جاده جدید امپراتور

جاناتان ای. هیلمان محقق ارشد مرکز CSIS ترجمه: محمدحسین باقی پیروزی غافل‌گیرکننده ماهاتیر در مه ۲۰۱۸ اگرچه سرعت BRI را کُند کرد، اما نتوانست آن را از ریل خارج سازد. او پس از به قدرت رسیدن، «خط راه آهن ساحل شرقی» و خط لوله را به تعلیق در آورد. با وجود اینکه فقط ۱۳درصد از ساخت خط لوله تکمیل شده و ۹۰درصد از کل اعتبارات پروژه منتقل شده بود، اما به ظاهر از یک سیستم گاهشماری پیروی می‌کند که پیشرفت واقعی یا فقدان آن را در نظر نگرفته بود. نجیب با مجموعه‌ای از اتهامات و چشم‌انداز گذراندن بقیه عمر در زندان مواجه است. اگر کسی هست بفهمد که تماشای ارزیابی دوباره این پروژه‌ها برای نجیب به چه می‌ماند، آن فرد کسی نیست جز ماهاتیر.

ماهاتیر در خاطراتش شوک خود را چنین شرح می‌دهد که پروژه راه‌آهن پس از ترک قدرت از سوی او در سال ۲۰۰۳ لغو شد: «ادعا این بود که دیگر پولی برای انجام ارتقای این مسیر پس از روش‌های بی‌بندو-بارانه من وجود ندارد.» او به‌خاطر می‌آورد که وقتی دولت یک پروژه برق‌آبی را لغو کرد، «من اتهاماتی شنیدم مبنی بر اینکه تمام پول دولت را صرف ابرپروژه‌هایی کرده‌ام که کشور در ظاهر نیازی به آنها نداشت.» وقتی پل اتصال به سنگاپور هم لغو شد، او نوشت: «من حیرت‌زده شدم. وقتی دولت فعلی به سنگاپور اجازه داد شرایط خود را دیکته کند، به شکل موثری حاکمیت کشورمان را تضعیف کرد.» اما حتی زمانی که ماهاتیر در حال بررسی دقیق‌تر BRI بود، همچنان درباره امکانات توسعه مالزی رویاپردازی می‌کرد. ماهاتیر طی یک کنفرانس خبری در اولین روز بازگشتش به قدرت، به این مساله اشاره کرد که چگونه کشتی‌ها طی نیم‌قرن گذشته به‌ویژه به دنبال ابداع کانتینرهای استاندارد رشد چشم‌گیری داشتند. او از قبل هم یک شریک در ذهن خود داشت. ماهاتیر می‌گفت: «من در نامه‌ای شخصی به شی‌جین‌پینگ پیشنهاد دادم که ما باید قطارهای بزرگ داشته باشیم و چین فناوری ساخت قطارهای بزرگ را دارد؛ قطارهایی که می‌تواند کالاها را از چین به اروپا حمل کند و آسیای مرکزی شامل قزاقستان و ازبکستان و تمام آن کشورها را دسترس‌پذیرتر خواهد ساخت.» خیلی زود روشن شد که مخالفت ماهاتیر برای BRI کاملا تاکتیکی است.

در آوریل ۲۰۱۹، مالزی و چین معامله جدیدی را برای «خط راه‌آهن ساحل شرقی» اعلام کردند. قیمت ۲۰میلیارد دلاری تقریبا تا یک‌سوم کاهش یافت، مشارکت کارگران محلی افزایش یافت و مالزی برخی از ریسک‌های عملیاتی را به‌سوی چین تغییر داد. چهار سال بعد، ماهاتیر اعلام کرد پروژه بندر مالزی در قالب سرمایه‌گذاری مشترک میان پیمان‌کاران اصلی به جلو خواهد رفت. هر دو اطلاعیه فاقد جزئیات کلیدی بودند. هزینه کل پروژه بندر اعلام نشد. شرایط وام برای «خط راه‌آهن ساحل شرقی» همچنان با بانک صادرات - واردات چین مورد مذاکره بود.

اما در دومین نشست «کمربند و جاده» در اواخر همان ماه، هر دو طرف مشتاق اعلام پیروزی بودند. مالزی به نمونه بارز واکنش‌سازی علیه BRI تبدیل شده بود و مقام‌های چینی مشتاق پس زدن آن روایت بودند.

