اردوغان در سراشیبی

با تعدیل تقویمی تولید ناخالص داخلی، انقباض فصلی اقتصاد ترکیه رقم ۴/ ۲ درصدی را نشان می‌دهد. در مجموع سال ۲۰۱۸ نیز نرخ ۶/ ۲ درصدی برای رشد اقتصادی ترکیه اعلام شده است. این درحالی است که در ۲۰۱۷ به لطف اجرای سیاست‌های تشویقی، اقتصاد این کشور رشد بالای ۴/ ۷ درصد را تجربه کرده بود. با توجه به رشد منفی فصل سوم ۲۰۱۸، داده‌های منتشره روز دوشنبه حکایت از داستانی ناگوار برای ترکیه دارد: اقتصاد وارد رکود شده است (با توجه به اینکه اقتصاددانان دو فصل متوالی رشد منفی را رکود اقتصادی معنی می‌کنند).

برای ماه‌ها است شاخص‌های اقتصادی، روند نزولی رشد اقتصادی این کشور را هشدار می‌دهند. این وضع آشفته اقتصادی، پس از بحران ارزی تابستان سال گذشته وخیم‌تر نیز شد. در آن زمان تلخی روابط واشنگتن و آنکارا، سرمایه‌گذاران را در موقعیت فروش گسترده دارایی‌های مالی ترکیه قرار داد، امری که شوک‌هایی منفی را روانه اقتصاد این کشور کرد. به‌دنبال بحران در روابط دو متحد استراتژیک بود که تولیدات صنعتی، فروش خودرو و مسکن ترکیه کاهشی چشمگیر یافت. این امر منجر شد سال گذشته ارزش لیر در برابر دلار آمریکا تا ۳۰ درصد کاهش یابد. از طرفی بانک مرکزی این کشور به منظور کشیدن افسار تورم، سیاست افزایش نرخ بهره را در پیش گرفت. به عقیده اقتصاددانان گرچه به‌دنبال اجرای این سیاست که جهش نرخ‌های بهره را در پی داشت موفقیت‌هایی حاصل شد، اما نتیجه آن اعمال فشارهای رکودی بر اقتصاد ترکیه بود. با این حال شدت انقباض اقتصادی فصل چهارم این کشور فراتر از انتظارات بود. براساس نظرسنجی‌ای که «رویترز» از انتشار داده‌های روز دوشنبه‌ صورت داد، اقتصاددانان این کاهش را در نرخ ۷/ ۲ درصد پیش‌بینی کرده بودند. انتشار این آمارهای منفی برای رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه در زمان مناسبی نیست؛ او تلاش می‌کند در انتخابات محلی سراسری که اواخر ماه مارس برگزار خواهد شد، رای ناحیه استانبول و آنکارا را تصاحب کند. این درحالی است که تورم بالای این کشور به خصوص برای موادغذایی، در کنار نرخ بیکاری رو به افزایش، یکی از موضوعات مهم حوزه‌های انتخاباتی این کشور است. در این رابطه در جریان افتتاح ستادهای پیش از انتخابات، اردوغان با گروهی از کارگران مواجه شد که از او درخواست شغل داشتند. او اما چیزی برای ارائه نداشت. رئیس‌جمهوری ترکیه که از این حضور عصبانی به‌نظر می‌رسید، با لحنی نامناسب خطاب به آنها گفت: «انتظار چندانی از من نداشته باشید. من یک سیاست‌مدار معمولی نیستم و با این تجمع‌ها تحریک نمی‌شوم.» البته با حضور هواداران و حمایت از او، تظاهرات‌کنندگان از صحنه خارج شدند. به گزارش «نیویورک تایمز» این اتفاق حکایت از موقعیتی نامساعد برای رئیس‌جمهوری ترکیه داشت و نشان داد مردم معمولی تا چه حد از شرایط نامطلوب اقتصادی که برای اولین بار در دوره ۱۷ سال قدرت او تجربه می‌شود رنج می‌برند. پس از سال‌های متمادی رونق بدون وقفه، اکنون اقتصاد ترکیه وارد رکود شده است، وضعیتی که به عقیده کارشناسان ناشی از صدمه به اعتماد سرمایه‌‌گذاران، بحران اعتبارات، کاهش ارزش پول ملی و افزایش قیمت‌ها در این کشور است. به‌علاوه، تعداد ورشکستگی‌ها در اقتصاد این کشور افزایش یافته، نرخ بیکاری و تورم دورقمی شده، و افزایش قیمت‌ها به‌خصوص در بازار محصولات کشاورزی به یکی از نگرانی‌های مالی تبدیل شده است. این بحران اقتصادی فراگیر، برای حزب عدالت و توسعه رئیس‌جمهوری دردسرساز شده است. با توجه به اینکه یکی از پایگاه‌های حمایتی مهم این حزب در شهرهای کوچک است، مهم‌ترین چالش آنها برای پیروزی در انتخابات پیش‌رو رفع مشکلات اقتصادی و جلب آرای این حوزه‌ها است. رجب طیب اردوغان که هنوز نیز محبوبیت بالایی دارد، خود رهبری ستادهای انتخاباتی را بر عهده گرفته است. گرچه ممکن است او بتواند حمایت برخی اعضا را جلب کند، اما به نظر نمی‌رسد درحل چالش‌های اقتصادی توفیق چندانی داشته باشد. فرمول رئیس‌جمهور ترکیه برای منحرف کردن انتقاداتی که درخصوص مشکلات اقتصادی وجود دارد، با برخی سیاست‌های رادیکال غیرمنطقی همراه شده است؛ همچون تلاش برای سرکوب قیمت‌ها در بازارهای میوه و سبزیجات. او تلاش می‌کند با این سیاست‌ها حمایت هم حزبی‌های خود را جلب کند.

