیات‌های ضدتروریسم مشخص، اقدام جمعی با طرف‌های مسئول، و اقدامات فزاینده برای جلوگیری از رشد افراط گرایی خشونت آمیز و بنیاد گرایی که تهدیدهای رو به افزایش ایجاد می‌کنند، اولویت می‌دهد. رهبری ما برای به هم زدن جریان بی‌سابقه رفت و آمد تروریست‌های خارجی به مناطق درگیری، همچنان اساسی خواهد بود. ما تلاش خواهیم کرد به علل زیربنایی در شکل گیری افراطی‌گری خشونت آمیز، نظیر فقر، نابرابری و سرکوب، رسیدگی کنیم. این به معنای حمایت از ایده‌های جایگزین در برابر پیام‌های افراط گرایانه و ایجاد فرصت‌های اقتصادی بیشتر برای زنان و جوانان ناراضی است. ما کمک خواهیم کرد آسیب پذیر‌ترین کشور‌ها و جامعه‌ها، ظرفیت لازم را برای شکست دادن تروریست‌ها در سطح محلی، به دست آورند. ما با همکاری کنگره، طرف‌های محلی را آموزش خواهیم داد و تجهیز خواهیم کرد و از آن‌ها حمایت عملیاتی به عمل خواهیم آورد تا در برابر گروه‌های تروریستی به موفقیت دستیابند. این امر شامل اقداماتی برای تبادل بهتر اطلاعات و فناوری و نیز حمایت از حکومت‌هایی شمول گرا‌تر و پاسخگو‌تر است. درباره ی عراق،افغانستان وسوریه نیز مسائل زیر عنوان شده است:" رویکرد ضد تروریسم ما با کشورهای مختلفی از جمله سومالی، افغانستان و عراق دنبال می‌شود. ما در افغانستان، به ماموریت رزمی خود خاتمه داده‌ایم و آن را به صورت استقرار نیرویی بسیار کوچک‌تر درآورده‌ایم که هدف از آن کمک به حفظ یک افغانستان مقتدر و با ثبات است که تروریست‌های بین المللی آن را پایگاهی امن برای خود نمی‌بینند. این امر با جانفشانی‌های فوق العاده نیروهای نظامی آمریکا و شرکای بین المللی ما، ممکن شده است. آن‌ها عدالت را درباره اسامه بن لادن اجرا کردند به میزان قابل توجهی هسته اصلی رهبری القاعده را تضعیف کردند. آن‌ها کمک کردند امید به زندگی، دسترسی به آموزش، و فرصت‌هایی برای زنان و دختران افزایش یابد. ما در آینده همراه با شرکای خود، ماموریت ضد تروریسم محدودی را علیه باقیمانده القاعده انجام خواهیم داد و حمایت خود را از نیروهای امنیت ملی افغان حفظ خواهیم کرد. ما همراه با ناتو و دیگر طرف‌های خود، سرگرم آموزش، مشورت دادن و کمک به نیروهای امنیت ملی افغان هستیم زیرا دولت جدید مسئولیت امنیت و رفاه شهروندان افغان را به عهده می‌گیرد. ما به کمک برای بهبود عملکرد حکومتی ادامه خواهیم داد که فرصت‌ها را برای همه افغان‌ها از جمله زنان و دختران، افزایش می‌دهد. ما همچنین با کشورهای منطقه از جمله پاکستان همکاری خواهیم کرد تا تهدید تروریسم را کاهش دهیم و از یک روند صلح و آشتی مانا برای پایان دادن به خشونت در افغانستان حمایت کنیم و ثبات منطقه‌ای را افزایش دهیم. ما یک تلاش جامع را برای تضعیف و در ‌‌نهایت شکست دادن داعش، دنبال کرده‌ایم. ما همچنان به حمایت از عراق که به دنبال‌‌ رها ساختن خود از درگیری فرقه‌ای و مجازات افراط گرایان است، ادامه خواهیم داد. حمایت ما به آمادگی دولت برای داشتن حکومتی موثر و شمول گرایانه، بستگی دارد و اینکه اطمینان دهد داعش نمی‌تواند در خاک عراق، پایگاه امنی برای خود داشته باشد. این امر مستلزم وجود نیروهای امنیتی حرفه‌ای و پاسخگو در عراق است که بتوانند بر اختلافات فرقه‌ای غلبه کنند و از همه شهروندان عراقی حمایت کنند. این امر همچنین نیازمند حمایت بین المللی است، به این علت است که ما سرگرم هدایت یک ائتلاف