مصرف‌کننده‌های روسی، به کمک رئیس‌جمهور روسیه و مخارج جنگ او آمده‌اند
ضدحمله حلقه پوتین
بلافاصله پس از حمله نیروهای روسی به اوکراین، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهوری این کشور از شرکت‌های غربی درخواست کرد که روسیه را ترک کنند. او تاکید کرد که اطمینان حاصل کنید که روس‌ها حتی یک سنت دریافت نمی‌کنند. صدها شرکت به این درخواست پاسخ مثبت دادند. سیاستمداران و فعالان پیش‌بینی کردند که این امر به خفه کردن اقتصاد روسیه و تضعیف تلاش‌های جنگی کرملین کمک می‌کند. به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز، اما ولادیمیر وی.پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه برنامه‌های دیگری داشت. پوتین خروج شرکت‌های بزرگ غربی را به پولی بادآورده برای نخبگان وفادار روسیه و خود دولت تبدیل کرده است. او شرکت‌هایی را که مایل به فروش هستند، مجبور کرد که با قیمت مورد نظرش بفروشند. او فروش این شرکت‌ها را محدود کرده بود و فقط کسانی حق خرید داشتند که از سوی پوتین، تایید شده بودند. حتی شنیده شد که برخی از این شرکت‌ها از سوی وی کاملا تصرف شد.
تحقـــیـقـــات نیویورک‌تایمز نشان می‌دهد که پوتین توانسته است یک مصیبت بزرگ مورد انتظار را تبدیل به فرصت ثروت‌سازی برای کشورش کند. براساس تحلیل گزارش‌های مالی تایمز، شرکت‌های غربی که خروج خود را اعلام کرده‌اند، از آغاز جنگ تاکنون بیش از ۱۰۳میلیارد دلار خسارت اعلام کرده‌اند.
پوتین با دیکته کردن شرایط خروج شرکت‌ها، تا آنجایی که ممکن بود ثروت آنها را مصادره کرد. او همچنین این خروجی‌ها را مشمول مالیات‌های فزاینده‌ای کرد و از این طریق در سال گذشته، حداقل ۱.۲۵میلیارد دلار برای صندوق جنگ روسیه به‌دست آورد. هیچ معامله خصوصی ایمن نیست. به‌عنوان مثال، شرکت هلندی آبجوی هاینکن، در بهار امسال خریدار پیدا کرد و تعیین قیمت شد. اما افراد نزدیک به مذاکرات گفتند که دولت روسیه به‌طور یک‌جانبه این قرارداد را لغو کرد و دارایی‌های روسی شرکت را به‌دست یک شرکت غول‌پیکر در زمینه بسته‌بندی به نام آئروسل داد که از آنِ یک سناتور سابق روسی است. درمجموع، پوتین بر یکی از بزرگ‌ترین نقل و انتقالات ثروت در داخل روسیه از زمان سقوط اتحاد جماهی شوروی نظارت داشته است. بخش عظیمی از صنایع -آسانسورها، لاستیک‌ها، روکش‌های صنعتی و موارد دیگر - اکنون در دست بازیگران مسلط روسیه است.
در برخی موارد، آن بازیکن همان خود دولت است. شرکت‌های دولتی دارایی‌های شرکتی بزرگی مانند ایکیا و تویوتا را به‌دست آورده‌اند. در بسیاری از موارد، پوتین شخصا فروش را امضا می‌کند. آنتون پینسکی، یک رستوران‌دار برجسته که با یک رپر طرفدار پوتین و همکاران یک سناتور قدرتمند برای تصاحب استارباکس همراه شد، گفت: «اینها قطعا برای ما معاملات خوبی هستند.» او در مصاحبه‌ای در مسکو، اهمیت معامله خود را کم‌اهمیت جلوه داد؛ اما درخصوص تاثیر خروج صنایع غربی بر اقتصاد کشورش تاکید کرد که مثبت بوده است. او در این مصاحبه تصریح کرد: «تو خراب کردی که اینجا را ترک کردی. ما آن را با قیمت ارزان برداشتیم. متشکرم.»
