در سال گذشته میلادی بر جهان چه گذشت؟
سال خونین ۲۰۲۵
در سال گذشته، اسرائیل «محور شر» در خاورمیانه، این منطقه را به آشوب کشید. در عین حال، شبه قاره هم مملو از کشتار بود: جنگ ۴روزه هند و پاکستان و درگیریهای مرگبار پاکستان با طالبان افغانستان. همزمان رقابت چین و آمریکا هم اوجهای جدیدی را در نوردید. به دنبال آن، نسل زد هم طغیان کرد و مجموعهای از کشورها را در آسیا و آفریقا تحتتاثیر قرار داد. آنچه در زیر میآید گزارش موجز و مختصری است از آنچه در سال ۲۰۲۵ بر جهان گذشت.
اول از همه اینکه، اسرائیل به ۶کشور حمله کرد. سرزمینهای فلسطینی، ایران، لبنان، سوریه، یمن، قطر از کشورهایی بودند که از آشوبهای این رژیم در امان نبودند. این رژیم همچنین در آبهای سرزمینی تونس، مالت و یونان به ناوگانهای امدادی که به سمت غزه میرفتند، حمله کرد. طبق دادههای «مکان و رویداد درگیریهای مسلحانه» (ACLED)، یک نهاد مستقل ناظر بر درگیریها، از اول ژانویه ۲۰۲۵ تا دسامبر ۲۰۲۵، اسرائیل حداقل ۱۰۶۳۱حمله انجام داد که یکی از گستردهترین حملات نظامی جغرافیایی در یک سال را نشان میدهد. بر همین اساس، غزه همچنان مرگبارترین منطقه است و اسرائیل در سال۲۰۲۵ بیش از ۲۵هزار نفر را کشت و حداقل ۶۲هزار نفر را زخمی کرد. اسرائیل آتشبس در غزه را که از ظهر ۱۰ اکتبر ۲۰۲۵ به اجرا درآمد، صدها بار نقض کرد. طبق گزارش ACLED، تا ۵ دسامبر ۲۰۲۵، اسرائیل به کشورهای زیر حمله کرده است:
غزه و کرانه باختری اشغالی ۸۳۳۲ بار
لبنان ۱۶۵۳ بار
سوریه ۲۰۷ بار
یمن ۴۸ بار
قطر یکبار
آبهای تونس دو بار، آبهای مالت و یونان هر کدام یکبار.
اول) در طول سال ۲۰۲۵، اسرائیل حداقل ۸۳۳۲ حمله در سراسر فلسطین انجام داد؛ به طور متوسط ۲۵حمله در روز. این شامل حداقل ۷۰۲۴ حمله در سراسر غزه و ۱۳۰۸ حمله در سراسر کرانه باختری اشغالی میشود. با وجود آتشبس قبلی که در ۱۹ ژانویه آغاز شد و تا ۱۸ مارس توسط اسرائیل نقض شد، اسرائیل به حملات خود در سراسر غزه، از جمله به کسانی که به دنبال کمکهای غذایی بودند، ادامه داد. علاوه بر این، رویدادهای خشونتآمیز شهرکنشینان نیز وجود دارد که سال ۲۰۲۵ افزایش یافت. در سال ۲۰۲۵، دفتر هماهنگی امور بشردوستانه (OCHA) رکورد ۱۶۸۰ حمله شهرکنشینان را ثبت کرده است؛ بهطور متوسط پنج حمله در روز.
دوم) بهرغم آتشبس با حزبالله، اسرائیل در سال ۲۰۲۵ بیش از ۱۶۵۳ حمله در سراسر لبنان انجام داد که بهطور متوسط تقریبا پنج حمله در روز بود. حتی پس از برقراری آتشبس در نوامبر ۲۰۲۴، اسرائیل حملات مکرری انجام داد که عمدتا در جنوب لبنان متمرکز بود؛ اما تا دره بقاع و حومه بیروت، پایتخت، گسترش یافت. ارتش اسرائیل با وجود تعهد رسمی برای خروج از منطقه، همچنان سربازان خود را در پنج مکان مرتفع در جنوب لبنان نگه داشته است. اسرائیل و آمریکا همچنین تا پایان سال ۲۰۲۵ (امروز پنجشنبه ۱۱دیماه) به دولت لبنان برای خلع سلاح حزبالله مهلت داده و اعلام کرد که اگر چنین امری محقق نشود، اسرائیل حمله گستردهای را نه تنها در جنوب لبنان بلکه به تمام مراکز دولتی لبنان در سراسر این کشور انجام خواهد داد.