بین المللی بی‌سابقه برای همکاری با دولت عراق و تقویت ارتش آن هستیم تا اقتدار خود را بازیابد. ما از توانمندی‌های نظامی بی‌نظیر خود برای جلوگیری از پیشروی داعش و پایین آوردن توانمندی‌های آن هم در عراق و هم در سوریه، استفاده کرده‌ایم. ما همزمان، سرگرم همکاری با طرف‌های خود هستیم تا «مخالفان میانه روی» سوریه را آموزش دهیم و تجهیز کنیم تا وزنه‌ای تعادل بخش در برابر دولت اسد باشند. با این حال، تنها راه حل پایدار برای جنگ داخلی سوریه، راه حلی سیاسی است؛ یک گذار سیاسی شمول گرا که به خواسته‌های مشروع همه شهروندان سوری پاسخ دهد. "بخشی از راهبرد در خاورمیانه و در مسائل گوناگون به شرح زیر است:" به دنبال ثبات و صلح در خاورمیانه و شمال آفریقا: درخاورمیانه ما شبکه‌های تروریستی را که مردمِ ما را تهدید می‌کنند، برمی‌چینیم، با تهاجمات خارجی علیه متحدان و همکارانمان مقابله می‌کنیم، از جریان آزادِ انرژی از این منطقه به سوی جهان اطمینان حاصل می‌کنیم و همچنین از تولید، اشاعه یا استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی جلوگیری می‌کنیم. به طور همزمان، ما همچنان به دورنمای منطقه‌ای که صلح‌آمیز، شکوفا و آباد باشد، پایبند می‌مانیم، به نحوی که در آن (خاورمیانه و شمال آفریقا) دمکراسی ریشه بدواند و به حقوق بشر نیز احترام گذاشته شود.حل و فصل این بحران‌های مرتبط با هم و فراهم آوردن شرایط مساعد برای ثبات بلندمدت در منطقه مستلزم عوامل بیشتری از صرفاً حضور نیزوهای نظامی آمریکایی و استفاده از این نیرو‌ها است. به عنوان مثال، این امر مستلزم داشتن همکارانی است که بتوانند از خودشان دفاع کنند. از اینرو، ما در حال سرمایه‌گذاری برای افزایش توانایی‌های اسرائیل، اردن و همکاران (حاشیه) خلیج فارس خود هستیم تا بتوانیم از تهاجمات جلوگیری کنیم و در همین حال به تعهد تزلزل ناپذیر خود به (حفظ) امنیت اسرائیل ادامه دهیم که شامل حفظ برتری کیفی نظامی آن است. ما در حال همکاری با دولت عراق هستیم تا به شکایات و علل نارضایتی سنی‌ها رسیدگی کنیم که نیازمند نحوه مدیریت و حکومت همه‌شمول‌تر و پاسخگو‌تر در عراق است. ما با کمک همکارانمان در منطقه و در سراسر جهان، رهبری یک راهبرد ضدتروریستی جامع برای فرسودن و در‌‌نهایت، نابودی داعش به‌دست گرفته‌ایم. به طور همزمان، ما همچنان به پیگیری راه حلی سیاسی پایدار برای برون رفت از درگیری‌های ویرانگر سوریه ادامه خواهیم داد.ثبات و صلح در خاورمیانه و آفریقای شمال همچنین نیازمند کاهش علل زیربنایی درگیری است. بنابراین، آمریکا کماکان به همکاری با متحدان و همکاران خود در راستای دستیابی به توافق جامع با ایران که نگرانی‌های جهان را در رابطه با برنامه هسته‌ای ایران برطرف کند، ادامه خواهد داد. ما همچنان به پایان دادن به اختلاف‌ها و درگیری‌ها میان اسرائیل و فلسطینیان از طریق راه حل دوکشوری ادامه خواهیم داد که متضمن امنیت اسرائیل و زیست‌پذیری فلسطین (به عنوان کشوری مستقل) باشد. ما از تلاش‌ها برای کاهش دادن تنش‌های فرقه‌ای و خشونت میان جوامع شیعه و سنی در سراسر منطقه حمایت خواهیم کرد. ما به کشورهایی که در حال انتقال به شرایطی برای ایجاد اصلاحات سیاس و اقتصادی هستند کمک می‌کنیم تا ظرفیت‌های دولت‌هایشان برای حفاظت از امنیت، حکومت نظم و قانون و احترام به حقوق همگانی افزایش یابد."(سندراهبردی امنیت ملی)