در روسیه امروزی، بر خلاف پیش‌بینی‌ها، همچنان مصرف‌کننده حضوری قوی دارد و به پوتین کمک می‌کند با وجود جنگی که طولانی‌تر، مرگبارتر و پرهزینه‌تر از آنچه او پیش‌بینی کرده بود، روند زندگی عادی را در این کشور حفظ کند. بیشتر شرکت‌های خارجی در روسیه باقی می‌مانند و تمایلی به از دست دادن میلیاردها دلاری که در طول دهه‌ها در آنجا سرمایه‌گذاری کرده‌اند، ندارند. کسب‌وکارهای دیگر فروخته شده‌اند و اکنون نتیجه عکس آن شده است که غربی‌ها انتظار داشتند.
«کریسپی کِرِم» هم‌اکنون نامش «کرانچی دریم» شده است؛ دونات‌های آن در یک جعبه مسطح مشابه با طعم‌های آشنا عرضه می‌شوند. استارباکس با عنوان «استارز کافی» دوباره متولد شده است. گویی هیچ چیزی عوض نشده و همه چیز روی روال عادی‌اش است. این شرکت‌ها می‌توانند مواد اولیه را در داخل کشور خریداری یا از کشورهای دوست وارد کنند. مشتریان همچنان می‌توانند به‌راحتی محصولاتی را خریداری کنند که ظاهرا از همان قفسه‌های آشنا بیرون کشیده می‌شوند. در روزهای اخیر، یک سوپرمارکت مسکو، پپسی از ازبکستان و کوکاکولا از لهستان را عرضه کرد.
حملات متقابل اقتصادی پوتین به تقویت جایگاه او در میان نخبگانی که از جنگ سود می‌برند، کمک کرده، در عین حال که اثرات تحریم کشورهای غربی را کاهش داده است. اسناد فاش‌نشده پیشین، صورت‌های مالی و مصاحبه با ده‌ها معامله‌کننده در روسیه و سراسر اروپا - که بسیاری از آنها به شرط ناشناس ماندن صحبت کردند- نشان می‌دهد که مسکو اکنون عملا هر خروجی را مدیریت می‌کند. شرکت‌ها برای کسب مجوز برای فروش باید از یک سیستم غیرشفاف استفاده کنند. در برخی موارد، دوستان پوتین به‌طور مستقیم از او خواسته‌اند تا مداخله کند. دیمیتری اس.پسکوف، سخنگوی کرملین به تایمز گفت: «کسانی که می‌روند در حال از دست دادن موقعیت خود هستند و البته اموال آنها با تخفیف جدی خریداری و توسط شرکت‌های ما تصاحب می‌شود که آنها با کمال میل این کار را انجام می‌دهند.»
با این حال، موج شرکت‌های در حال خروج خیز برداشته است. این یک سیگنال جهانی است مبنی بر اینکه روسیه یک کشور منفور تجاری است. اقتصاد تحت فشار و در خطر انفجار است. مدیریت پوتین درباره خروج کشورهای غربی تنها تصویر روسیه را به‌عنوان مکانی خطرناک برای تجارت تقویت کرده است. حتی برخی از مقامات ارشد روسیه اذعان می‌کنند که کاهش رقابت و سرمایه‌گذاری خارجی در درازمدت به روس‌ها و اقتصاد روزمره آسیب می‌زند. کرملین می‌گوید ترجیح می‌دهد که شرکت‌ها در روسیه باقی بمانند. اما پوتین این تصور را که خروج این شرکت‌ها موجب ضرر خواهد شد، مسخره می‌کند. رئیس‌جمهوری روسیه می‌گوید: «آیا آنها فکر می‌کردند همه چیز اینجا فرو می‌ریزد؟ خب! هیچ اتفاقی از این دست نیفتاد.» او ادامه داد: «شرکت‌های روسی مسوولیت را در دست گرفتند و به راه خود ادامه دادند.» معطل ماندن روند خروج شرکت‌های غربی تا حدی با تهدید و ارعاب و زور است.