در ۱۳ژوئن، اسرائیل دهها سایت هستهای، نظامی و زیرساختی را در سراسر ایران هدف قرار داد و تعدادی از دانشمندان هستهای و فرماندهان نظامی ایران را ترور کرد. در ۲۲ ژوئن، ایالات متحده به این حملات پیوست و تاسیسات هستهای ایران را در فردو، نطنز و اصفهان بمباران کرد.
سوم) طی یک سال گذشته، اسرائیل بیش از ۲۰۰ حمله به سوریه انجام داد که بخش عمدهای از این حملات در استانهای جنوبی قنیطره، درعا و دمشق متمرکز بود. از زمان سقوط دولت اسد در دسامبر ۲۰۲۴، اسرائیل ادعا میکند که سعی داشته از رسیدن سلاح به دست «افراطگرایان» جلوگیری کند؛ اصطلاحی که به گروهی از بازیگران، از جمله «هیئت تحریر الشام» (HTS)، گروه اصلی سوری که عملیات سرنگونی بشار اسد را رهبری کرد، اطلاق شده است. در ۱۶ ژوئیه، اسرائیل به مقر وزارت دفاع سوریه و نزدیک کاخ ریاستجمهوری در پایتخت، دمشق، حمله کرد و جبهه نظامی دیگری را در منطقه به طرز چشمگیری تشدید کرد.
سوریه البته ماجرای جالبتری دارد. در ۱۴مه۲۰۲۵، دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، با احمد الشرع، رئیسجمهور سوریه، در ریاض دیدار کرد. این اولین دیدار سطح بالای آمریکا و سوریه از زمان دیدار بیل کلینتون، رئیسجمهور آمریکا، با حافظ اسد، رئیسجمهور سوریه، در ژنو، ۲۵سال پیش بود. این لحظه خارقالعاده ظاهرا مهر تایید آمریکا را به الشرع زد و نشان داد که دولت ترامپ سرانجام به یک سیاست مشخص در مورد سوریه رسیده است. ترامپ در مقابل دوربینها با رهبر تحریرالشام دست داد و او را «مردی جوان، جذاب و سرسخت» توصیف کرد. این دیدار برای بسیاری از رهبران به اصطلاح جهان آزاد علامت سوال بزرگی به وجود آورد.
ترامپ در دسامبر ۲۰۲۴ اعلام کرد: «سوریه آشفته است، اما دوست ما نیست و ایالات متحده نباید هیچ ارتباطی با آن داشته باشد. این جنگ ما نیست. بگذارید ادامه پیدا کند. درگیر نشوید!» اما در ۱۳ مه، طی یک سخنرانی ۴۸ دقیقهای در مجمع سرمایهگذاری ایالات متحده و عربستان، ترامپ سخنان غافلگیرکنندهای اعلام کرد: اینکه ایالات متحده تمام تحریمهای سوریه را لغو خواهد کرد. با این حال، مهمترین تحول، نقشی است که محمد بنسلمان، ولیعهد عربستان سعودی، در شکلدهی به نتیجه ایفا کرد.
نکته مهم تر، دیدار دونالد ترامپ در کاخ سفید با احمد الشرع، در ۱۰ نوامبر (۱۹ آبان) بود که باعث شد وزارت خزانهداری تحریمها علیه دمشق را برای شش ماه دیگر به حالت تعلیق درآورد. ترامپ پس از این دیدار، الشرع را بسیار ستود. او در مورد رئیسجمهور سوریه گفت: «او از یک کشور بسیار سخت میآید و آدم سرسختی است. من او را دوست دارم. ما هر کاری از دستمان بربیاید برای موفقیت سوریه انجام خواهیم داد؛ زیرا سوریه بخشی از خاورمیانه است. ما اکنون در خاورمیانه صلح داریم؛ اولین باری که کسی میتواند چنین چیزی را به خاطر بیاورد.
الشرع سپس به فاکسنیوز گفت که ارتباط او با القاعده مربوط به گذشته است و در دیدارش با ترامپ در مورد آن صحبتی نشده است. او افزود که سوریه اکنون به عنوان یک متحد ژئوپلیتیک واشنگتن دیده میشود و نه یک تهدید. البته در گزارشها از این دیدار با عنوان «استقبال خاموش» یاد شده است؛ زیرا اولین بار بود که ایالات متحده میزبان فردی بود که او را تروریست خوانده و برای سرش جایزه تعیین کرده بود. این دیدار به صورت غیررسمی از درهای پشتی کاخ سفید انجام شد و هیچ عکسی هم در مقابل مطبوعات گرفته نشد یا کنفرانسی هم برگزار نشد.