این راهبردها ماهیتی نظری دارند و بخشی از اهداف به طور معمول در اسناد راهبردملی مطرح می شوند،لکن مشخص است که راهبردهای اوباما به جز در مسائل کلان، تغییرات مهمی در ارتباط با تحولات جدید جهانی داشته است و عموما در خاورمیانه به سمت ائتلاف سازی و ایجاد متحدان منطقه ای و واگذاری نقش هابه آن ها پیش رفته است. در بخش بعد بیشتر کارکردهای عملیاتی و اجرایی دولت اوباما صرف نظر از مباحث نظری -که عمدتا ماهیتی شعارگونه دارد،بررسی می شود.

بررسی کارکرد۸ساله دوره ی ریاست جمهوری اوباما در خاورمیانه

ترسیم فضای کلی

اوباما از ابتدا با شعار تغییر(change) روی کار آمد.تغییر کانون محوری ابعاد نظری راهبرد اوباما را تشکیل می داد که به تدریج مطالبات برآن مبنا شکل گرفت.به تبع سیاست تغییر بر مبنای آرمان گرایی در حوزه ی خاورمیانه نیز اجرایی شد.وی در صددآرایش مجدد نظام بین الملل ومبارزه علیه تروریسم جهانی برآمد،بنابراین با سیاست های مدنظرخویش نظیر جنگ پیش گیرانه با استفاده از دیپلماسی چندجانبه ،همکاری نزدیک با هم پیمانان و سازمان های بین المللی از جمله سازمان ملل متحد،وعده گفت وگوبا کشورهایی نظیر ایران و سوریه،حل معضلات پیچیده بین المللی نظیر مناقشه ی اعراب و اسرائیل را طرح ریزی نمود.اوباما برنامه ی خود را بر محوریت قدرت نرم افزاری قرارداده و دست کم در مواضع اعلامی خود تمایلی به قدرت سخت افزاری نداشت.به عنوان مثال او در سخنرانی در قاهره درباره ی سیاست خارجی خود از بهبود روابط با اسلام سخن گفت:"من در پی آغازی نوین برای رابطه ی بین ایالات و اسلام بر اساس علائق و احترام متقابل در اینجا حاضر شده ام"اوباما آغازی مبتنی براین انگاره که آمریکا و اسلام در تقابل با یکدیگر نبوده ونیازی به رقابت با آن ها نیست نوید می دهدو تصریح می کند آن ها تشابهاتی با یکدیگر دارندو دارای اصول مشترک عدالت و پیشرفت،تساهل و تحمل و دارای کرامت انسانی هستند.(محمودی:1391ص442) اوباما بسته به موقعیت های مختلف تغییر را هم به مثابه راهبردو هم در مقام تاکتیک به کارگرفته است.اوباما درمسائلی که در حوزه واقعیات ملموس و حوزه راهبردی بین المللی و منافع درازمدت آمریکا قرار می گیرند،صرفا به تغییر ابزارها روی آورده است.سیاست خارجی و امنیتی وی در خاورمیانه در دور اول به واقع در همان چارچوب خاورمیانه بزرگ قرار می گیرد.اولویت های دولت وی در خاورمیانه عبارت بودند ازتجدید نیرو علیه تروریسم جهانی،مقابله با افراط گرایی،اشاعه ی دموکراسی و جلوگیری از تسلیحات هسته ای و کشتار جمعی.این اصول خاورمیانه بزرگ بوش نیز بوده است.به واقع اوباما در تعریف استراتژی و منافع ملی آمریکا درخاورمیانه بر اساس فضای کلی حاکم بر سیاست گذاری آمریکا پس از جنگ سرد حرکت می کندو تنها در بعضی مسائل تاکتیکی وصرفا در بعضی لفاظی های سیاسی از اسلاف خود متمایز جلوه می کند.(محمودی:1391ص448) .لذا تحلیل بیانیه های انتخابات،تشکیل دولت و اعمال آن از سال 2008تاکنون این امکان را می دهدکه مفهوم کلی سیاست اوباما را تشخیص دهیم.این دکترین استفاده از قدرت هوشمندودر شرق مدیترانه استراتژی گفت وگو،همراه با امتیاز دهی برای حفظ صلح خاورمیانه است.اوباما جنگ عراق رابه مثابه جنگی یک جانبه،بازدارنده و خلاف اصول بین الملل تعریف کرد.در عین حال جنگ افغانستان را به مثابه جنگی با مصوبه شورای امنیت درپاسخ به حمله مستقیم به ایالات متحده و با حمایت ائتلاف بین المللی گسترده توجیه نمود.اوباما در جهان و خاورمیانه واژه تغییر را نه به مثابه راهبرد بلکه تاکتیک به کار بردو دولت وی هیچ گاه اولویت های اساسی آمریکا را به چالش بنیادین نکشیدند.( محمودی:1391ص450)اوباما برابر سند راهبردی در دوره ی اول درخاورمیانه بر 3مساله متمرکز شد،ابتدا تکمیل انتقال حاکمیت در عراق با پایان یافتن جنگ دراین کشور؛دوم برقراری صلح میان اعراب و اسرائیل و داشتن ایرانی مسئولیت پذیر.سپس اوباما راهکارهای زیر رابرای رفع مشکل و تقویت جایگاه شرکا مطرح کرد:-تقویت امنیت و بازسازی پس از مناقشات.-ایجاد سیستم های امنیتی پایدار و مسئولیت پذیردرکشورهای در معرض خطر.-جلوگیری از ظهور مناقشات.(ماه پیشانیان:1390ص245-246)

