«دنیای اقتصاد» گزارش بانک مرکزی درباره بازدهی بازارها را بررسی کرد
ردیابی ارزی تورم خودرو
قله ۱۴ماهه بازدهی خودرو
گزارش بانک مرکزی ایران از روند بازدهی بازارها نشان می‌دهد افتوخیز منحنی قیمت در بازار خودرو طی حداقل ۱۴ ماه گذشته متاثر از تورم قیمت ارز بوده، هرچند البته تحولات تورمی (درصد افتوخیز قیمتی) آنها دقیقا مطابق با هم پیش نرفته است. بانک مرکزی اخیرا در گزارشی «بازدهی دارایی‌های منتخب در هر ماه نسبت به ماه قبل» را اعلام کرده است. در این گزارش که حدفاصل فروردین ۱۴۰۲ تا اردیبهشت ۱۴۰۳ را پوشش می‌دهد، بازدهی ماهانه (یا همان تورم ماهانه) چند کالای مختلف از جمله ارز، سکه و خودرو بررسی شده است.
نکته خودرویی مهم گزارش بانک مرکزی، اولا روند نامنظم (بازدهی) تورم در بازار خودرو، و ثانیا تناسب حرکتی نسبی با بازار ارز است. به عبارت بهتر، بازدهی بازار خودرو در ۱۴ماه گذشته روندی به‌اصطلاح سینوسی را به خود دیده که با توجه به تحولات تورمی در بازار ارز، مشخص می‌شود خودرو اثرپذیری زیاد (اما نه کاملا منطبق) از این بازار داشته است.هرچند عوامل دیگری نیز بر روند سینوسی بازدهی بازار خودرو در ۱۴ ماه گذشته اثرگذار بوده‌اند، اما به نظر می‌رسد عامل اثرگذار اصلی، ارز بوده است. در واقع طی ۱۴ ماه گذشته هر وقت قیمت ارز بالا رفته، قیمت خودرو در بازار آزاد هم رشد کرده و هر گاه ارز آرام گرفته یا سر‌به‌زیر شده، قیمت خودرو در مسیر نزولی حرکت کرده است.
این موضوع البته تنها مختص ۱۴ ماه گذشته نیست و طی پنج تا شش سال گذشته کم‌وبیش جریان داشته است. خودرو هرچند ذاتا کالایی مصرفی است، اما در ایران حکم منجی ارزش پول را پیدا کرده و به همین دلیل متناسب با تغییرات در دیگر بازارها، به‌ویژه ارز، و همچنین بالا و پایین شدن انتظارات تورمی، دچار افتوخیز قیمتی می‌شود. طی حدودا شش سال گذشته که کشور درگیر تحریم‌هاست، معمولا هرگاه انتظارات تورمی و به تبع آن بازار ارز رشد کرده، قیمت خودرو نیز در بازار آزاد بالا رفته است و در مواقعی که انتظارات و ارز آرام شده‌اند، منحنی قیمت خودرو هم وارد فاز آرامش شده است.
حالا گزارش بانک مرکزی نیز بر این موضوع صحه می‌گذارد، زیرا ارز و خودرو حداقل طی ۱۴ ماه گذشته در مسیری مشترک اما نه الزاما با سرعت برابر، حرکت کرده‌اند. در این مدت البته عوامل دیگری بر بازدهی (تورم) ماهانه بازار خودرو اثرگذار بوده که شامل افتوخیز عرضه، طرح‌های فروش خودروسازان، اصلاح قیمت کارخانه‌ای خودرو و اخبار خودرویی به‌خصوص در مورد واردات می‌شود. هرچند این عوامل هیچ‌کدام به‌تنهایی به اندازه تحولات قیمتی ارز بر بازدهی ماهانه خودرو اثرگذار نبوده‌اند، اما در افتوخیز سرعت تورم (بازدهی) تاثیر بسزایی داشته‌اند. به عنوان مثال، گاهی با وجود رشد شدید قیمت ارز، عرضه مناسب یا اخبار خودرویی مثبت سبب می‌شوند سرعت رشد قیمت خودرو در بازار کاملا متناسب با ارز نبوده و به نوعی کنترل شود. عکس این ماجرا نیز رخ داده، به نحوی که گاهی اخبار منفی خودرویی، مثلا منتفی شدن واردات کارکرده‌ها یا افت عرضه و حتی اصلاح قیمت، سبب شده منحنی قیمت خودرو با سرعت بیشتری نسبت به بازار ارز، حرکت کند.
