تلاش برای برقراری نظم نوین جهانی
بنا به گزارش تلویزیون دولتی چین، رئیسجمهور این کشور در ملاقات با رئیسجمهور روسیه، در حاشیه نشست سازمان همکاری شانگهای که در شهر سمرقند ازبکستان برگزار شد، گفت که مایل است برای به نمایش گذاشتن مسوولیت یک کشور بزرگ در ایفای نقش پیشرو و تزریق ثبات به جهان پرآشوب کنونی با روسیه همکاری کند. او همچنین گفت که چین از منافع اصلی روسیه شامل اوکراین حمایت می‌کند. لحن سخنان دو رئیسجمهور در نشست هفته پیش، به‌گرمی لحن آنها در نشست حاشیه المپیک زمستانی پکن، چند هفته قبل از حمله روسیه به اوکراین، نبود. در آن زمان آنها اعلام کردند که روابط دو کشور حد و مرزی ندارد. پوتین هفته‌پیش در سخنان خود گفت: «ما از موضع‌گیری متوازن دوستان چینی خود در قبال بحران اوکراین قدردانی می‌‌‌کنیم. همچنین پرسشها و نگرانی‌های شما را در این زمینه درک می‌‌‌کنیم و تمامی آنها را رفع خواهیم کرد.»
پوتین در بخش دیگری از سخنان خود گفت: «روسیه به اصل چین واحد پایبند است و اقدامات آمریکا در قبال تایوان را محکوم می‌کند.» در بیانیه‌ای که روسیه درباره نشست دو رئیسجمهور منتشر کرد، آمده بود شراکت چین و روسیه ثبات جهانی و منطقه‌‌‌ای را تضمین می‌کند. دو کشور به‌طور مشترک برای ایجاد نظم جهانی چندقطبی، دموکراتیک و عادلانه مبتنی بر حقوق بین‌الملل و نقش مرکزی سازمان ملل تلاش می‌کنند.
در ماه فوریه، روسای‌جمهور روسیه و چین در دیدار با یکدیگر آغاز شراکت «بی‌حد و مرز» دو کشور را اعلام کردند و این اعلام، شروع همراهی دو کشور از مستبدترین کشورهای جهان بود. هفته پیش، نخستین دیدار آنها از زمان شروع جنگ اوکراین، در زمانی خاص برای هر دوی آنها رخ داد و باید دید شراکت و دوستی آنها تا چه میزان بی‌حد و مرز است. نیروهای روسیه اخیرا در اوکراین متحمل شکست‌هایی شده‌‌‌اند. از سوی دیگر، تنش بین پکن و کشورهای غربی بر سر مساله تایوان و موضوع حقوق بشر در استان سین‌کیانگ در حال افزایش است. دیدار پوتین با رهبران کشورهای آسیایی در نشست سازمان همکاری شانگهای، این پیام را ارسال می‌کند که او همچنان یک بازیگر جهانی است و دوستانی دارد که دیدگاههای آنها با دیدگاههای او یکسان است و مصمم هستند، نظم بین‌المللی جدیدی را به وجود آورند؛ نظمی که در آن ایالات‌متحده، دیگر رهبری جهان را برعهده ندارد. نخستین سفر به خارج پس از سه‌سال برای رئیسجمهور چین، نوعی نقش‌آفرینی مجدد دیپلماتیک قبل از نشست کنگره حزب کمونیست در ماه آینده است؛ نشستی که انتظار می‌رود در آن، او برای سومین‌بار به‌عنوان رئیسجمهور انتخاب شود.
بعید است که چین بر حمایت‌های خود از روسیه بیفزاید؛ زیرا اگر چنین کاری انجام دهد، با واکنش غرب مواجه خواهد شد و این واکنش بر چالش‌های متعدد داخلی که دولت این کشور با آنها روبه‌روست می‌‌‌افزاید. دولت چین با کاهش شدید نرخ رشد اقتصادی، بحران در بخش ساخت‌وساز و نارضایتی عمومی از سیاست تحمل صفر دولت در قبال همه‌گیری کرونا مواجه است. نهادهای تحلیلگر معتقدند، نرخ رشد اقتصاد چین طی سال‌جاری میلادی بسیار پایین‌‌‌تر از نرخ هدف دولت خواهد بود. بحران در بخش ساخت‌وساز بسیار عمیق است و در حوزه مقابله با موج جدید همه‌گیری کرونا، سیاست دولت یعنی قرنطینه ده‌ها شهر بزرگ، سبب خشم مردم شده و ضعف اقتصاد را در پی داشته است.