ارزیابی در خاورمیانه

ارزیابی کلان از تغییر سیاست های اوباما در خاورمیانه حکایت داردکه تا پایان دوره ی ریاست جمهوری وی استمرار دارد.مبنای تحلیل این است بحران مالی سال 2008،تشدید روند تضعیف عناصر قدرت ملی آمریکا،تقویت قدرت بازیگران جدید بین المللی ،تغییر در ساختار نظام اقتصاد جهانی منجر به کاهش اهمیت خاورمیانه یرای ایالات متحده شد.عدم مداخله موجب توازن منطقه ای و بازگذاشتن دست متحدان در خاورمیانه و تقویت تروریسم در دوره ی اوباما شد.چارچوب تحلیل معطوف به تاثیر بحران اقتصادی است که منجر به تغییرات در سیاست خارجی شد و به نوعی اقتصاد بر سیاست خارجی اولویت یافت.نتیجه ی این راهبرد خروج تدریجی نیروهای نظامی آمریکا از افغانستان،عدم تمایل به ثبات بخشی در اروپا،تمرکز در آسیا و پرهیز از جنگ های جدید بود.به علاوه رونق تولید نفت شل و بحران 2008 میلادی به دلیل فقدان منابع برای حضور و وقوع بهار عربی و فشار فزاینده بودجه ی ریاضتی همگی اهمیت خاورمیانه را به شدت در دولت اوباما کاهش داد.(پوراحمدی:1393)فریمن سفیر سابق آمریکا در عربستان در این باره معتقد است:"ما نفوذ وکنترل خود را بر بسیاری از مسائل چالشی خاورمیانه از دست داده ایم.ما باید این واقعیت را بپذیریم که ایالات متحده دیگر نمی تواند انتظار داشته باشد نفوذ و قدرت گذشته ی خود در خاورمیانه را حفظ کند"(پوراحمدی:1393) کاهش نفوذ البته کاربردی اجرایی یافت.در لیبی کشورهای اروپایی ابتکار عمل را به دست گرفتندو آمریکا صرفا در ناتو ناظر بود.در سوریه اوباما از مداخله ی مستقیم خودداری کرد.در عراق وضعیت پیچیده تر شد. ﺣﻤﻠﺔ ﻧﻈﺎﻣﻲ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺑﻪ ﻋﺮاق وﺧﻸ ﻗﺪرت و ﺑﻲ ﻧﻈﻤﻲ پس ازاﺷﻐﺎل ،ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺨﺮﺑﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر داﺷﺖ و زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮای رﺷﺪ ﺗﺮورﻳﺴﺖ ﻫﺎ مهیاﻛﺮد.در اداﻣﻪ ﺗﺠﻬﻴﺰ و آﻣﻮزش ارﺗﺶ دوﻟﺖ ﺷﻴﻌﺔ در ﻋﺮاق و اﻗﺪاﻣﺎت ﺳﺮﻛﻮﺑﮕﺮاﻧﻪ و ﺧﺸﻦ ﻋﻠﻴﻪ اﻗﻠﻴﺖ سنی اوﺿﺎع را ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺗﺮ و ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺗﺮ ﻛﺮد. در ﭘﻲ ﺣﻤﻠﺔ آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺑﻪ ﻋﺮاق و ﺗﻐﻴﻴﺮ رژﻳﻢ اﻳﻦ ﻛﺸﻮر و اﺳﺘﻘﺮار دوﻟﺖ ﺷﻴﻌﻲ، (ﮔﺮوه ﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺷﺒﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺳﻨﻲ ) ﺳﻌﻮدی ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن (ﺑﺎ دو ﻫﺪف ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ دوﻟﺖ ﺷﻴﻌﻲ و ﮔﺮوه ﻫﺎی ﺷﺒﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲﺷﻴﻌﻲ ، و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﺷﻐﺎﻟﮕﺮانﺧﺎرﺟﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ داﻋﺶ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻮد ) اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻄﺮح ﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﻳﻚ اﻳﺪة اﺳﻼﻣﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ بود.در پی بالاﮔﺮﻓﺘﻦ اﺧﺘﻼف داﻋﺶ ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻫﺎ در ﺳﺎل 1384اﻳﻦﮔﺮوه ﻫﺎ داﻋﺶ را ﺷﻮرﺷﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﺪام ﺳﺮان ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺳﻨﻲ ﺗﻮﺳﻂ داﻋﺶ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ. آﻣﺮﻳﻜﺎ ﺳﻌﻲ ﻛﺮد از اﻳﻦ ﻓﺮﺻﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ و ﺗﺠﻬﻴﺰ ﺗﺴﻠﻴﺤﺎﺗﻲ اﻳﻦﮔﺮوه ﻫﺎ ﺟﻬﺖ ﮔﻴﺮی ﺣﻤﻼت آﻧﻬﺎ را ﻣﺘﻮﺟﻪ داﻋﺶ ﻛﻨﺪ، اﻣﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻫﺎی ﻏﻠﻂ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﺎنﮔﺮوه ﻫﺎ و ﻫﻤﺎن ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﻮرای ﺑﻴﺪاری ﺳﻨﻲ را ﺑﺮای ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ داﻋﺶ اﻳﺠﺎد ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ، ﺑﺎ ﻫﻤﺎن اﺳﻠﺤﻪ ﻫﺎی آﻣﺮﻳﻜﺎﻳﻲ ﺑﻪ داﻋﺶ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﻨﺪ.(تخشید1396ص53) بنابراین می توان نتیجه گرفت ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻏﻠﻂ اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ از دوﻟﺖ ﻣﺎﻟﻜﻲ و ﺑﻲ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﻪ ﺿﺮورت ﺗﻘﺴﻴﻢﻋﺎدﻻﻧﺔ ﻗﺪرت ﻣﻴﺎن ﺷﻴﻌﻪ و ﺳﻨﻲ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺳﺒﺐ رﺷﺪ ﺗﺮورﻳﺴﻢ وﺟﺮﻳﺎن ﻫﺎی ﺗﺮورﻳﺴﺘﻲ در اﻳﻦ ﻛﺸﻮر ﺷﺪه است.به علاوه دوﻟﺖ اوﺑﺎﻣﺎ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺗﺮورﻳﺴﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻨﻔﻌﻞ ﻋﻤﻞ کرد وﺑﺎ ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪن ﻧﻴﺮوﻫﺎی ﺟﺒﻬﺔ ﺧﻮد از ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﺮورﻳﺴﻢ را ﺑﻪ ﻃورکامل در اﺧﺘﻴﺎر نیروهای ﻏﻴﺮﻣﺠﻬﺰ و ﺑﻲ ﺗﺠﺮﺑﺔ ﻣﺤﻠﻲ ﻗﺮار داد .اﻓﺰون ﺑﺮ اﻳﻦ، دوﻟﺖ اوﺑﺎﻣﺎ ﺑﺎ ﺑﻤﺒﺎران ﻫﺎی ﻣﻘﻄﻌﻲ - ﻧﻈﻴﺮ زﻣﺎن ﻟﻴﻨﺪون ﺟﺎﻧﺴﻮن- ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺘﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻴﺎورد، ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﻲ ﻫﺎ اﺳﺒﺎب ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ چهره آمریکا را در منطقه فراهم آورد.(تخشید1396ص55)

