نبرد نظامی در اروپا یک‌ساله شد
جنگ بی‌پایان در اوکراین
عکس: AFP
اوکراینی‌ها دیروز جمعه (۵ اسفندماه) در حالی شاهد سالگرد حمله روسیه با ترکیبی از «اضطراب» و «عزم» بودند که یک سال «رنج» و «امید» را به خاطر هزینه‌هایی که روس‌ها به آنها تحمیل کرده بودند از سر می‌گذراندند؛ یک سالی که طی آن بخش‌های زیادی از سرزمین و زیرساخت‌های اوکراین به دست روس‌ها ویران شد. «مت سورمن» در گزارش ۲۴فوریه در نیویورک‌تایمز (که همواره به‌روزرسانی می‌شد) نوشت، با توجه به اینکه هیچ پایانی از این جنگ ویرانگر در افق نمایان نیست؛ اما این جنگ خسارت‌های ناگفته‌ای بر جای گذاشته است: ده‌ها هزار کشته، میلیون‌ها بی‌خانمان، و ده‌ها میلیارد دلار خسارتی که باعث مطرح شدن شهرها شد [کنایه از ویرانی کامل] و این در حالی است که مردم اوکراین در زمستان سرد به جدال با تاریکی و سرما رفتند؛ زیرا روس‌ها خسارات سنگینی به زیرساخت‌های برقی و گرمایشی این کشور وارد آوردند؛ به این امید که اوکراینی‌ها را وادار به تسلیم سازند.
اما اوکراین نیز دست به سینه نماند و کوتاه نیامد. آنها هم تا حد زیادی حملات همسایه بسیار بزرگ‌تر و مجهزتر را به کمک ایالات متحده و متحدان اروپایی اش متوقف کردند؛ متحدانی که در برابر این حمله یکپارچه و متحد ماندند و میلیاردها دلار انواع کمک را روانه کی‌یف کردند تا در برابر همسایه تا دندان مسلح مقاومت کند. ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین که از ترک کشور خود در برابر حملات روسیه خودداری کرد، نه تنها در جمع کردن و متحد کردن مردم خود برای جنگ بلکه در ترغیب متحدان غربی برای ادامه ارسال کمک‌های نظامی نقش مهمی ایفا کرد. زلنسکی دیروز جمعه در یک پیام صبحگاهی در توییتر، بر عزم قاطع کشورش برای مبارزه با عقب‌راندن دشمن روسی تاکید کرد و مقاومت یک‌ساله را به مردم کشورش شادباش گفت. او نوشت: «میلیون‌ها نفر از ما دست به انتخاب زدیم. پرچم سفید برنیفراشتیم، بلکه پرچم رنگ آبی و زرد کشورمان را به اهتزاز درآوردیم. فرار نکردیم، بلکه به دل جنگ زدیم. مقاومت کردیم و جنگیدیم.»
این جنگ در سراسر جهان طنین انداخت، به تغییر شکل و تقویت ائتلاف‌ها دامن زد و بر همه چیز تاثیر گذاشت: از قیمت بذرها و دانه‌ها گرفته تا سیاست انرژی. اروپا واردات گاز روسیه را به حداقل کاهش داد و برخی کشورها حتی آن را کاملا متوقف کرده و هزینه بیشتری را صرف ارتش خود کردند. ناتو هدف جدیدی یافت و احتمالا اعضای جدیدی را (مانند سوئد و فنلاند) به‌دست می‌آورد. چین در حالی که خواستار صلح است، دوستی خود با روسیه را ادامه داده است و در حقیقت، چینی‌ها با یک خط دقیق و ظریف و حساب‌شده پا به میدان گذاشتند. روسیه خود را منزوی‌تر می‌بیند و سربازان پوتین در حالی در میدان نبرد می‌جنگند که جدیدترین حمله‌شان «به روغن‌سوزی افتاده است». اما پوتین که می‌خواهد امپراتوری روسیه را احیا کرده و بازگرداند، هیچ نشانه‌ای از عقب‌نشینی نشان نداده است. او جنگ را در قالب «نبرد موجودیتی با غرب» به تصویر کشیده است. وی در یک استادیوم پر از هواداران خود که او را تشویق می‌کردند، گفت: «سربازان روسیه در حال جنگ در مرزهای تاریخی‌مان برای مردممان هستند.»
