چرا پاپ به آستانه رفت؟

محمود فاضلی/ پژوهشگر مسائل بین‌الملل پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌‌های جهان در سی‌وهشتمین سفر خارجی خود که برای شرکت در «هفتمین کنگره رهبران مذاهب جهانی و سنتی» به آستانه پایتخت قزاقستان سفر کرد بود با قاسم جومارت توکایف، رئیس‌جمهوری این کشور دیدار کرد. در این اجلاس نمایندگانی از اسلام، مسیحیت، بودیسم، یهودیت، هندوئیسم، تائوئیسم، زرتشتی، شینتوئیسم و همچنین شخصیت‌‌های سیاسی و فرهنگی، نمایندگان سازمان‌های بین‌‌المللی کارشناسان مذهبی و علمای دینی ۱۰۰هیات از ۵۰کشور جهان حضور داشتند. موضوع اصلی هفتمین کنگره رشد معنوی و اجتماعی بشر در دوران پساکرونا اعلام شده بود. پاپ فرانسیس، شیخ احمد الطیب، مفتی اعظم الازهر مصر، شیخ راویل عین‌‌الدین مفتی اعظم و رئیس اداره دینی مسلمانان روسیه، مفتی اعظم قزاقستان، خاخام‌‌های یهودی، رهبران بودایی از هند، ژاپن، چین، نپال و چند تن از رهبران مذهبی و ادیان سنتی شرکت‌کننده سخنرانان نشست عمومی این کنگره بودند.

توکایف، رئیس‌جمهوری قزاقستان در افتتاحیه هفتمین کنگره اظهار کرد: «برای ما افتخار بزرگی است که همه بانفوذترین رهبران جهان را در اینجا جمع کنیم و گفت‌وگو کنیم. من احترام خود را به پاپ فرانسیس رهبر واتیکان و کلیسای کاتولیک که برای اولین‌بار در یک سفر رسمی وارد قزاقستان شده است، ابراز می‌‌کنم. شما سهم بزرگی در تقویت درک متقابل بین ادیان و ملت‌ها داشته‌‌اید.» پاپ نیز در اولین سخنرانی برای حضار اعم از مقامات قزاقستان، شخصیت‌‌های فرهنگی و دینی گفت: «اگر آفریدگاری که زندگی خود را وقف او کرده‌‌ایم، مولف حیات بشری است، چگونه می‌‌توانیم خودمان را که مومن می‌‌خوانیم به نابودی آن رضایت دهیم؟» با توجه به اشتباهات و خطاهای گذشته، بیایید تلاش‌های خود را متحد کنیم تا اطمینان حاصل کنیم که خداوند متعال هرگز دیگر گروگان عطش بشر برای قدرت نخواهد بود. زمان منع افزایش رقابت‌‌ها و تقویت بلوک‌‌های مخالف یکدیگر فرا رسیده است.

برای این اقدام به رهبرانی نیاز است که در سطح بین‌‌الملل به ملت‌ها اجازه دهند یکدیگر را درک و با هم گفت‌وگو کنند.» پاپ پس از اشاره به رنج‌‌های مردم قزاقستان در جنگ جهانی دوم، از لغو مجازات اعدام در این کشور تمجید کرد و آن را تاکیدی بر ارزش حیات انسان دانست. به باور پاپ، «تضمین آزادی اندیشه، وجدان، بیان و حمایت از دموکراسی، سازنده شکل مناسب‌‌تری برای خدمت قدرت به نفع همه ملت و نه گروه اندکی است. بیست سال قبل ژان پل دوم پس از حملات غم‌انگیز ۱۱سپتامبر۲۰۰۱ برای کاشتن امید به قزاقستان آمد. من در جریان جنگ دیوانه‌‌وار و غم‌‌انگیزی برای تهاجم به اوکراین به اینجا آمده‌‌ام. درگیری‌‌ها و تهدیدها به جنگی دیگر، عصر ما را به خطر می‌‌اندازند. من برای حمایت از فریاد بسیاری از کسانی آمده‌‌ام که خواستار صلح که راهی برای توسعه ضروری جهان به هم پیوسته ما است، هستند. بیایید هرگز خشونت را توجیه نکنیم. هرگز اجازه ندهیم که مقدسات مورد سوءاستفاده افراد ناپسند قرار گیرد. امر مقدس هرگز نباید تکیه‌‌گاهی برای قدرت باشد و نه قدرت تکیه‌‌گاهی برای امر مقدس»!