دولت اوباما راهبرد پیچیده و خاصی را تدوین کرده و برمبنای آن حرکت کرد.گروه های سیاسی و صاحب نظران هریک توصیه هایی برای دولت اوباما داشتند.به عنوان مثال هواداران جمهوری اسلامی مانند شورای آمریکائیان-ایرانیان و گروه پروژه آمریکای نوین بر تعامل بزرگ با ایران تاکید داشتندکه شامل پاسخ به نامه تبریک رییس جمهوری به اوباما،پیشنهاد مذاکرات مستقیم و بدون پیش شرط،پیشنهاد گشایش دفتر حفاظت منافع در تهران و همکاری در عراق و افغانستان بود.(حسینی متین1392ص200).بخشی ازهواداران اسرائیل در آمریکا مانند ایپک، مهار تمام عیار و بخشی نیز که متاثر از کابینه کلینتون بودند سیاست دوسویه را پیشنهاد دادند.محققان و صاحب نظران دانشگاهی موازنه ی ساحلی را پیشنهاد دادند که بیشتر به معنای پیگیری منافع مشترک نیروهای منطقه با نیروهای نظامی آمریکاست.اما اوبامااز راهبردهای مذکور سه خط را به طور همزمان پیگیری کرد،مهارهوشمند،مذاکره مستقیم و پیشبردتغییر سیاسی از درون که آن را سیاست دوسویه تعامل و فشار نامید.(حسینی متین:1392ص201-203)سپس ازسال 2010مهار فراگیر و تحریم های فلج کننده علیه ایران آغازشد.قطعنامه 1929 شورای امنیت علیه برنامه های هسته ای ایران تصویب شد.تحریم های یکجانبه آمریکاعلیه ایران،تشکیل ائتلاف متحدین در جهت تحریم نیز از جمله اقدامات دوره ی اول اوباما بود.(حسینی متین1392ص224-226)مجموعه ی این راهبردها کارنامه ی باراک اوباما را در خاورمیانه تشکیل می دهد.براین مبنا اوباما به نوعی از خاورمیانه عقب نشینی کرد و سکان منطقه را به دست متحدان دادو براین مبنا بود که شاهد رشد نطفه های تروریسم در منطقه هستیم.بیشترین اسیب هارا جمهوری اسلامی از ناحیه تحریم ها دید که سپس در دور دوم منجر به شکل گیری مذاکرات هسته ای شد.در دوره ی دوم ریاست جمهوری اوباما شاهد استمرار همین سیاست های دوره ی اول هستیم با تفاوت اینکه اوباما و تیم سیاست خارجی وی در مساله ج.ا.ایران وارد مذاکرات هسته ای شد و توانست موفقیت بسیار بزرگی را در کارنامه ی خود ثبت نماید و همواره ازآن به عنوان نقطه ای درخشان از اقدام یاد کرده است.البته منتقدانی نیز بودند که متفاوت فکر می کردند. از دیدگاه جان بولتون سفیر سابق آمریکا در سازمان ملل متحدسیاست خارجی آمریکا در دوره اوباما دچارسوءتدبیر، متوهم و سوءمدیریت است. " عقیده دولت از خاورمیانه توهم آمیز است. شما می توانید این مسأله را در سوء مدیریت ما در خصوص برنامه تسلیحاتی هسته ای ایران، شکست ما در انجام حتی یک اقدام با گذشت 18 ماه از کشته شدن سفیر ما در لیبی و در سوریه قابل مشاهده است. این فهرست (سوء مدیریت دولت اوباما) بالا بلند است و سوء مدیریت در موضوع اسرائیل و فلسطینیان درست در صدر این فهرست قرار دارد.(کریمی فرد:1394ص168)در مجموع سیاست اوباما در خاورمیانه وارد فاز جدیدی شد که نشانه هایی دارد. از نشانه های این سیاست میتوان به موارد زیر اشاره کرد: - پایان دادن به ماموریت نیروهای نظامی آمریکا در کشورهایی مثل افغانستان و عراق، - پرهیز از ورود به جنگهای جدید و توسل به سیاست توازن منطقه ای و تکیه بر متحدان، - واکنش محتاطانه دولت اوباما در قابل موضوعات و بحران هایی مثل لیبی و سوریه، - محدود شدن مداخلات آمریکا در قالب ائتلاف های بین المللی چندجانبه گرا در منطقه خاورمیانه (به عنوان مثال ائتلاف بین المللی برای مبارزه علیه داعش)، - مواضع اعلامی شخص بارک اوباما در تقبیح جنگ و پرهیز از ورود آمریکا به جنگ های. به عنوان مثال می توان به موضع صریح اوباما در اولین مصاحبه مطبوعاتی پس از انتخاب مجدد به ریاست 2 جمهوری آمریکا اشاره کرد که بیان کرد، دوران جنگهای خارجی آمریکا به پایان رسیده و دولت وی به هیچ وجه جنگ جدیدی را در خاورمیانه آغاز نخواهد کرد.(رسولی ثانی آبادی:1395ص58)مجموع اقدامات در تغییر رویکرد اوباما در خاورمیانه متاثر از تغییر رویکرددر قبال مسائل جهانی و توجه به رویکردهای نرم افزاری است. اوباما در سند استراتژی امنیت ملی آمریکا در سال2015 روندهای معناگرایانه جامعه پذیری برای مقابله با تروریزم و افراطی گری به جای مدنظر قرار دادن اقدامات نظامی و استفاده از قدرت سخت، بر درونی شدن هنجارهای ضد تروریزم و افراطی گری تاکید میکند و بیان میکند که: " ما تلاش خواهیم کرد به علل زیربنایی در شکل گیری افراطی گری خشونت آمیز، نظیر فقر، نابرابری و سرکوب، رسیدگی کنیم. این به معنای حمایت از ایده های جایگزین در برابر پیام های افراط گرایانه و ایجاد فرصت های اقتصادی بیشتر برای زنان و جوانان ناراضی است. ما کمک خواهیم کرد آسیب پذیرترین کشورها و جامعه ها، ظرفیت لازم را برای شکست دادن تروریستها در سطح محلی، به دست آورند ... ما این دروغ را رد می کنیم که آمریکا و متحدانش با اسلام در جنگ هستند." در همین راستا اوباما در سند استراتژی بر جوانان و نخبگان کشورهای انقلابی تاکید ویژه ای دارد که در این مولفه نیز می توان نشانه هایی از روند معناگرایانه جامعه پذیری از جمله تاکید بر درونی کردن هنجارها، استفاده از کنش ارتباطی و همچنین اقناع و توجیه مخاطب دست یافت. در این ارتباط میتوان به این عبارات اشاره کرد: گرفتن ابتکار عمل برای ایجاد روابط با جوانان جهان، شناسایی رهبران آینده در دولت، کسب وکار و جامعه مدنی و اتصال آنها به یکدیگر و مهارت های مورد نیازشان برای رشد کردن هستیم.(رسولی ثانی آبادی:1395ص62-63)لذا رویکرد اوباما در خاورمیانه چرخشی کلی به سمت راهبردهای نرم افزاری داشته است و بیشتر بر محول کردن نقش و مسئولیت به متحدان منطقه ای استوار بوده است.