بنابراین عوامل مطرح‌شده بیشتر حکم کنترل‌کننده سرعت تورم (بازدهی) بازار خودرو را داشته‌اند، اما محرک‌های اصلی، انتظارات تورمی و به‌خصوص بازار ارز بوده‌اند. نگاهی به گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد عوامل غیرارزی موثر بر بازدهی بازار خودرو، در مقاطع مختلف طی 14 ماه گذشته سبب افتوخیز سرعت قیمت خودرو شده‌اند.یکی از اصلی‌ترین این عوامل، فروش یکپارچه خودرو بود که دو بار توسط سیاستگذار به اجرا درآمد. بار نخست در اسفند 1401 بود که در قالب گزارش بانک مرکزی (روند بازدهی 14 ماه گذشته) نمی‌گنجد، اما مرحله دوم در خرداد پارسال به اجرا درآمد و توانست با کمک فروش مرحله نخست از سرعت رشد قیمت خودرو در بازار بکاهد. در آن مقطع گفته می‌شد چیزی حدود یک‌میلیون تقاضا در فروش یکپارچه مرحله دوم به ثبت رسیده که با احتساب یک میلیون تقاضای مرحله اول، عملا نزدیک به دو‌میلیون تقاضا ثبت شد.
استدلال سیاستگذار این است که فروش یکپارچه از جهت جذب تقاضای موجود، بر روند قیمت خودرو در بازار آزاد اثر گذاشته است، استدلالی که منطقی به نظر می‌رسد. به عبارت بهتر، این حدودا دو‌میلیون تقاضا می‌توانست وارد بازار آزاد شود و با توجه به عدم تناسب با عرضه، قیمت خودرو در بازار آزاد را به نوبه خود تحریک کند. بنابراین فروش یکپارچه با وجود همه انتقادها و کم‌و‌کاستی‌هایش، اتفاقی اثرگذار بر بازدهی (تورم) بازار خودرو به شمار می‌رود و شاید اگر این طرح اجرا نمی‌شد، بازار خودرو اثرپذیری بیشتر از رشد قیمت ارز داشت و طبعا بازدهی‌اش در آن مقطع بالاتر می‌رفت.
در کنار موضوع فروش یکپارچه، اخبار مثبت و منفی، به‌خصوص در مورد تولید و واردات خودرو، تاثیر خاص خود را بر افتوخیز بازدهی بازار خودرو طی این 14 ماه گذاشته‌اند. به عنوان مثال، در مقاطعی که خبر می‌رسید واردات خودرو اوج گرفته یا قرار است خودروهای دست‌دوم در تیراژ بالا وارد شوند، منحنی قیمت خودرو با وجود صعودی بودن بازار ارز، آهسته‌تر در مسیر رشد حرکت می‌کرد. وقتی هم که عکس این اخبار، مثلا احتمال منتفی شدن واردات خودروهای دست‌دوم، مطرح می‌شد، منحنی قیمت خودرو تحت‌تاثیر قرار می‌گرفت.
مساله اثرگذار بعدی اصلاح قیمت کارخانه‌ای خودروها بود که طی 14 ماه گذشته دو بار رخ داد. بار نخست، اواخر فروردین پارسال بود که میانگین قیمت کارخانه‌ای خودروها 49درصد بالا رفت و سبب شد بازار خودرو نیز جدا از اینکه بازار ارز صعودی است یا نزولی، در مسیر رشد قیمت قرار گیرد. بار دوم مهرماه پارسال بود که شورای رقابت مجوز افزایش قیمت هشت خودرو را تحت قالب محصولات جدید صادر کرد و آنجا نیز منحنی قیمت در بازار تحریک شد. این اتفاقات به‌نوعی نشان می‌دهد اگر تناسب لازم بین عرضه و تقاضا ایجاد شود و رانت موجود در بازار خودرو به حداقل برسد، از اثرگذاری نوسان ارز بر قیمت آزاد خودرو کاسته خواهد شد. به عبارت بهتر، خارج شدن خودرو از قالب سرمایه‌ای و نجات دهنده ارزش پول (اتفاقی که البته رخ دادن آن با وجود شرایط فعلی بعید به نظر می‌رسد) می‌تواند سبب شود که ارز دست بالا را در افت وخیز بازدهی بازار خودرو نداشته باشد.