«مارک سانتورا» هم در گزارش دیگری در همان تاریخ در نیویورک‌تایمز به نقل از ژنرال «اولکسی هروموف»، جانشین رئیس ستاد کل اوکراین نوشت روسیه از زمان آغاز تهاجم تمام‌عیار خود در یک سال گذشته، نزدیک به ۱۰هزار حمله موشکی، هوایی و پهپادی در سراسر اوکراین داشته است. حدود پنج‌هزار موشک و ۳۵۰۰حمله هوایی به اهدافی در سراسر اوکراین انجام شده است. وی گفت که همچنین تقریبا ۱۱۰۰حمله با استفاده از پهپادها بوده است. «ویکتوریا کیم» هم در گزارشی در همان تاریخ در نیویورک‌تایمز که پیوسته به‌روزرسانی می‌شد به نقل پیام رئیس‌جمهور اوکراین پرداخت و نوشت که زلنسکی در پیام دیروز جمعه خود نوشت: «بزرگ‌ترین روز در زندگی‌مان. سخت‌ترین روز در تاریخ نوین‌مان. ما صبح هنگام بیدار شدیم و از آن زمان تاکنون نخوابیده‌ایم.» رئیس‌جمهور اوکراین در بخش دیگری از پیام خود نوشت: «این یک‌سال، یک سالِ شجاعت و درد بود. یک سالِ امید بود. نتیجه نهایی‌اش این بود که ما دوام آوردیم. شکست نخواهیم خورد و تمام تلاشمان را خواهیم کرد تا در سال جاری شاهد پیروزی را در آغوش بکشیم.»
«نیل مک فارخار» هم در گزارش دیگری در ۲۴فوریه در نیویورک‌تایمز به جنبه‌های دیگری از این جنگ یک‌ساله اشاره می‌کند. او نوشت: گروه‌های مخالف روسیه در بیش از ۱۰۰شهر در ۴۴کشور جهان- از برلین تا سئول و تا لس‌آنجلس- قصد دارند سالگرد تهاجم تمام‌عیار کرملین به اوکراین را با سه روز تظاهرات در خارج از حوزه‌های دیپلماتیک روسیه یا در میادین عمومی برگزار کنند. سازمان‌دهندگان این اعتراضات را آزمونی می دانند در این مورد که آیا روس‌هایی که به لحاظ تاریخی در کشورهای دیگر دارای گسست هستند و در خارج از کشور به‌صورت پراکنده فعالیت می‌کنند، می‌توانند به روشی هماهنگ برای مخالفت با کرملین کار کنند یا خیر. «اینا برژکینا»، یکی از هماهنگ‌کننده‌ها از دانشکده آموزش مدنی مسکو که اکنون خارج از بالتیک است، می‌گوید این گروه‌ها امیدوارند که به «یک سطح بی‌سابقه از همکاری در داخل دیاسپورا» دست یابند.
ایده اولیه این بود که اعتراضات در روز جمعه برگزار شود؛ اما این زمان پس از آن تغییر کرد که برخی از گروه‌های اوکراینی احساس می‌کردند که این سالگرد باید روزی برای بزرگداشت «تلفات جنگ» در کشورشان باشد. گروه‌های دیاسپورای جداگانه اوکراین در سراسر جهان نیز در حال برنامه‌ریزی برای اعتراض هستند. بنابراین هماهنگ‌کنندگان روسی تصمیم گرفتند بسیاری از برنامه‌های اعتراضی خود را به روز شنبه تغییر دهند. آنها فکر می‌کنند که تظاهرات جداگانه نیز در حد خود برجسته خواهد بود؛ زیرا نشان می‌دهد که مخالفت با جنگ روسیه همچنان در بخش‌های متنوعی از گروه‌های خارج‌نشین وجود دارد. برژکینا گفت: «این اعتراضات از یکسو درباره همبستگی و اندوه و از سوی دیگر درباره اعتراض نسبت به روسیه است.» وی خاطرنشان کرد که پیش‌بینی تعداد مشارکت‌کنندگان غیرممکن است.
تظاهرات برای «دروازه براندنبورگ» در برلین در بعد از ظهر جمعه و همچنین در خارج از سازمان‌ملل در نیویورک به علاوه ۱۴شهر آمریکایی دیگر و تقریبا در تمام پایتخت‌های بزرگ اروپایی برگزار می‌شود. بیشتر رهبران مخالف از یک سال پیش و با آغاز جنگ در اوکراین از روسیه گریختند و دلیل آن هم این بود که روسیه هر نوع مخالفتی با جنگ را «مجرمانه» دانسته و برای آن مجازات در نظر گرفته بود. تصور هرگونه جنبش اعتراضی در داخل روسیه غیرممکن است؛ زیرا در اوایل ماه فوریه وقتی یک فعال روسی سخت درصدد گرفتن مجوزی برای اعتراض برآمده بود دستگیر و روانه ناکجاآباد شد.