او که اکنون وارد فاز انتخاباتی شده، در ستادهای خود تاکتیک‌هایی که تاکنون جواب داده را به‌کار گرفته است. او افزایش هزینه را نتیجه دسیسه‌های خارجی می‌داند. اردوغان عمده‌فروشانی که عطش پول دارند را به اخاذی از مردم متهم کرده، و سیاست‌مداران مخالف را برای راه‌اندازی کمپین‌های دروغین مشکلات اقتصادی به شدت مورد انتقاد قرار داده است. او این ماه در جمع مقامات حزب خود این‌گونه اظهار کرد: «گوجه، سیب‌زمینی، فلفل سبز و ...، برادران من همه اینها دسیسه دشمن است.» به گفته او دولت بازرسانی را مأمور کرده تا قیمت محصولات را در بازارهای عمده‌فروشی پایین نگه دارند. زمانی که بازرسان با برخوردهای خصمانه عمده‌فروشان مواجه می‌شوند، به عقیده اردوغان آنها را باید با تروریست‌ها مقایسه کرد. او می‌گوید:‌ «آنها تلاش می‌کنند بازرسان ما را مورد ضرب‌وشتم قرار دهند. چرا؟ به این‌خاطر که به لانه زنبورهای گزنده ضربه زده‌اند.» رئیس‌جمهوری ترکیه با اشاره به فعالیت‌های نظامی ارتش کشورش علیه کردهای جنوب شرقی در ادامه افزود: «اگر عده‌ای هستند که فکر می‌کنند آنها قوی‌تر از دولت‌اند، باید بدانند به‌زودی ما کار کسانی را که بازارهای عمده‌فروشی را مختل کرده‌اند یکسره خواهیم کرد، همانند عملیات‌های ضدتروریستی در جنوب شرقی. آیا می‌توانیم اجازه استثمار ملت خود را دهیم. ما به دست‌ها و خدایی که مشتاق پایان دادن به این استثمار هستند خواهیم پیوست.» به گزارش «نیویورک‌تایمز»، رجب طیب اردوغان که توانسته بود سال گذشته با پیروزی در انتخابات ریاست‌جمهوری، صندلی قدرت را حفظ کند، جایگاهی مستحکم در صحنه سیاست ترکیه دارد و هیچ یک از سیاست‌مداران ترکیه به اندازه اردوغان محبوبیت ندارد.

در این رابطه شهرداری‌ها مبنای حمایت از حزب عدالت و توسعه هستند و عنصر اصلی حفظ قدرت اردوغان و محبوبیت او به شمار می‌روند. این حمایت‌ها به اردوغان قدرت می‌دهد خدمات لازم را به‌خصوص برای قشر کارگر شهری و جمعیت محافظه‌کار فراهم کند. با این حال نشانه‌هایی از کاهش حمایت جوامع شهری از حزب عدالت و توسعه وجود دارد. سال گذشته، این حزب در کسب اکثریت آرای انتخابات پارلمانی ناموفق بود، امری که مقامات این حزب را وادار به ائتلاف با حزب جنبش‌ ملی‌گرا کرد. اکنون نیز در انتخابات ۲۱ مارس آزمون دیگر پیش‌روی این حزب است. براساس نظرسنجی‌های صورت گرفته درحال‌حاضر محبوبیت این حزب حدود ۳۰ درصد است. حتی روزنامه‌نگاران و کارشناسان طرفدار دولت درخصوص کاهش محبوبیت این حزب هشدار داده‌اند. آنها این وضعیت را ناشی از فساد و بی‌کفایتی مدیران شهری می‌دانند.

با این حال سودت یلماز، معاون رئیس حزب عدالت و توسعه، کاهش مقبولیت این حزب در نظرسنجی‌ها را رد می‌کند. البته او می‌گوید از تعداد بالای رای‌دهندگانی که هنوز تصمیم نگرفته‌اند شگفت زده شده است. او در این رابطه گفت:‌ «حزب عدالت و توسعه رهبری قدرتمند و ثبات سیاسی در ترکیه دارد. اگر مشکلات اقتصادی وجود داشته باشد، پاسخ مناسب پیروزی این حزب است، و نه حزب‌های کوچک‌تر. مردم ارزیابی واقعی از وضعیت دارند و من معتقدم مشکلات اقتصادی اثرات اندکی بر نظر رای‌دهندگان دارد.» هر چند به عقیده کارشناسان، قیمت‌ها – پس از اینکه لیر بیش از ۲۵ درصد از ارزش خود را سال گذشته از دست داد، جهشی چشمگیر یافت – بر رای ترکیه اثرگذار خواهد بود.