جزئیات بازدهی بازار خودرو
گزارش بانک مرکزی از روند بازدهی (تورم) قیمت خودرو در بازار آزاد، نشان‌دهنده مسیر پر‌افت‌و‌خیز این کالا طی 14 ماه گذشته است.این گزارش نشان می‌دهد قله بازدهی بازار خودرو در فروردین 1402 به ثبت رسیده است.
نقطه شروع این گزارش، فروردین 1402 است که عدد 11.1درصد به عنوان بازدهی آن به ثبت رسیده است. به عبارت بهتر، بازدهی (تورم) بازار خودرو در فروردین 1402نسبت به اسفند 1401 به عدد 11.1درصد رسیده است. این در حالی است که بازدهی بازار ارز در ماه تحت بررسی 1.9درصد بوده است. این احتمال وجود دارد که تفاوت نسبتا زیاد بین نرخ بازدهی این دو بازار ریشه در عواملی مانند اصلاح قیمت کارخانه‌ای خودروها در فروردین داشته باشد. اما در اردیبهشت و نسبت به فروردین، تورم بازار خودرو عدد منفی 1.8درصد را ثبت کرده، حال آنکه بازدهی بازار ارز 2.4درصد بوده است.
در خرداد نیز هرچند بازار ارز بازدهی منفی پنج‌درصد داشته، اما بازدهی بازار خودرو منفی 10.3درصد بوده است. در اردیبهشت اخبار مربوط به اجرای دور دوم فروش بزرگ و یکپارچه خودرو منتشر شد و در خرداد نیز این فروش به اجرا درآمد، بنابراین این موضوع می‌تواند عامل اصلی بروز تفاوت بین نرخ بازدهی این دو بازار باشد. گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد در تیر و مرداد سال گذشته، هم بازار خودرو و هم بازار ارز بازدهی منفی داشته‌اند، اما در شهریور، اولی منفی بوده و دومی مثبت (هرچند فاصله نرخ بازدهی آنها چندان زیاد نیست). این موضوع می‌تواند تا حد زیادی ناشی از فروش یکپارچه حدود دو‌میلیون دستگاه خودرو باشد که تقاضا در بازار آزاد و به تبع آن، سرعت رشد قیمت را کنترل کرده است.
در واقع بازار خودرو در شهریور از بازار ارز اثرپذیری داشته، اما عواملی مانند فروش یکپارچه و تا حدی اخبار واردات، اجازه نداده این اثرگذاری کامل باشد. در مهرماه بازدهی بازار خودرو و ارز مثبت و نزدیک به هم بوده، اما در آبان، بازدهی خودرو با وجود تورم بازار ارز، منفی شده است. در آذرماه روند عکس شده، به نحوی که بازدهی خودرو مثبت و بازدهی ارز منفی شده است. اتفاق بسیار مهمی که در مهرماه پارسال رخ داد، اجرای عملیات طوفان الاقصی توسط حماس علیه اسرائیل بود که سبب رشد انتظارات تورمی و قیمت ارز و به تبع آن قیمت خودرو در ایران شد. تبعات این موضوع تا چندین هفته ادامه داشت، اما گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد در آذرماه شرایط تغییر کرده، زیرا بازدهی بازار ارز منفی شده است.
اما بررسی گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد از دی‌ماه پارسال تا انتهای اردیبهشت امسال، بازار خودرو و ارز روند بازدهی مشابه یکدیگر داشته‌اند، به نحوی که یا هر دو مثبت بوده‌اند یا هر دو منفی. در فروردین امسال نیز حمله موشکی و پهپادی ایران علیه اسرائیل سبب رشد انتظارات تورمی و قیمت ارز و قیمت خودرو شد، به نحوی که بازار ارز بازدهی 7.9درصدی را نسبت به اسفند 1402 ثبت کرد و بازار خودرو بازدهی 4.9درصدی. در این مقطع، قیمت خودرو در بازار آزاد به بالاترین سطح خود رسید، هرچند در اردیبهشت و با توجه به کاهش تنش بین ایران و اسرائیل، بازدهی بازار خودرو به منفی 1.2درصد کاهش یافت.