دولت چین در قبال جنگ روسیه علیه اوکراین موضع‌گیری بسیار متوازنی داشته؛ یعنی از یکسو خواستار صلح شده و از سوی دیگر، موضع روسیه را تایید کرده است. روسیه همواره گفته است، اقدامات ناتو یعنی تلاش این سازمان برای گسترش به شرق، عامل بروز تنش و جنگ بوده است. چین از روسیه به‌طور لفظی حمایت کرده؛ اما کمک مالی و نظامی به این کشور ارائه نکرده است، زیرا این نوع حمایت‌ها می‌تواند پکن را در معرض تحریم‌‌‌های غرب قرار دهد. چین از پیش وعده داده بود که روابط عادی تجاری را با مسکو حفظ می‌کند. طبق این وعده، چین به صادرات کالا به روسیه و واردات نفت و گاز از این کشور ادامه داده است. بنا به داده‌های گمرک چین، حجم تجارت دو کشور در هشت‌ماه نخست سال‌جاری میلادی در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۳۱درصد افزایش یافته است.
به احتمال زیاد، چین به رویکرد کنونی خود یعنی حمایت دیپلماتیک از روسیه در قالب شراکت با هدف مقابله با نظم بین‌المللی آمریکامحور ادامه خواهد داد و همزمان به تحریم‌‌‌های غرب علیه مسکو احترام می‌گذارد. پنج‌شنبه گذشته، سخنگوی کاخ‌سفید گفت: «هیچ کشوری نباید نسبت به وضعیت اوکراین بی‌‌‌تفاوت باشد. تمام جهان باید علیه اقداماتی که پوتین انجام می‌دهد، موضع‌گیری کنند. روابط با روسیه نباید مانند قبل باقی بماند.»
موضوع مهم این است که رهبران جمهوری‌های شوروی سابق، نگران حمله روسیه به کشورشان هستند و اکثر آنها با حمله روسیه به اوکراین مخالفند. در نشست ازبکستان، رئیسجمهور چین باید بی‌طرفی خود را حفظ می‌کرد. شی قبل از سفر به سمرقند به قزاقستان رفت و با توکایف، رئیسجمهور این کشور دیدار کرد. به نظر می‌رسد، این سفر پیامی را درباره جنگ اوکراین داشت. شی وعده داد که «صرف‌نظر از تحولات بین‌المللی، از تلاش‌های قزاقستان برای حفظ استقلال، حق حاکمیت و یکپارچگی ارضی خود کاملا حمایت کند.»
روسیه از اینکه قزاقستان از مسکو در جنگ علیه اوکراین حمایت نکرده یا استقلال دو منطقه استقلال‌طلب شرق اوکراین را به رسمیت نشناخته، خشمگین است. در قزاقستان مثل اوکراین، تعداد زیادی از جمعیت روس‌زبان هستند؛ یعنی حدود ۱۸درصد جمعیت به زبان روسی صحبت می‌کنند و در مناطق شمالی کشور ساکن هستند. روسیه اغلب می‌گوید برای حمایت از روس‌زبان‌ها در سراسر جهان ماموریت تاریخی دارد. یکی از عللی که روسیه برای حمله به اوکراین مطرح کرد، همین بود. به این ترتیب، روس‌زبان‌های قزاقستان برای این جمهوری، منبع ناامنی محسوب می‌شوند. سفر شی به آسیای مرکزی، بخشی از تلاش‌های بلندمدت چین برای ایجاد راه‌های تجاری بهتر در منطقه است. به دلیل احتمال درگیری در تنگه تایوان و دریای جنوب چین، ایجاد این مسیرها بسیار ضروری است. درگیری‌های یادشده می‌تواند دسترسی به خطوط کشتیرانی را محدود کند.
چین در اعتراض به دیدار نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا از تایوان در ماه گذشته، مانوری را در مناطق حول تایوان برگزار کرد. محقق ارشد در آکادمی OSCE که یک اندیشکده در قرقیزستان است، می‌گوید: «سفر شی به آسیای مرکزی بسیار مهم بود؛ زیرا او با این ماموریت به آن سفر رفت که رهبران آسیای مرکزی را متقاعد کند داشتن روابط قوی با چین مهم است. او همچنین قصد داشت آنها را به تعمیق همکاری با چین و فوایدی که این همکاری‌ها دارد، متقاعد کند.» در آسیای مرکزی، ضعف روسیه به معنای فرصت‌های بیشتر و بهتر برای گسترش نفوذ چین است. رئیس مرکز مطالعات آسیا، اروپا و روسیه در بروکسل می‌گوید: «گفته می‌شود که چین دارای قدرت اقتصادی و روسیه دارای قدرت نظامی است. این پرسش مطرح است که اکنون که حوزه نفوذ نظامی روسیه احتمالا در حال کاهش است، آیا حوزه نفوذ نظامی چین گسترش پیدا خواهد کرد؟»