به همین دلیل، نباید انتظار داشت که در داخل تظاهرات اعتراضی به مناسبت یک‌سالگی جنگ در بگیرد. این فعالیت به خارج از کشور در میان دیاسپوراهای پراکنده روسی منتقل شده است. این کنشگر مدنی که به دنبال کسب مجوز برای برگزاری تجمع اعتراضی بود «ماکسیم لیپکان» ۱۸ساله بود که پس از رد درخواستش، اتهامش بی‌اعتبار کردن ارتش و تلاش برای برگزاری تظاهرات غیرمجاز بود. گروه‌های مخالف روسیه از ماه دسامبر تلاش می‌کنند تا تلاش خود را برای برگزاری جنبش‌های اعتراضی یکپارچه سازند. آنها در این فرآیند از شعارها، موسیقی‌ها، پوسترها و هشتگ‌ها استفاده می‌کنند. برخی از پوسترها از سوی هنرمندان روسی که به خارج از کشور گریخته‌اند ترسیم شده است که پرتره‌هایی از برخی قربانیان اوکراینی را روی پرچم‌هایی کشیده‌اند.
از سوی دیگر «الن راپه پورت» در گزارش ۲۴فوریه در نیویورک‌تایمز نوشت: «جنت ال.یلن» وزیر خزانه‌داری آمریکا در جلسه وزیران دارایی «گروه۲۰» در روز جمعه به‌صورت چهره به چهره با مقامات ارشد روسی روبه‌رو شد و پایان دادن به جنگ در اوکراین را «ضرورت اخلاقی» نامید. محکوم کردن این جنگ از سوی وزیر خزانه‌داری آمریکا، به تعبیر گزارشگر نیویورک‌تایمز، «یک تعامل مستقیم نادر بین مقامات آمریکایی و روسی بود» آن هم در سالگرد درگیری‌ای که باعث شکاف در جهان شده و اقتصاد جهانی را تحت تاثیر قرار داده است.
یلن در یک جلسه خصوصی گفت: «من از مقامات روسی در اینجا می‌خواهم که درک کنند ادامه کار آنها برای کرملین باعث می‌شود که آنها در قساوت‌های پوتین همدست شوند. مسوولیت زندگی و معیشت در اوکراین و آسیب‌های ناشی از جهان بر عهده شماست.» این اظهارات طی جلسه‌ای درباره «معماری بین‌المللی مالی» که در روز اول این گردهمایی دو روزه سیاستگذاران برتر اقتصادی در بنگلور برگزار شد، انجام گرفت. ظاهرا مقام ارشد روسی حاضر در این نشست پاسخی به این مقام آمریکایی نداد. چنین نشستی در سال گذشته به امری ناخوشایند تبدیل شده بود. در ماه آوریل، یلن و چند وزیر دارایی دیگر در جلسه گروه۲۰ وقتی نماینده روسیه شروع به صحبت کرد، جلسه را ترک کردند.
«زهینه راشد» و «فدریکا مارسی» هم در گزارش ۲۴فوریه در الجزیره (که پیوسته به‌روزرسانی می‌شد) نوشتند که همزمان با وعده زلنسکی مبنی بر پیروزی درجنگ (درحالی‌که هیچ چشم‌اندازی در افق برای پایان جنگ متصور نیست)، مجمع عمومی سازمان ملل هم در قطعنامه‌ای به مناسبت اولین سالگرد جنگ در اوکراین از مسکو خواست به جنگ در این کشور خاتمه دهد و نیروهای خود را از اوکراین بیرون بکشد. این قطعنامه با ۱۴۱رای موافق و ۳۲رای ممتنع تصویب شد. ۶کشور هم به روسیه پیوستند و رای منفی دادند. با این حال، «جاش هولدر»، «لورن لیدربای» و دیگران در گزارش ۲۳ فوریه در نیویورک تایمز روایت دیگری ارائه داده و نوشتند، ۱۴۱ کشور رای موافق به تحریم‌ها داده و خواستار این شدند روسیه بدون قید و شرط نیروهای خود را عقب بکشد.