چهارم) طبق گزارش ACLED، طی سال گذشته، اسرائیل حداقل ۴۸حمله علیه حوثیها در یمن، در فاصله حدود ۱۲۰۰ کیلومتری (۷۵۰ مایلی) انجام داد. در ۲۸ اوت ۲۰۲۵، حملات هوایی اسرائیل جلسه دولت حوثیها را در صنعا، پایتخت یمن، هدف قرار داد و احمد الرهاوی، نخستوزیر حوثیها و چندین مقام ارشد دیگر را ترور کرد. اسرائیل همچنین زیرساختهای تحت کنترل حوثیها در یمن، از جمله فرودگاه بینالمللی صنعا، بندر حدیده و چندین نیروگاه برق را هدف قرار داد. در ۶ مه ۲۰۲۵، ایالات متحده و حوثیها توافق کردند که حملات متقابل را متوقف کنند. با این حال، این شامل توقف عملیات علیه اسرائیل که حوثیها با استفاده از پهپادها و موشکها در همبستگی با فلسطینیها در غزه به آن حمله میکردند، نمیشد.
پنجم) در ۹ سپتامبر، اسرائیل به دوحه، پایتخت قطر، حمله کرد، درحالیکه رهبران حماس برای بحث در مورد آتشبس پیشنهادی ایالات متحده برای غزه جلسه داشتند. در این حمله ۶نفر از جمله پسر خلیل الحیه، رهبر ارشد حماس، مدیر دفتر الحیه، سه محافظ و یک افسر امنیتی قطری جان باختند. با این حال، طبق گزارشها، رهبران ارشد حماس از این حمله جان سالم به در بردند. پس از حمله اسرائیل، دونالد ترامپ، رئیسجمهور ایالات متحده، یک فرمان اجرایی امضا کرد که به قطر تضمین امنیتی صریحی در صورت «حمله خارجی» میدهد. در نهایت، با سفر نتانیاهو به کاخ سفید، وی با فشار ترامپ مجبور به تماس با امیر قطر و عذرخواهی از وی شد.
ششم) در سال ۲۰۲۵، تعدادی از ناوگانهای بینالمللی آزادی به سمت غزه حرکت کردند، با هدف رساندن کمک به مردم محاصرهشده در آنجا و به چالش کشیدن محاصره غیرقانونی اسرائیل. درحالیکه در ۲ مه، کشتی «وجدان» که توسط ائتلاف ناوگان آزادی اداره میشد، در فاصله تنها ۱۴مایل دریایی (۲۶ کیلومتری) از سواحل مالت، دو بار توسط پهپادهای مسلح مورد حمله قرار گرفت. این حمله باعث آتشسوزی شد و چهار نفر در این حمله جراحات جزئی از جمله سوختگی و پارگی برداشتند. در ۹سپتامبر، ناوگان جهانی ثمود که به سمت غزه در حرکت بود، در بندر «سیدی بو سعید» تونس توسط یک پهپاد مورد حمله قرار گرفت و باعث آتشسوزی شد، اما همه مسافران و خدمه آن سالم ماندند. در ۲۴سپتامبر، اسرائیل به سازماندهندگان این ناوگان حمله کرد، که گزارش دادند صدای انفجار شنیدهاند و چندین حمله پهپادی از قایقهایشان در نزدیکی یونان دیدهاند.
نبردهای خونین در شبه قاره
در ماه مه، هند و پاکستان درگیر بدترین نبرد نظامی خود در دهههای اخیر شدند؛ رویدادی که شاید وضعیت موجود در شبهقاره را برای همیشه تغییر داده باشد. این بحران با یک حمله تروریستی در کشمیر تحت کنترل هند آغاز شد. دهلینو بهسرعت و بدون ارائه شواهد ملموس، اسلامآباد را مقصر این خشونتها دانست. تنها چند هفته بعد، هند حملات موشکی علیه مواضع شبهنظامیان در خاک پاکستان انجام داد و پاکستان نیز بلافاصله دست به تلافی زد. این رویارویی چهار روز به طول انجامید. در این درگیری برای نخستینبار شاهد استفاده تمامعیار از پهپادهای رزمی میان این دو کشور مجهز به سلاح هستهای بودیم. جنگ بهطور ناگهانی با آتشبسی پایان یافت که خود منشأ اختلافات بیشتر شد و هر دو طرف (هند و پاکستان) ادعای پیروزی کردند.