راهبرد نظری دونالدترامپ در خاورمیانه

دونالد ترامپ در 20ژانویه 2017 رسما به قدرت رسید.او در جریان مبارزه های انتخاباتی بیشتر منتقد سیاست خارجی اوباما و منتقد شدید برنامه های هیلاری کلینتون بودو فاقد دستور کار مشخص یا برنامه مدون سیاست خارجی بود.ترامپ فاقد تجربه ی مفید سیاست خارجی بود و لذا هیچ گونه برنامه ی مشخص نظری نیز برای اداره ی سیاست خارجی ایالات متحده ارائه نکرد،البته ترامپ با شعارها و مواضع ضد نظام و تغییرات بنیادی در ساختار وارد کاخ سفید شد.در مجموع گفتارهای وی در باب سیاست خارجی همگی در خدمت سیاست اول آمریکا بوده است و اهداف سیاست خارجی به نحوی در خدمت تقویت اقتصاد ایالات متحده قرار می گیرد.لذا در مجموع به دلیل عدم قطعیت و پیش بینی ناپذیری راهبردهای ترامپ نمی توان راهبرد نظری مشخصی را لحاظ کرد.بیشتر اقدامات ترامپ معطوف فرمان های اجرایی شد.

اقدامات اجرایی دونالد ترامپ در خاورمیانه

ترامپ پس از استقرار در کاخ سفید اولین اقدامات سیاست خارجی خود در داخل را تحت عنوان فرمان های اجرایی انجام داد که گرچه ملی و داخلی تلقی می شد،اما حوزه ی شعاع آن کلیه ی کشورهای مسلمان به ویژه کشورهای خاورمیانه را در برگرفت.فرمان اول او دستوربرای توقف 90روزه صدور ویزا و ورود اتباع 7کشور مسلمان بود که با واکنش تند کشورهای مذکور و مسلمانان داخل امریکا مواجه شد.ترامپ معتقد است که این اقدام برای حفاظت آمریکا در برابرافراط گرایی مسلمانان ضروری است،در حالی که فرمان وی شامل پاکستان و عربستان سعودی نمی شد.ترامپ در رقابت ها مکرر وعده اقدام علیه داعش را داد.در سوریه او از ایجاد مناطق امن سخن گفت که مردم از درگیری ها مصون و دور باشند.در ابتدا بحث از روابط گرم و صمیمی با روسیه بود.استدلال شد که هر اقدام ایالات متحده نیاز به همکاری با روسیه دارد.(احدی:1395)دونالد ترامپ پس ازکاربرد مواد شیمیایی در سوریه-که اقدام کننده آن نیز مشخص نشد- با 59موشک به پایگاهی در سوریه حمله کرد.پس به نظر می رسدآمریکایی ها راهبرد مشخصی درباره سوریه نداشته اند.در مساله برجام ترامپ ابتدا انتقاد و موضع گیری شدیدی را مطرح کرد،آن را فاجعه نامید و خواهان لغو آن شد.(احدی:1390)وی دررقابت های انتخاباتی بارها مخالفت خود را با توافق اتمی اعلام کردو از آن تحت عنوان یک توافق بسیار خطرناک و بد یاد کردکه می تواند زمینه ساز یک سنت خطرناک باشد.او در کتاب زمانی برای سخت گیری می نویسد:"هدف اولیه و اصلی آمریکا در قبال ایران باید نابودی تمامی جاه طلبی های هسته ای آن باشد.اجازه دهیداین را به ساده ترین حالتی که می دانم بگویم؛برنامه ی هسته ای ایران باید متوقف شودحال با هر وسیله ای که نیاز هست.ما نمی توانیم اجازه دهیم چنین رژیم رادیکالی به سلاح هسته ای دست یابد.سلاحی که یا خود از آن استفاده خواهد کرد یا ان را به دست تروریست ها خواهدداد"بااین وجود بارها از مذاکره بیشتر برای توافق بهتر دفاع کرد.(منفرد:1395)به نظر می رسد در آینده سیاست او تعامل همزمان در عین تقابل باشد.(منفرد:1395)البته ترامپ مواضع خود را درقبال توافق اتمی اصلاح کرد و اعلام نمود به آن پای بنداست.دونالد ترامپ همزمان برابر طرح اولیه اعلامی درقبال سوریه و عراق بر شکست داعش دراین دو کشور تاکید دارد.طرح وی بر 4فاکتور مهم استوار است:-رفع محدودیت های داخلی در زمینه ی کاربرد اهرم نظامی در مقابله با داعش.-کاربردهمزمان دیپلماسی عمومی،عملیات اطلاعاتی و اقدامات سایبری به منظورمنزوی سازی و رد ایدئولوژی های افراطی.-شناسایی منابع مالی تروریست ها و قطع این دسترسی ها.وزارت دفاع آمریکا در حال تدوین یک راهبرد جامع برای ادامه مبارزه با تروریسم در عراق و سوریه است.به نظر می رسد این راهبرد بیشتر بر توانمندسازی و تقویت لجستیکی شتابان نیروهای همسو با آمریکا در سوریه را مورد تاکید قرار می دهد.راهبرد جدید با تمرکز بیشتر بر واقعیت های میدانی عراق و سوریه در صدد تامین نیازمندی های امنیتی بلندمدت آمریکا می باشد.شکست یا کاهش قابلیت های عملیاتی القاعده و داعش،محدودسازی ایران وکاهش فضا برای اثرگذاری این کشور در عراق و سوریه و تقویت نیروهای عرب سنی در این جوامع به مثابه یک نیروی موازنه دهنده، احتمالا ازمحورهای اصلی راهبردجدید آمریکا در عراق و سوریه خواهدبود.