با این حال، به نوشته «هولدر- لیدربای و دیگران»، ۴۷کشور یا رای ممتنع دادند یا اصلا رای ندادند. از کشورهایی که در کنار روسیه قرار گرفتند می‌توان به اریتره، کره‌شمالی، بلاروس و سوریه اشاره کرد. چین و هند در زمره کشورهایی بودند که رای ممتنع دادند. با این حال، چین معتقد است که ارسال تسلیحات به اوکراین، صلح به ارمغان نخواهد آورد. بسیاری از کشورهای «بی‌طرف» اما کمک‌های اقتصادی و دیپلماتیک به روسیه ارائه داده‌اند که می‌توان به عراق، الجزایر، پاکستان، ویتنام، و غیره اشاره کرد. برخی کشورها هم بودند که در ابتدا موافقت کرده بودند روسیه را محکوم کنند؛ اما در نهایت آن را «مشکل دیگران» دانستند و به سوی مواضع «بی‌طرف» حرکت کردند. از جمله این کشورها می‌توان به برزیل اشاره کرد.
«راشد-مارسی» در بخش دیگری از گزارش خود به نقل از زلنسکی نوشتند که روسیه باید در جنگ اوکراین بازنده شود تا از جست‌وجوی فتح سرزمینی دست بردارد. «دمیترو کولبا» وزیر خارجه اوکراین از این قطعنامه استقبال کرد. او به خبرنگاران در نیویورک گفت: «تاثیر این قطعنامه بسیار روشن است. این قطعنامه و رای‌های داده‌شده به آن نشان داد که چه کسی در کجا ایستاده است.» «کریس باکلی» هم در گزارش ۲۴فوریه در نیویورک‌تایمز با اشاره به رویکرد چین به جنگ اوکراین نوشت: چینی‌ها پس از یک درام از فعالیت‌های دیپلماتیک که نشان می‌دهد برای نقش‌آفرینی در راستای صلح در اوکراین نقش پرانرژی‌تری دارند، در بیانیه‌ای دیدگاه‌های خود را برای پایان دادن به جنگ اعلام کردند. چینی‌ها در حالی خواستار پایان جنگ شده‌اند که از عبارت «تهاجم» خودداری کرده‌اند تا روابطشان با مسکو خدشه‌دار نشود. وزارت خارجه چین دیروز جمعه با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که پس از اینکه ارشدترین دیپلمات چین، «وانگ‌یی» از اروپا بازدید کرد، در کنفرانس امنیتی مونیخ گفت که این «سند مواضع چین» را برای «حل و فصل سیاسی بحران» ارائه می‌دهد.
در این بیانیه ۱۲ماده‌ای آمده است: «حاکمیت، استقلال و یکپارچگی سرزمینی همه کشورها باید به‌طور موثر تایید شود.» این بیانیه توضیح نمی‌دهد که چگونه پکن معتقد است این اصل باید درباره ادعاهای روسیه به قلمرو اوکراین یا خواسته اوکراین مبنی بر خروج نیروهای روسی اعمال شود. این مقاله خواستار پایان دادن به جنگ و آغاز مذاکرات صلح است. این بیانیه می‌گوید: «امنیت غیرنظامیان باید به‌طور موثر محافظت شود و کریدورهای بشردوستانه برای تخلیه غیرنظامیان از مناطق درگیری باید تنظیم شوند.» حمله روسیه به اوکراین، عواقبی را هم برای چین به دنبال داشته است. رهبران چین، روسیه را به‌عنوان یک وزنه تعادل در برابر آمریکا می‌نگرند؛ البته ممکن است چینی‌ها در دیدارهای خصوصی‌شان از پوتین خواسته باشند که نیروهای خود را از میدان جنگ عقب بکشد.
دولت‌های اروپایی می‌خواستند که «شی»، رئیس‌جمهور چین کارهای بیشتری را باید برای متقاعد کردن پوتین انجام دهد. پس از هفته‌های آغازین حمله، چین به دنبال این بود که صلح را در اوکراین برقرار کند. چینی‌ها از قتل عام و نابودی در آنجا احساس رنج می‌کردند. باوجوداین، شی و دیپلمات‌های چینی همچنان به ستایش روابط گسترده‌تر خود با روسیه ادامه دادند و تا حد زیادی از اینکه اقدامات پوتین را «حمله» یا «جنگ» بنامند، اجتناب کرده‌اند. این سند ۱۲بندی چین اگرچه به دنبال نشان دادن «حسن نیت» است؛ اما با شکایت‌های پوتین از غرب و متحدانش همدردی و همراهی دارد. این بیانیه می‌گوید، کشورها باید «ذهنیت جنگ سردی» را رها کنند؛ انتقادی که پکن تا حد زیادی آن را متوجه واشنگتن می‌کند. این بیانیه همچنین مخالفت چین را با تحریم‌های اقتصادی روسیه که باعث شده این کشور از بازارها و کالاهای غربی دور بماند، ابراز کرده است.
