«نیویورک تایمز» تحلیل کرد
پایان عصر اردوغان؟
سلطان ترکیه در سراشیبی سقوط
عکس: AFP
با توجه به محور اخیر ائتلاف سبز در جهان، اینکه اردوغان به اجلاس گلاسکو برای موضوع تغییرات آب و هوایی نرفت، به‌نظر می‌رسد یک گل به خودی باشد؛ اما رئیس‌جمهوری ترکیه سعی کرد در خانه آن را یک پیروزی جلوه دهد. او که از سفر اروپایی به خانه بازمی‌گشت، به خبرنگاران حاضر در هواپیما گفت: «ما اجازه نخواهیم داد که شهرت یا شأن کشور ما در جایی از این دنیا، مورد لطمه و آسیب قرار بگیرد.» او افزود: «یک بار دیگر نشان دادیم که تنها با رویکردی عادلانه‌تر می‌توانیم جهانی عادلانه ایجاد کنیم.»
رجب طیب ردوغان، غیرقابل پیش‌بینی، مبارز، از نظر سیاسی زیرک، ۱۸ سال است که همیشه می‌داند کدام دکمه‌ها را فشار دهد. با این حال او این روزها از نظر سیاسی آسیب‌پذیر است، شاید بیش از هر زمان دیگری در زندگی حرفه‌ای خود.
رئیس‌جمهوری ترکیه در نظرسنجی‌ها در حالی که اقتصاد دچار لغزش شده، سقوط کرده است. ماه گذشته لیر در برابر دلار به پایین‌ترین سطح خود رسید و حتی نرخ برابری آن یک به ۱۰ رسید. بیکاری در میان هواداران او در حال افزایش است. تورم نزدیک به ۲۰درصد است. از سویی اردوغان به‌طور فزاینده‌ای خود را در مقابل یک اپوزیسیون پر جنب و جوش و متحد می‌بیند. اردوغان که مصمم است با پیروزی مجدد در انتخابات سال ۲۰۲۳ به باسابقه‌ترین حاکم ترکیه تبدیل شود، نشانه‌هایی از ناامیدی فزاینده رویت کرده است؛ زیرا تاکتیک‌های معمول او جواب نمی‌دهد و رأی‌دهندگان، به‌ویژه جوانان مشتاق تغییر، بی‌قرارتر شده‌اند. سونر چاغاپتای، مدیر برنامه‌های تحقیقاتی ترکیه در موسسه واشنگتن می‌گوید: «من فکر می کنم که او نگران است و از «از دست دادن قدرت» می‌ترسد و به نظر می‌رسد که برای اولین‌بار پس از چندین سال، حتی برای او این ترس قابل قبول شده است.» چاغاپتای افزود: «او برای مدت طولانی، نزدیک به دو دهه، در این سمت بوده است. او از اینکه در رأس این تشکیلات بوده، رنج می‌برد و خیلی خسته‌تر از آن است که بتواند یارای مقابله با رقبا و مخالفان خود داشته باشد و مثل همیشه در اوج با آنها بازی کند.»
با متزلزل شدن سیطره رجب طیب‌اردوغان بر قدرت، برخی تحلیلگران هشدار می‌دهند که سرنوشت رئیس‌جمهور ترکیه ممکن است با نزدیک شدن به انتخابات حتی غیرقابل پیش‌بینی‌تر شود. سینان اولگن، رئیس مرکز مطالعات اقتصاد و سیاست خارجی در استانبول به نیویورک‌تایمز گفت: «به‌ویژه در دهه گذشته، رجب طیب اردوغان از سیاست خارجی به‌عنوان ابزاری برای برجسته کردن وجهه خود در داخل استفاده کرده است.»