مقامات روسیه شرکت‌های در حال خروج را مورد بازجویی قرار داده‌اند، کارگران را بازجویی کرده و مدیران محلی را دستگیر کرده‌اند. تابستان گذشته، آقای پوتین بازوی روسی آبجوساز دانمارکی کارلزبرگ را به همراه تقریبا نیم میلیارد دلار پول نقد تصاحب کرد و آنها را تحت کنترل موقت یکی از دوستانش قرار داد. تابستان گذشته، پوتین بازوی روسی آبجوساز دانمارکی کارلزبرگ را به همراه تقریبا نیم‌میلیارد دلار پول نقد تصاحب کرد و آنجا را تحت کنترل موقت یکی از دوستانش قرار داد. حداقل چهار شرکت دیگر به‌طور مشابه در سال جاری به‌دلیل توقیفات موثر دولتی، کنترل عملیات خود را از دست داده‌اند. امروز، پوتین در رأس یک فرآیند پرتنش خروج شرکت‌ها قرار گرفته که به نفع روسیه است. این در حالی است که در روزهای اول، این تغییر و تحول صرفا برای زنده نگه داشتن اقتصاد روسیه انجام شد.
مانع‌سازی برای خروج
جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات متحده که دو هفته پس از تهاجم از کاخ سفید صحبت می‌کرد، به خود می‌بالید که غرب اقتصاد روسیه را در هم می‌کوبد. او گفت: «لیست مشاغل و شرکت‌های بین‌المللی که روسیه را ترک می‌کنند روز به روز در حال افزایش است.» اوضاع برای پوتین تیره و تار به نظر می‌رسید. بورس در مسکو بسته و روبل سقوط کرده بود. گفته می‌شد که اگر روسیه همه مشاغل، تولید و نقدینگی شرکت‌های غربی را از دست بدهد، با اثرات ویرانگر روبه‌رو خواهد شد. اما پوتین در حال آماده کردن واکنش مالی خود به این خروج‌ها بود. او جابه‌جایی پول به خارج از کشور را محدود کرد و از شرکت‌های «کشورهای غیردوست» خواست قبل از فروش کسب‌وکارشان تاییدیه کسب کنند. پوتین درست زمانی که مدیران غربی برای شتاب‌گیری تحت فشار بودند، ترمزشان را کشید. در ایالات متحده، شاید هیچ چهره‌ای خوش‌صداتر از استاد مدیریت دانشگاه ییل جفری سونِنفلد وجود نداشت.
او در برنامه‌های خبری کابلی ظاهر شد و از شرکت‌هایی که در روسیه باقی مانده بودند، انتقاد کرد. پروفسور سوننفلد یادآور شد که تحریم‌های شرکت‌ها بود که به لغو آپارتاید در آفریقای جنوبی کمک کرد. او دفتر خود را به‌نوعی به اتاق جنگ تبدیل کرد، با تیمی از ییل که شرکت‌ها را در تلاش برای قطع روابط با روسیه کمک می‌کرد. این سوال که چه کسی در نهایت به این شرکت‌ها دست پیدا می‌کند، چندان نگران‌کننده نبود. او در مصاحبه‌ای گفت: «اگر پوتین فکر می‌کند که می‌تواند بهتر عمل کند، اجازه دهید این کار را انجام دهد. ما واقعا اهمیتی نمی‌دهیم. نکته مهم این است که او از سوی یک برند معتبر جهانی حمایت نشود.»