در بخشی از این بیانیه آمده است که «تحریم‌های یک‌جانبه و حداکثر فشار نمی‌تواند مساله را حل کند. آنها فقط مشکلات جدیدی ایجاد می‌کنند.» الجزیره نیز در گزارش ۲۴فوریه خود به بخش دیگری از این بیانیه اشاره کرد و افزود: «جنگ و ستیز به نفع هیچ‌کس نیست. تمام طرف‌ها باید منطقی باشند و خویشتنداری به خرج دهند، از برافروختن شعله‌های جنگ و تنش‌های گسترده خودداری کنند و مانع از این شوند که بحران به سمت غیرقابل کنترل شدن حرکت کند.» در بخش دیگری از بیانیه ۱۲ماده‌ای چین آمده است که «تمام طرف‌ها باید از روسیه و اوکراین در همکاری برای بازگردانشان به مسیر مذاکره و گفت‌وگوی مستقیم در اسرع وقت حمایت کنند تا بحران به تدریج فروکش کند و وضعیت به سوی آتش‌بس جامع حرکت کند.»
این طرح ۱۲ماده‌ای چین برای صلح در اوکراین در حالی بیان شد که الجزیره در گزارش دیگری در همان تاریخ اعلام کرد که «ینس استولنبرگ»، دبیرکل ناتو آب پاکی را روی دست چینی‌ها ریخت. دبیرکل ناتو گفت چین در جایگاهی نیست که بخواهد درباره پایان دادن به جنگ در اوکراین نقش‌آفرینی کند. این مقام ناتو افزود: «چین اعتبار کافی برای این کار ندارد؛ زیرا آنها نتوانسته‌اند حمله غیرقانونی روسیه به اوکراین را متوقف کنند.» او افزود که چینی‌ها در عوض مبادرت به امضای توافق‌نامه‌هایی با روسیه پیش از آغاز جنگ کردند. «اورسلا فون در لاین»، رئیس کمیسیون اروپا هم اعلام کرد که چین «طرح صلح»ی را به اشتراک نگذاشته بلکه «برخی اصول» را مطرح کرده است.
وی افزود: «نباید به این اصول باور داشت؛ زیرا چینی‌ها با امضای توافق‌نامه‌های دوستی جانب یک طرف را گرفته‌اند.» این مواضع تند اروپا در قبال طرح ۱۲ماده‌ای پکن در حالی است که رویترز هم به نقل از اشپیگل اعلام کرد که چین قرار است صد پهپاد به روسیه بدهد. روزنامه اشپیگل مدعی شد که شرکت پهپادسازی چینی «سیان بینگو» اعلام کرده که آماده است ۱۰۰نسخه اولیه پهپاد « ZT-۱۸۰» را تولید کند؛ پهپادی که توانایی حمل کلاهک‌های ۳۵ تا ۵۰ کیلویی را دارد. همزمان، ژاپن نیز اعلام کرد که به زودی تحریم‌هایی را علیه روسیه اعمال خواهد کرد.
در همین راستا، الجزیره بر این باور است که از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین، ۴۶کشور یا قلمرو تحریم‌هایی را علیه روسیه اعمال کرده یا وعده داده‌اند که ترکیبی از تحریم‌های آمریکا و اروپا را علیه روسیه بپذیرند و به اجرا درآورند. بر همین اساس، ۱۰۹۰۱مورد تحریم علیه روسیه اعمال شده که باعث شده است این کشور «به یکی از تحت تحریم‌ترین کشورها در جهان» تبدیل شود. از این ۱۰۹۰۱ تحریم حدود ۹۲تحریم در حوزه کشتیرانی است، ۱۴مورد در زمینه هوایی، ۱۸۱۱مورد در زمینه تحریم شرکت‌ها و ۸۹۸۴ مورد تحریم افراد است.