به نظر می رسدامریکابرآن است تا به جای درگیری مستقیم از طریق شناسایی و نزدیک شدن به جریان هایی در داخل عراق و سوریه و حمایت و تقویت آن ها،توازنی میان نیروهای داخلی ایجاد کرده و از این طریق صحنه تحولات در این دوکشور را مدیریت نماید.( منفرد:1395)درباره ی ج.ا.ایران به نظر می رسدآمریکایی ها به جای درگیری مستقیم،درصدد محدودسازی و از بین بردن فضای کنش گری موثربرای این کشور در عراق و سوریه هستند.به معنای دیگرآمریکایی ها خواهان فرسایش توان ایران و متحدان آن در صحنه ی درگیری های عراق و سوریه بدون به دست اوردن هیچ گونه دستاوردی قابل توجه توسط این کشور هستند.براین مبنا الگوی ترامپ بازدارندگی و مهار ایران با دو هدف محدودسازی قدرت ساختاری ایران ومحدودسازی قدرت و نقش منطقه ای ایران است.مکانیسم های اجرایی این سیاست 3محور اساسی دارد:-تاکید براجرای سخت گیرانه برجام از سوی ایران.-اعمال تحریم های هدفمند وتقویت همکاری با متحدان آمریکادر منطقه به منظور محدودسازی منطقه ای و کاهش دسترسی های ایران.-تعامل محدوددر فضای فشار از طریق حفظ مسیرهای ارتباطی مستقیم با بهره گیری از تجربه برجام. ( منفرد:1395)یکی از مهمترین تحولات در خاورمیانه سفر ترامپ در اواخر ماه مه 2017 به عربستان و انجام توافق برای خرید تسلیحات در چند مرحله به مبلغ 400میلیارد دلار بودو دراین سفر هدف وی ایجاد بزرگ نمایی و خطر ایران به عنوان مهمترین نکته ای تلقی شد که کشورهای عربی باید علیه آن موضع بگیرند.البته تمام محافل مطبوعاتی و پژوهشگران اقدامات وی را در قالب پیشبرد پروژه ی اقتصادی و ایجاد شغل برای ایالات متحده ارزیابی کردند.

نتیجه گیری

باراک اوباما در سیاست خارجی خاورمیانه ای خود بیشتر پیگیر کاربردمفهوم قدرت نرم و ایجاد مشارکت و مسئولیت پذیری از سوی متحدان منطقه ای بود.میراث او مذاکره،مدیریت مناقشات منطقه ای تا حد ممکن حتی با ج.ا.ایران و ایجاد فضای حرکت به سمت پذیرش تمام کشورها در فرایند مسئولیت پذیری بود.بر این مبنا او بزرگترین دستاورد خود را پیشبرد برجام دانست و معتقد بود برجام توانست سایه جنگ را ازمنطقه دور کند.برخلاف وی دونالد ترامپ به دنبال حداکثر سازی قدرت و پیشبرد قدرت اول آمریکا یا اول آمریکاست و بیشتر کشورهای منطقه به عنوان ابزاری در نظر گرفته می شوند که بتوانندبیشترین سود و منافع مادی و مالی را به سیستم اقتصادی ایالات متحده تزریق نمایند.بنابراین مفاهیمی چون دموکراسی و حقوق بشر در سایه این راهبرد رنگ می بازد و تفاوتی بین رفتار و یا معیارهای ج.ا.ایران و عربستان وجود ندارد.حمله موشکی به پایگاهی در سوریه،استفاده از بزرگترین بمب غیراتمی در افغانستان،استقرارسامانه های موشکی در کره جنوبی و تقویت ناوگان نیروی دریایی در ژاپن در این مسیر قابل ارزیابی است.( منفرد:1395)براین مبنا به نظر می رسد ترامپ با استدلال اینکه سیاست های دولت اوباما منجر به تضعیف نقش ایالات متحده در خاورمیانه شده است،قصد دارد تا با ایجاد نظم جدیددر منطقه و با استناد به مساله داعش در عراق و سوریه نقش فعال تری ایفا نماید تا قدرت خود را در خاورمیانه تثبیت و احیا نماید.البته بخشی از این استراتژی پس ازتحولات اخیر بیرون راندن داعش از سوریه و پیروزی نسبی بشار اسد در اعمال حاکمیت سرزمینی وضعیت یلاتکلیف و سردرگمی یافته است،دونالد ترامپ از یکسو با اظهار نگرانی از هزینه های بی مورد و عدم دستیابی به اهداف استراتژیک مواجه است و تمایل خود به خروج از سوریه دارد و از یک سو به دلیل تعهد امنیت ملی ساختاری به ممانعت از استفاده از تسلیحات شیمیایی خود را مکلف به مداخله در بحران سوریه می داند.گرچه وضعیت استفاده از تسلیحات شیمیایی بین گروه های معارض در وضعیت ابهام آمیزی به سر می برد.اما آنچه سیاستگذاران مسائل سیاست خارجی جمهوری اسلامی باید در قبال سوریه مورد توجه قرار دهند،این است که هیچ کشوری متحد یا شریک ابدی نیست.با توجه به دیپلماسی و رایزنی در حال گسترش بن سلمان شاهزاده عربستان با کشورهای مختلف و خبر احتمال شرکت سوریه در اجلاس سران اتحادیه عرب در ریاض،احتمال ورود یا نزدیکی سوریه به عربستان و چرخش های جدید را باید مورد توجه قراردادو در تمام این موارد باید سناریوی احتمالی داشت.اقدامات ترامپ در ماه های اخیر همگی نشانگر این است که تلاش دارد به هر شکل جمهوری اسلامی را از سوریه منفک نمایدو اظهارات سران کشورهای عربی در قبال بشار اسد ازاین منظر قابل بررسی است.