او بارها به رهبران خارجی توهین کرده، خود را به‌عنوان قهرمان مهاجران ترکیه و مسلمانان در سراسر جهان معرفی کرده است. بالاخص سال گذشته قدرت نظامی ترکیه را در یکسری مداخلات در خارج از کشور به نمایش گذاشته است. او در سوریه، لیبی و جمهوری آذربایجان جاه‌طلبی‌های نظامی خود را دنبال کرده است و با فرستادن کشتی‌های حفاری برای اکتشاف گاز، تنش‌ها را با یونان در شرق مدیترانه افزایش داد. اولگن گفت: با این حال، از نوامبر گذشته، زمانی که او داماد خود را از سمت وزیر دارایی برکنار کرد، وضعیت وخیم اقتصاد ترکیه باعث شده است که اردوغان موضع خود را در سطح بین‌المللی ملایم و از لفاظی‌ها عقب‌نشینی کند.» این کارشناس تصریح کرد: «مساله اصلی در حال حاضر جلوگیری یا کم کردن از تنش‌ها است تا اقتصاد بتواند به حالت اول بازگردد.» اما او آنقدر قدرت انباشته است که به نظر می‌رسد گاهی اوقات نمی‌تواند از این همه قدرت صرف‌نظر کند. او در چند هفته گذشته به تاکتیک‌های قدیمی خود بازگشت و نزدیک‌ترین مشاوران خود را نادیده گرفت و برای نمایش قدرت برای حامیانش تهدید به بحران دیپلماتیک کرد.
زمانی که ۱۰ سفیر غربی بیانیه‌ای صادر کردند و خواستار آزادی یک فعال حقوق بشری ترکیه‌ای از زندان شدند، رجب طیب‌اردوغان آنها را به‌دلیل دخالت در امور ترکیه مورد انتقاد قرار داد و تهدید کرد که همه سفرای این کشورها را اخراج خواهد کرد. با این حال او ناگهان از این درخواست خود عقب‌نشینی کرد. چاغاپتای می‌گوید: او بر خلاف منافع خود و همچنین مخالف بهترین مشاوران مورد اعتمادش عمل کرد و این چیزی است که باعث می‌شود فکر کنم او دیگر در اوج بازی نمی‌کند.»
دیپلماسی دیوانه‌کننده رجب طیب‌اردوغان، مبنی بر اخراج سفرای ۱۰ کشور نزدیک بود کار دست ترکیه بدهد؛ اما به موقع جلوی اخراج سفرا گرفته شد و همزمان نیز او با جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده در حاشیه اجلاس گروه ۲۰ در رم دیدار کرد. این مورد اخیر یکی دیگر از سیاست‌های «هردمبیلِ» اردوغان در حوزه روابط بین‌الملل است که ریسک به خطر انداختن رابطه‌اش با شرکای ترکیه را به جان می‌خرد تا در داخل بتواند جایگاه آسیب‌دیده‌اش را ترمیم کند و ارتقا دهد.
حس سیاسی اردوغان موجب شد ترکیه روندی معکوس را در حوزه محیط زیست طی کند. این در حالی است که پیش‌تر ترکیه به‌عنوان یکی از کشورهای عقب‌مانده در حوزه محیط زیست مطرح بود. او نام وزارت محیط زیست خود را به «وزارت محیط زیست، شهرسازی و تغییرات آب و هوایی» تغییر داد و به جو بایدن نسخه‌ای از کتابی درباره انقلاب سبز که مقدمه‌اش را خودش نوشته بود، پیشنهاد داد.
او پیش‌تر اجازه داده بود توافق‌نامه آب و هوای پاریس نادیده گرفته شود؛ اما پارلمان ترکیه آن را در ۶ اکتبر تصویب کرد و او آماده بود تا در جمع رهبران جهان اعلام کند که ترکیه تا سال ۲۰۵۰ به دنبال به‌صفر رساندن کربن است. وی در یک سخنرانی تلویزیونی در ترکیه قبل از اجلاس تغییرات آب و هوایی گلاسکو گفت: «تغییر آب و هوا یک واقعیت است و آینده بشریت را تهدید می‌کند. بنابراین ترکیه به‌طور طبیعی در چنین موضوع حیاتی نقش پیشرو خواهد داشت.»
تغییر رویه اردوغان در حوزه محیط زیست پس از آن صورت گرفت که ترکیه تابستان شخت و دشواری را پشت سر گذاشت. بدترین آتش‌سوزی‌های جنگلی ثبت‌شده در حافظه تاریحی مردم این کشور، پهنه‌ای از جنگل‌های ساحلی را هشت برابر آتش‌سوزی‌های متوسط سالانه سوزاند و دست‌کم هشت نفر را کشت. سیل‌های ناگهانی در شمال شرقی این کشور در شدیدترین باران‌های صدها سال اخیر جان حداقل ۸۲ نفر را گرفت و افزایش لجن باعث تهدید حیات دریایی در دریای مرمره شد.