این مناقشه تاثیری فوری بر روابط هند و ایالات متحده گذاشت که با نبرد روایتها آغاز شد: دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، مدعی شد که او میانجیگری آتشبس را بر عهده داشته، درحالیکه نارندرا مودی، نخستوزیر هند، هرگونه وساطت آمریکا را انکار کرد. در همین حال، روابط واشنگتن و اسلامآباد پس از این ماجرا گرمتر شد. پیامدهای این درگیری تاثیرات غیرمنتظرهای نیز در منطقه داشت، از جمله اینکه رژیم طالبان برای برقراری ارتباط به سمت هند دست دراز کرد.
از سوی دیگر، پاکستان خونینترین سال خشونتبار خود را در یک دهه اخیر پشت سر گذاشت؛ سال ۲۰۲۵ که بخش اعظم آن با درگیریهای مسلحانه، حملات هوایی و بمبگذاریهای انتحاری همراه بود و همزمان، روابط این کشور با همسایهاش، افغانستان، رو به وخامت گذاشت. بر اساس آخرین دادههای «پایگاه دادههای تروریسم جنوب آسیا»، شمار جانباختگان حملات شورشیان در سراسر پاکستان به ۳۹۶۷ نفر رسید که بالاترین رقم از سال ۲۰۱۵ تاکنون است. در سال منتهی به ۲۷ دسامبر، دستکم ۱۰۷۰ حادثه خشونتبار، از انفجار بمب تا درگیری مسلحانه در پاکستان رخ داد که طی آن غیرنظامیان، سربازان و شبهنظامیان کشته شدند.
مقامات و تحلیلگران به «تحریک طالبان پاکستان» (TTP) - که همپیمان طالبان افغانستان است - به عنوان عامل اصلی این موج خشونت اشاره کردهاند. پاکستان دولت تحت رهبری طالبان در کابل را به پناه دادن و حمایت از «تحریک طالبان پاکستان» متهم میکند. طالبان افغانستان ادعاهای پاکستان مبنی بر پناه دادن به رهبران «تحریک طالبان پاکستان» را تکذیب و اعلام کرد که افغانها را از خروج از کشور برای جنگ در جاهای دیگر منع کرده است.
ترکیه و قطر در اواخر نوامبر تلاش کردند تا میانجیگر مذاکرات بین دو طرف باشند، اما این تلاشها ظرف چند هفته به شکست انجامید و درگیریهای متقابل مرزی در طول ماه دسامبر ادامه یافت. روابط دو طرف از زمان بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان در سال ۲۰۲۱ به تدریج رو به وخامت گذاشت. اسلامآباد از تغییر قدرت حمایت کرده بود، با این تصور که حکومتی دوست در کابل روی کار آید. بر اساس «شاخص جهانی تروریسم»، پاکستان به دومین کشور آسیبدیده از تروریسم در جهان تبدیل شده است.
«تحریک طالبان پاکستان» به سلاحهای پیشرفتهای از جمله پهپاد، تفنگهای تکتیرانداز ساخت آمریکا و دوربینهای دید در شب دسترسی پیدا کرده که بسیاری از آنها از تجهیزات رهاشده ارتش آمریکا در افغانستان به دست آمدهاند. مسدود شدن مرزها و درگیریهای ماههای اخیر تجارت را مختل کرده و به فشارهای تورمی در داخل پاکستان دامن زده است. طبق اعلام بانک مرکزی پاکستان، صادرات به افغانستان از ۱۱۵میلیون دلار در نوامبر سال گذشته به ۹.۵۴میلیون دلار در نوامبر امسال سقوط کرده است.
آمریکا و چین؛ همکاری در عین رقابت
آمریکا سال را با هیاهوی ترامپ آغاز کرد، اما در نهایت این شی جینپینگ بود که با سکوتی سنگین، قدرت خود را به رخ کشید. ترامپ با بازگشت به کاخ سفید و صدور رگباری از فرمانهای اجرایی، وعده داده بود که بوروکراسی فدرال را در هم بشکند و قوانین تجارت جهانی را در «روز آزادسازی» بازنویسی کند. اما وقایع سال نشان داد که در دور جدید نبرد ابرقدرتها برای برتری در قرن بیست و یکم، کفه ترازو به نفع پکن سنگینی کرده است. امسال چین در برابر تلاشهای ترامپ برای استفاده از تعرفهها جهت وادار کردن این کشور به تسلیم، ایستادگی کرد. شی با برگرداندن ورق، آشکار ساخت که آمریکا در واقع چقدر به سیاستهای او وابسته است. در این دور از نبرد ابرقدرتها برای برتری در قرن بیست و یکم، پیروزی از آنِ چین بود.