برخی از مدیران نگران بودند که اگر کارمندان، کارخانه‌ها و فناوری روسی آنها را ترک کنند، چه بلایی سر آنها می‌آید. برخی دیگر تمایلی به کنار گذاشتن سرمایه‌گذاری‌های خود بر سر جنگی که ممکن است کوتاه مدت باشد، نداشتند. اما برخی به سرعت اعلام کردند که قصد رفتن دارند. هاینکن و کارلسبرگ گفتند که به محض اینکه خریدار پیدا کنند، آنجا را ترک خواهند کرد. شرکت معدنی طلای کانادایی «کین‌روس» نیز همین کار را انجام داد و ظرف چند روز قراردادی به ارزش ۶۸۰میلیون دلار امضا کرد و این شرکت از سوی یک خریدار محلی تصاحب شد. «OBI»، یک فروشگاه زنجیره‌ای آلمانی سخت‌افزار پا را فراتر گذاشت و گفت تا زمانی که خریدار پیدا نکند، تمام ۲۷فروشگاه در روسیه را می‌بندد. با این حال، دولت پوتین از قبل در حال ایجاد موانع بود. در ۱۷مارس۲۰۲۲، وزارت بازرگانی روسیه نامه‌ای به مدیران محلی «OBI» ارسال کرد. این نامه که توسط نیویورک‌تایمز بررسی شده است، از مدیران خواسته تا با استناد به قوانین حمایت از مصرف‌کننده، از شرکت سرپیچی کنند و فروشگاه‌ها را باز نگه دارند.
این وزارتخانه نوشت هیچ «دلیل اقتصادی» برای بسته شدن وجود نداشت. این وزارتخانه هشدار داد که «OBI» باید تعهدات خود را در قبال مصرف‌کنندگان، کارگران و طرفین خود از جمله تامین‌کنندگان انجام دهد. این امر باعث شد تا یک بازی موش و گربه چند روزه ادامه یابد؛ زیرا کارمندان محلی سعی کردند فروشگاه‌ها را بازگشایی کنند و مدیران اجرایی در آلمان سعی کردند جلوی آنها را بگیرند. مقامات روسیه همچنین خواستار شهادت مقامات «OBI» درباره برنامه‌های خود شدند. این شرکت به نیویورک‌تایمز گفت که دادستان‌ها از یک فروشگاه بازدید و سیستم کامپیوتری آن را بازرسی کردند. «OBI» در بهار همان سال معامله‌ای انجام داد که در نهایت به قیمت نمادین، چند دلار فروخته شد.
خریدار، تاجری به نام جوزف لیوکوموویچ بود که توانست «بررسی‌های سوابق شرکتی» را با موفقیت پشت سر بگذارد؛ چراکه در هیچ لیست سیاه مالی قرار نداشت. اما همان‌طور که «OBI» به زودی متوجه شد، شرکت‌های غربی هیچ کنترلی بر اینکه چه کسی در نهایت کنترل آنها را به‌دست می‌گیرد، ندارند. در کمتر از یک‌سال، «OBI» در روسیه چهار بار مالکان خود را تغییر داد و در نهایت به‌دست سناتور روس آرسن بی.کانوکوف افتاد که تحت تحریم‌های خزانه‌داری ایالات متحده است. در یکی از این تغییر و تحولات، نام یکی از متحدان چچنی پوتین، رمضان قدیروف، در ثبت مالکیت ظاهر شد. به همین دلیل است که دیپلمات‌ها و کارشناسان می‌گویند هنوز برای درک تغییر چشم‌انداز زود است. صاحبان واقعی جدید برخی از مشاغل ممکن است برای سال‌ها شناخته نشوند.
اورزولا نارتوسکا، وکیل ارشد «OBI» گفت: «این افراد قدرت آنچه را که می‌خواهند بگیرند، دارند و شما باید این را بپذیرید.» در ژوئن، کرملین نشان داد که از شرکت‌ها چه انتظاراتی دارد: «مسکو فروش معدن طلای کین‌روس را تایید کرد؛ اما با تغییراتی خیره‌کننده. قیمت فروش به نصف کاهش یافت و به ۳۴۰میلیون دلار رسید.» خریدار، طلای هایلند، بعدا توسط مقامات انگلیسی در لیست سیاه قرار گرفت و گفتند که طلا «جریان درآمدی قابل توجهی برای تلاش‌های جنگی روسیه» ایجاد می‌کند. آلن کارتاشکین، وکیل «پلیمپتون- دیبی‌وی‌یوس» که دهه‌ها را در مسکو گذرانده و درباره خروج شرکت‌های غربی مذاکره کرده است، می‌گوید: «دولت متوجه شد که می‌تواند دیکته کند که چه کسی خرید کند و شاید از این قدرت برای پاداش دادن به خریدارانِ مرتبط استفاده کند.» کارتاشکین افزود: «به یاد دارم وقتی احساس کردند که قدرت کنترل معاملات کاملا خصوصی را دارند، جایی که دولت هیچ سود سهامی ندارد، احساس قدرت بیشتری کردند.»
