دن‌کیشوت یا دیکتاتور جدید تونس

 به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز، سال‌ها پیش مردی که اکنون متهم به خراب کردن قانون اساسی تونس است، با کت و شلوار و کراوات در دانشگاه درباره پایبندی به قانون اساسی صحبت می‌کرد و شهره‌اش در شهر پیچیده بود. سعید در دانشگاه یک افسانه به‌حساب می‌‌آمد و در کلاس درس با سخنرانی‌هایش کلاس را مسحور می‌کرد. ماه گذشته در اعتراضات رایج نسبت به فقر، فساد و شیوع گسترده ویروس کرونا، سعید پارلمان را تعلیق کرد و نخست‌وزیر را هم از کار برکنار.

او به‌عنوان یک سیاستمدار تازه‌کار که به‌دلیل ظاهر به «پلیس آهنی» شهرت پیدا کرده بود، بلافاصله طرفداران فراوانی پیدا کرد و در فیس‌بوک صفحاتی به نام او باز شد تا سخنان حکیمانه‌اش را باز نشر دهند. حالا سوال این است که چگونه یک استاد حقوق که پیروی دقیق از قانون اساسی را تبلیغ و چنان سخت‌گیری می‌کرد و تقریبا هر روز در محل کارش به‌عنوان یک رئیس‌جمهور سخت‌کوش حاضر می‌شد، حالا قانون اساسی را به سود خود در چنگش مچاله کرده است. بحث این است که آیا قدرت گرفتن او، موجب می‌شود تبدیل به یک قهرمان پوپولیست شود یا عوام‌فریبی خطرناکش موجب می‌شود همین دموکراسی نیم‌بند پس از بهار آزادی هم از بین برود؟ کسانی که او را می‌شناسند شواهدی از هر دو را می بینند: یک ایدئولوگ سازش‌ناپذیر که تمایلی به گوش دادن به دیگران ندارد؛ اما در عین حال که متواضعانه زندگی می‌کند، نسبت به فقرا دلسوزی می کند و تاکید می‌کند که هدف او صرفا سلب قدرت از نخبگان فاسد است. مونیکا مارکس، استاد سیاست خاورمیانه در دانشگاه نیویورک ابوظبی می‌گوید: «حامیان او آخرین و بهترین امید را برای رسیدن به اهداف انقلابی می‌بینند که تاکنون محقق نشده است.» او می‌افزاید: «اما می‌دانیم افراد پاک‌دست که می‌خواهند به اهداف خیرخواهانه‌شان برسند، در انتهای راه سرشان بریده می‌شود.»

از دید بیشتر افراد، قیس سعید، استاد حقوق قدیمی این کشور، کسی نیست که همچون بن‌علی ببر را به‌عنوان حیوان خانگی‌اش نگه دارد یا وسایل اعیانی سفارش دهد. عادات شخصی که حضور در کافی‌شاپ‌ها در محله‌های متوسط بوده است، حتی پس از انتخاب وی به‌عنوان رئیس‌جمهوری در سال ۲۰۱۹ از سرش نیفتاده است. به گفته وی، این جاه‌طلبی شخصی نیست که او را تحریک می‌کند، بلکه این احساس مسوولیت و وظیفه‌اش است تا قدرت را به جوانان و فقرا بازگرداند؛ چیزی که موجب شعله‌ور شدن انقلاب تونس در سال ۲۰۱۱ شد. وی گفته است که برای اطاعت از اراده مردم، هدفش تضمین آموزش، مراقبت‌های بهداشتی و زندگی شایسته و پاکسازی تونس از فساد است.

سعید در جریان مبارزات انتخاباتی ریاست‌جمهوری‌اش به یک خبرنگار گفت: «من برخلاف میل خودم می‌آیم. خدا می‌فرماید که جنگ برای شما واجب است، اگرچه برای شما نفرت‌انگیز باشد. مسوولیت چیز نفرت‌انگیزی است؛ مانند سربازی که در جبهه ایستاده است. او نمی خواهد بکشد؛ اما برای جنگ انتخاب شده است.» تاکنون درخواست‌های نیویورک‌تایمز برای مصاحبه با قیس سعید بدون پاسخ مانده است. سعید به‌عنوان یک مسلمان معتقد، ریاست‌جمهوری خود را «ابتلا» توصیف کرده است؛ یک کلمه عربی به‌معنای آزمایشی که از سوی خود در نظر گرفته شده است و نمی‌توان آن را رد کرد. محمدضیا حمامی، محقق سیاسی تونسی مستقر در دانشگاه سیراکیوز می‌گوید: «قیس سعید تصریح می‌کند که این کار انجام می‌گیرد، زیرا باید آن را انجام دهد؛ زیرا مردم از او می‌خواهند که این کار را انجام دهد.» این استاد دانشگاه می‌افزاید: «این ایده در اسلام رایج است که هر کسی در سطحی از توانش ابتلا را تجربه می‌کند، آزمایش او در سطح ریاست‌جمهوری است.» همه سخنانش ممکن است مانند یک جلد فریبنده برای عوام‌فریبی به‌نظر برسند. اما حتی منتقدانش می‌گویند اعتقادات وی صادقانه است و ریشه در ایمان و نگرانی واقعی‌اش برای فقرا دارد.

سعید که در خانواده‌ای از طبقه مختلط در تونس متولد شده است- مادرش ارتباطات اشرافی داشت و پدرش از طبقه متوسط بود- در سال ۲۰۱۱، پس از خاموش شدن اولین اعتراضات انقلابی و فرار بن علی، در سطح ملی مطرح شد. در تدوین قانون اساسی هر چند وی در یک کمیته مشورتی خدمت می‌کرد، اما فرصتی برای نگارش به وی اختصاص پیدا نکرد. محروم شدنش از نگارش قانون اساسی به‌وضوح دیده می‌شود. تلویزیون تونس مرتبا اظهارنظر وی را در این خصوص منتشر می‌کرد و غالبا هم یکسان بود: قانون اساسی جدید پارلمان را بیش از حد موردلطف قرار می‌دهد. رای‌دهندگان در برگزیدن لیست‌های انتخاباتی که عمدتا هم به قدرت اهمیت می‌دهند، دچار مشکل می‌شوند. تونسی‌ها زمانی دموکراسی را احساس خواهند کرد که شخصا نمایندگان خود را بشناسند و آنها را انتخاب کنند. نسخه او یک سیستم سیاسی از بالا به پایین به‌حساب می‌آمد که در آن قدرت از صدها شورای محلی که منتخب مستقیم مردمند و از یک رئیس‌جمهور قوی سرچشمه می‌گرفت. این ایده‌ای است که وی همچنان به آن معتقد است. یکی از فعالان آشنا با پروفسور سعید که در دوران گذار دموکراتیک با وی آشنا شده است، می‌گوید که هر چند وی خاضع و متواضع است، اما بحث کردن با او فایده‌ای ندارد. با توجه به فضای سیاسی بسیار پرحادثه تونس، اکثر افرادی که با آنها مصاحبه شده است، خواستار ناشناس ماندن درباره رئیس‌جمهور شدند. با این حال برای بسیاری از تونسی‌ها او یک فرد پرطرفدار در تلویزیون بوده است. آمنه گوئه‌لالی، معاون منطقه‌ای عفو بین‌الملل در خاورمیانه و شمال آفریقا می‌گوید: «سخنان او مانند یک رهبر کاریزماتیک بود که طرفدار زیاد داشت. او چیزی فراتر از انسان تصور می‌شود. به اعتقاد قیس، سخنانش درباره قانون اساسی این کشور حقیقت مطلق است.»