منابع

1-اصول بنیادین سند راهبرد امنیت ملی نوین آمریکا - گفتگو با دکتر رضا جلالی. نگارش IPSC-مرکز بین المللی مطالعات صلح در بهمن ۲۶, ۱۳۹۳.

2-کتاب آمریکا.ویژه بررسی اسناد استراتژی امنیت ملی آمریکا پس از جنگ سرد.موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرارمعاصرتهران.1390

3-حسینی متین،مهدی.رویارویی آمریکا با ایران پس از جنگ سرد. موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرارمعاصرتهران.1391

4- ـ فصلنامه مطالعات راهبردی، ضمیمه سال 6ـ شماره 2ـ تابستان 1382. (استراتژی امنیت ملی آمریکا) با استناد به منبع زیر-The National Security Strategy of the USA. Sep2002

5 - استراتژی امنیت ملی آمریکا در قرن 21:تهیه شده توسط کمیسیون تدوین استراتژی امنیت ملی آمریکا.مترجمان : جلال دهمشگی ، بابک فرهنگی ، ابوالقاسم راه چمنی.انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر تهران، چاپ دوم، 1383 )چاپ اول: 1380 و سال انتشار به زبان اصلی 2001 می باشد)، تعداد صفحات: 477 صفحه.

6-پوراحمدی،حسین.منصوریان اصغر.تغییرات سیاست خارجی آمریکا و خاورمیانه.فصلنامه مطالعات راهبردی.سال17.شماره 4.زمستان1393.شماره66

7-دکترین نیکسون و ژاندارم خلیج فارس.محمدجعفرچمنکار.مجله زمانه شماره52

8-استراتژی کلان آمریکا در خاورمیانه: میدانی برای تعامل قدرت سخت و قدرت نرم .مجله

مطالعات روابط بین الملل. سید محمد طباطبایی؛ یوسف سیفی مقاله 6، دوره 5، شماره 19، پاییز 1391

9-کتاب آمریکا.ویژه دکترین امنیت ملی آمریکا7.استراتژی امنیت ملی آمریکا،نفت و خاورمیانه. موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرارمعاصرتهران.1384

10-ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺘﺎﺏ استراتژی امنیت ملی آمریکا در قرن 21.دفتر مطالعات مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی.شماره6463.شهریور1381

11- جالینوسی .سیداحمد و دیگران .بررسی سند استراتژی امنیت ملی آمریکا و تاثیرآن بر امنیت ملی ج.ا.ایران. مجله مطالعات تاریخ .زمستان 95.جلد13.شماره43.

12-محمودی،محسن-گودرزی،سهیل.سیاست نرم افزاری ایالات متحده در خاورمیانه؛مقایسه جرج بوش و باراک اوباما.فصلنامه سیاست خارجی.سال26.شماره2.تابستان 1391

13-ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ای آﻣﺮﻳﻜﺎ وﺗﺮورﻳﺴﻢ درﻣﻨﻄﻘﺔﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ . ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺗﺨﺸﻴﺪ -ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺟﻼﺋﻴﺎن ﻣﻬﺮی . ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ، ﻣﺠﻠﺔ داﻧﺸﻜﺪه ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ، بهار1396.دوره 47شماره1

 

14- بررسی و نقد سیاست خارجی اوباما .حسین کریمی فرد. فصلنامه تحقیقات سیاسی بین المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا / شماره بیست و پنجم - زمستان 1394.

15- بررسی سیاست هژمون در قبال دولت های خاورمیانه بر اساس رهیافت های جامعه پذیری در روابط بین الملل (دوران ریاست جمهوری باراک اوباما). الهام رسولی ثانی آبادی. ، شماره2 فصلنامه دولت پژوهی، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 2شماره.پاییز1395.

16-چشم انداز سیاست خارجی ترامپ در خاورمیانه.افسانه احدی.تحلیل راهبردی.مرکز تحقیقات استراتژیک .شماره 168 .بهمن 1395

17-فهم سیاست خارجی دونالدترامپ و نحوه ی مواجهه ج.ا.ایران.قاسم منفرد.مرکز تحقیقات استراتژیک.شماره258بهمن 1395