سهم چین از ارزش افزوده تولیدات کارخانهای جهان از یکسوم فراتر رفته و به این کشور قدرت داد تا زنجیرههای تامین جهانی را یکشبه مختل کند. در حوزه فناوری سبز، شرکتهای چینی مواد اولیه، قطعات و کالاهای نهاییِ ۶۰ تا ۸۰درصد از پنلهای خورشیدی، توربینهای بادی و خودروهای برقی را تامین میکنند. مدل هوش مصنوعی «دیپسیک» نشان داد که چین بهرغم تمام تلاشهای آمریکا برای لنگ کردن این صنعت، چه تواناییهایی دارد. شرکتهای داروسازی چین اکنون تقریبا به اندازه همتایان آمریکایی خود کارآزماییهای بالینی انجام میدهند. در سال ۲۰۲۵، شی نشان داد که مایل است از سلطه چین نه فقط بهعنوان منبع ثروت، بلکه بهعنوان ابزار قدرت استفاده کند.
ترامپ، هم با تعرفههای خارجی و هم با سیاستهای تخریبگرانه داخلیاش، عملا در زمین شی بازی کرده است. انتخاب تعرفههای دوجانبه بهعنوان راهی برای ضربه زدن به چین اشتباه بود. بخشی به این دلیل که شرکتهای چینی به شرایط سخت عادت دارند و بخشی دیگر به این دلیل که چین دموکراسی نیست، اقتصاد آن در تحمل درد و رنج بهتر از اقتصاد آمریکا عمل میکند. ترامپ میتوانست با ادغام عمیقتر با متحدان آمریکا، محاصره تجاری هماهنگی را علیه چین ترتیب دهد. اما او به شکل احمقانهای ترجیح داد با اعمال تعرفه، متحدان را از خود براند. به همین ترتیب، حمله ترامپ به علم، مانع نوآوری آمریکا خواهد شد. او پژوهشگران را هدف قرار داده، کمکهای مالی را لغو کرده ومیلیاردها دلار بودجه موسساتی را که نمیپسندد، بلوکه کرده است.
نسل زد فعال شد
اغلب میشنویم که «نسل زد» از دموکراسی سرخورده شده و خود را از سیاست کنار کشیده است؛ بهویژه در کشورهای غربی. اما پس از جنبش سال ۲۰۲۴ بنگلادش که بهطور گسترده بهعنوان نخستین «انقلاب موفق نسل زد» شناخته میشود؛ موجی از جنبشهای قدرتمند به رهبری جوانان، جهان را درنوردیده است؛ از آفریقا و آمریکای لاتین گرفته تا جنوب آسیا. اگرچه هر یک از این جنبشها ریشههای داخلی خاص خود را دارند، اما همگی برآمده از خشمی عمیق و عمومی نسبت به ترکیبی از فساد سیستماتیک، بحران هزینههای زندگی و نارضایتی گسترده اقتصادی بودهاند.
در ماه سپتامبر، آنچه بهعنوان تظاهرات علیه ممنوعیت شبکههای اجتماعی در نپال آغاز شد، به سرعت به یک بسیج عمومی تبدیل شد که به سقوط نخستوزیر، «کی.پی. شارما اولی» انجامید. در ماه اکتبر، ناآرامیهای مدنی در پرو به استیضاح رئیسجمهور، «دینا بلوارته»، کمک کرد. در همان ماه، مقامات نظامی در ماداگاسکار به معترضان جوان پیوستند و در یک «کودتا-انقلاب»، دولت رئیسجمهور «آندری راژولینا» را سرنگون کردند. سایر جنبشهای اعتراضی بزرگ نیز، حتی اگر منجر به سرنگونی دولتها نشده باشند، ثابت کردند که به خودی خود پایدار و نیرومند هستند؛ از جمله در اکوادور، اندونزی، کنیا، مالدیو، مراکش، فیلیپین و تیمور شرقی.