 ماهاتیر مشتاق بود پروژه‌های توسعه‌ای را اعلام کند و برای تضمین معاملات بهتر اعتباری به‌دست بیاورد. توضیح رسمی تغییر سیاست و عقیده ماهاتیر چنین به نظر رسید که گویی او در آن نشست حضور داشت. بیانیه مطبوعاتی دولت مالزی توضیح داد که «نخست‌وزیر...ابتدا تصور می‌کرد که [BRI] تلاشی از سوی چین برای سلطه بر آسیای جنوب شرقی به‌مثابه گذرگاه تجاری برای پروژه‌ای بود که شامل دریای چین جنوبی و تنگه مالاکا می‌شود. بااین‌حال، طی آن نشست، دکتر ماهاتیر گفت که تصور می‌کرد که آن ابتکار تلاشی مشترک برای توسعه کشورهای شرکت‌کننده از طریق توسعه زیرساخت‌ها و تامین مالی از بانک‌ها بود.» ماهاتیر این بازی را ابداع نکرد و با دوران حضورش در قدرت هم پایان نخواهد داد. چرخه مخالفت، مذاکره و معامله در آسیای جنوب شرقی و فراسوی آن ادامه خواهد یافت. وقتی این مساله موجب شود که نامزدها کرسی قدرت را از آن خود کنند، آنها علیه چین موضع می‌گیرند. اما پس از اینکه به قدرت رسیدند، گزینه‌هایشان برای لغو پروژه‌های موجود محدود می‌شود چنان‌که گزینه‌هایشان برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی محدود می‌شود. آنها به‌اندازه پیشینیان خود مشتاق می‌شوند که معامله‌هایی را اعلام کنند؛ اما باید سفت‌وسخت به نظر برسند و وعده‌های خود برای بررسی دقیق معامله‌های گذشته را محقق سازند. بنابراین تهدید به لغو پروژه‌ها می‌کنند، چین به میز مذاکرات بازمی‌گردد و مشوق‌های دو طرف ترغیب‌کننده معاملات نجات‌بخش و حفظ آبروی خودشان می‌شود.

این پویایی‌ها باعث می‌شود BRI به لحاظ سیاسی به قیمت عملکرد اقتصادی بلندمدتش انعطاف‌پذیر شود. لغو پروژه‌های بد، دشوار اما ضروری است. هزینه‌های هدررفته و برنگشته می‌تواند قوی و به شکل خطرناکی گمراه‌کننده باشد و توجیهی برای هزینه‌های حتی بیشتر باشد. به همین دلیل است که کارشناسان مدیریت ابرپروژه‌ها را «ویتنام» می‌نامند که شروع آن آسان و توقف آن دشوار و پرهزینه است. از میان‌ بردن یا کنارگذاشتن پروژه‌های چین حتی سخت‌تر است؛ زیرا BRI امضای «شی» را در پای خود دارد و ابتکار سیاست خارجی وی محسوب می‌شود. به‌ویژه پروژه‌های بزرگی مانند «خط راه‌آهن ساحل شرقی» اهمیتی نمادین دارد و ملغی ساختن آن می‌تواند هزینه‌های حیثیتی زیادی به دنبال داشته باشد. جلوگیری از ملغی شدن بسیاری از این پروژه‌ها می‌تواند باعث آمدوشد دوباره چین و شرکایش شود.

 این چرخه می‌تواند محرک رقابت میان قدرت‌های خارجی هم باشد که کشورهای دون رتبه‌تر و کوچک‌تر با به جان هم انداختن آنها و برقراری بازی رقابت میانشان، می‌توانند خود را عزیزتر جلوه دهند و بازی را به نفع خود رقم زنند. ماهاتیر با سخن‌گفتن در دومین نشست «کمربند و جاده» اعلام کرد: «بله، ایده کمربند و جاده بزرگ است.» این تمجید ماهاتیر در حقیقت هدیه‌ای به «بی» بود که در ردیف جلو نشسته بود و لبخند به لب داشت. این همچنین امتیازی به چین در برابر رقبای این کشور بود.