کسب‌وکارها دیگر روسی شده‌اند
زمانی که دنیس وی.مانتوروف، وزیر صنعت و تجارت روسیه، در یک کارخانه آسانسورسازی در سن‌پترزبورگ ظاهر شد، این اقدامی روحیه‌بخش بود. این کارخانه اخیرا متعلق به بزرگ‌ترین شرکت آسانسور جهان، «Otis Worldwide» مستقر در کانکتیکات بود. اکنون این شرکت متعلق به یک شرکت تحت کنترل «Armen M.Sarkisyan» است که تا حدی به لطف ارتباطات دولتی، توانسته این بلیت بخت‌آزمایی روسیه را ببرد و به ثروت کلانی دست پیدا کند. مانتوروف به خود می‌بالید که توانسته است مسکو را به‌عنوان میانجی برای خرید این شرکت مطرح کند. او درباره یک خط تولید جدید و تقاضای قوی برای آسانسور در بلندمرتبه‌های روسیه ابراز امیدواری کرد. او گفت: «این تجارت در حال حاضر روسی است. اکنون به نام «Meteor» شناخته می‌شود.» سرکیسیان نمونه‌ای از خلاقیت منحصر به فرد روسیه در این جنگ تجاری است؛ تاجری که از نظر سیاسی به اندازه کافی با کرملین در ارتباط بود و توانست چنین جایزه‌ای را ببرد.
همچنین او به اندازه کافی ثروتمند بود تا بتواند این معامله را پیش ببرد، در عین حال که او آن‌قدر با کرملین مرتبط نبود که مشمول تحریم‌های بین‌المللی قرار گیرد. سرکیسیان و دیگران، تقریبا یک‌شبه، بخش‌های عظیمی از بازارهای بزرگ روسیه را به خود جذب کردند. زمانی که غول آسانسور فنلاندی «کانه» سعی کرد به کارمندان خود این شرکت را بفروشد، مقامات این معامله را رد کردند. بار دیگر، شرکت هلدینگ آقای سرکیسیان، «S۸ Capital»، خریدارش شد. «S۸ Capital» نیز وارد تجارت لاستیک شد و فعالیت روسی شرکت آلمانی کانتیننتال را قطع کرد و در عین حال برای خرید شرکت تایرسازی ژاپنی، بریجستون وارد مذاکره شد. «S۸ Capital» به درخواست‌ها برای اظهارنظر پاسخ نداد. تا تابستان۲۰۲۲، اقتصاد روسیه تثبیت شد، روبل بهبود یافت و استراتژی پوتین تغییر کرد.
درحالی‌که در اوایل جنگ، شرکت‌هایی مانند مک‌دونالد به مدیران محلی یا شرکای تجاری محلی فروخته شدند، با این گزینه که بعدا بتوانند به روسیه بازگردند، اما حالا چنین معاملاتی دشوار شده است. پس از خروج از بحران، دولت دیگر نگران باز نگه داشتن درها برای بازگشت شرکت‌ها نیست و به‌طور فزاینده‌ای می‌خواهد شرایط خود را در هر معامله‌ای دیکته کند. در اوت همان سال، پوتین فرمانی صادر کرد که بر اساس آن شرکت‌های صنایع کلیدی را ملزم می‌کرد تا قبل از فروش دارایی‌های خود در روسیه، امضای او را دریافت کنند. تعداد زیادی از مشاغل، از جمله بخش‌های زیمنس و کاترپیلار، به‌طور ناگهانی در معرض هوس‌های خود پوتین قرار گرفتند. لورا برانک، وکیلی در دچرت که به شرکت‌های غربی برای خروج کمک می‌کند، می‌گوید: «دولت شروع به سخت‌تر کردن این فرآیند کرده و این روند بسیار چالش‌برانگیزتر شده است. من به مشتریان می‌گویم که بهتر است سریع‌تر اقدام کنند.»