پاپ در سخنانش درباره راه اخوت، بنیادگرایی، دین پاسخی به تشنگی برای صلح، آزادی دینی به‌عنوان شرطی ضروری، چالش پاندمی، صلح در مقابل جنگ، دیدار، گفت‌وگو و مذاکرات صبورانه، هنر میهمان‌نوازی و حفاظت از خلقت سخنرانی کرد. پاپ که اخیرا روسیه را به «فتح مسلحانه، توسعه‌طلبی و امپریالیسم» در اوکراین متهم کرده بود در صحبت از همسایه جنوبی روسیه درحالی‌که جنگ هفت‌ماهه ادامه دارد، خطاب به رهبران مذهبی شرکت‌کننده تاکید کرد: «آنها خودشان باید در ترویج فرهنگ صلح پیشقدم شوند. اگر آفریدگاری که زندگی خود را وقف او کرده‌‌ایم، مولف حیات بشری است، چگونه می‌‌توانیم خودمان را که مومن می‌‌خوانیم به نابودی آن رضایت دهیم؟ با توجه به اشتباهات و خطاهای گذشته، بیایید تلاش‌‌های خود را متحد کنیم تا اطمینان حاصل کنیم که خداوند متعال هرگز دیگر گروگان عطش بشر برای قدرت نخواهد بود. هرگز خشونت را توجیه نکنیم.

اجازه ندهیم که مقدسات مورد استفاده ابزاری آن چیزی قرار گیرد که بی‌‌حرمتی است. مقدسات تکیه‌‌گاه قدرت نباشد و قدرت تکیه‌گاه مقدسات نباشد. خود را از فرضیه احساس بر حق بودن و اینکه چیزی از دیگران نباید یاد بگیریم، تطهیر کنیم. خود را از دیدگاه‌های تقلیل‌‌‌دهنده و ویران‌‌کننده‌‌ای که از طریق سخت‌‌گیری، افراط‌گرایی‌‌ها و بنیادگرایی‌‌ها به نام خدا توهین می‌‌کنند، رها ‌سازیم. آنها از طریق تنفر، تعصب و تروریسم به نام خدا بی‌‌حرمتی می‌کنند و حتی تصویر انسان را زشت جلوه می‌‌دهند.»

پاپ در بخش دیگری از سخنانش درباره آزادی دینی گفت: شرط ضروری، آزادی دینی است که «حق اساسی، اولیه و انکار ناپذیر است که لازم به ترویج آن در همه جا است و نمی‌‌تواند فقط به آزادی عمل به دین خود محدود شود. برادران و خواهران ما مخلوقات آزاد هستیم.» پاپ از تعهد قزاقستان به تنوع و گفت‌وگو و پیشرفت آن پس از تجربه دهه‌ها سرکوب استالینیستی تحسین کرد. به اعتقاد پاپ قزاقستان که از شمال با روسیه و از شرق با چین همسایه و میزبان حدود ۱۵۰گروه قومی و ۸۰زبان است، اکنون «نقش اساسی» برای کمک به کاهش درگیری‌‌ها در سایر نقاط جهان دارد.

پاپ در هواپیما و در بازگشت از سفر سه‌روزه خود به قزاقستان در رابطه با تهاجم روسیه به اوکراین شفاف‌‌تر سخن گفت و در پاسخ به این پرسش که ارسال تسلیحات از سوی کشورها برای اوکراین به لحاظ اخلاقی کار درستی است؟ پاسخ داد اینکه کشورهای جهان به اوکراین با هدف کمک به این کشور در دفاع از خودش در برابر حمله روسیه سلاح بدهند، به لحاظ اخلاقی مشروع است. این یک تصمیم سیاسی است و اگر تحت شرایط اخلاقی اتخاذ شود، می‌‌تواند اخلاقی باشد و به لحاظ اخلاقی مقبول واقع شود. امکان استفاده متناسب از سلاح‌‌های مرگبار برای دفاع از خود در برابر یک کشور متجاوز مجاز است. دفاع از خود نه تنها مشروع است، بلکه ابراز عشق به میهن است. کسی که از کسی یا چیزی دفاع نمی‌‌کند، پس آن را دوست ندارد. کسانی که از (چیزی) دفاع می‌‌کنند، آن را دوست دارند. پاپ همزمان اعتقاد دارد جنگ اوکراین باعث منحرف شدن حواس جهانیان از مشکل گرسنگی در جهان شده است.