تولیدکنندگان بزرگ نفت برای گذار از «اقتصاد نفتی» برنامه‌ریزی می‌کنند
انقلاب خودرویی در خاورمیانه
صنعت خودروهای برقی با سرعتی بی‌سابقه درحال رشد است. در دهه گذشته، تعداد تولیدکنندگان خودروهای برقی ده برابر و تعداد مدل‌های موجود به بیش از پانزده‌برابر افزایش یافته است. آنچه مشخص است از یک دهه پیش دغدغه دنیا کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی بوده و در این زمینه برای حذف خودروهای بنزین‌سوز برنامه‌ریزی کردند؛ این در شرایطی است که در ایران، دولت‌ها از یک دهه پیش با فشار بر خودروسازان، تازه بر سر خروج محصولات قدیمی و از‌رده‌خارج دنیا به توافق نسبی دست پیدا کردند.
بر این اساس در حال حاضر رشد صنعت به واسطه عواملی از جمله پیشرفت در فناوری، افزایش نگرانی‌ها در مورد تغییرات آبوهوایی و مشوق‌های دولتی امکانپذیر شده است. در ابتدا ممکن است خودروهای برقی و عربستان همراهان عجیبی به نظر برسند. اولی بر مبنای پیش‌بینی‌ها در مورد آینده انرژی پا گرفته است و دومی کشوری است که ثروت هنگفت خود را مدیون فروش نفت است. نقطه اتصال این پازل در اراده حاکمیتی دیده می‌شود که مصمم است با خودروهای برقی و پنل‌های خورشیدی دوره گذار به انرژی پایدار را سرعت بخشد.
عربستان نیز ممکن است در سیاستگذاری خود از غرب، به‌خصوص نروژ، الهام گیرد. این کشور اسکاندیناوی میلیاردها دلار از فروش نفت و گاز به دست آورد و بزرگ‌ترین صندوق ثروت دولتی جهان را انباشته کرد. حال نروژ بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌های ملی خود را معطوف به اعطای یارانه‌های سخاوتمندانه به خریداران خودروهای برقی کرده است. اکنون خودروهای برقی در آنجا بیشتر از خودروهای بنزینی فروخته می‌شوند و این کشور به عنوان رهبر حمل‌ونقل و فناوری‌های سبز شهرت یافته است.
تصور عموم از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و خاورمیانه اغلب با نفت گره خورده است. خاورمیانه از اواسط قرن بیستم در شکل دادن به اقتصاد انرژی جهان نقش بسزایی داشته است و همچنان نقش مهمی در سیاست جهانی نفت ایفا می‌کند. گرچه نفت هنوز منبع اصلی درآمد ملی و سوخت داخلی همه کشورهای عربی خلیج فارس است، انرژی‌های تجدیدپذیر جدید و فناوری‌های حمل‌ونقل پاک، تنوع اقتصادی و انرژی، نگرانی‌ها در مورد آلودگی و تغییرات آبوهوایی و حمایت از رشد پایدار، در دستور کار برخی از کشورهای عربی نفت‌خیز قرار گرفته است. با‌این‌حال بازار خودروهای برقی در عربستان هنوز محدود است، اما سرمایه‌گذاری این کشور در شرکت‌های تولیدکننده خودروهای برقی در خارج از کشور قابل‌توجه بوده است.
به گزارش تلگراف، صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان (PIF) طی سالیان اخیر بخشی از سرمایه‌گذاری‌های خود را به خودروهای برقی و سایر فناوری‌های پاک اختصاص داده است. در سال ۲۰۱۸، این صندوق یک میلیارد دلار در لوسید موتورز سرمایه‌گذاری کرد و بدل به بزرگ‌ترین سهامدار این شرکت آمریکایی شد. در بهار ۲۰۲۲ قرارداد اولیه برای خرید ۵۰هزار دستگاه خودروی برقی به اضافه امکان خرید ۵۰هزار دستگاه خودروی دیگر در همان بازه زمانی ۱۰ساله با این شرکت امضا کرد. در آخرین اخبار منتشرشده نیز بن سلمان، ولیعهد عربستان، از راه‌اندازی اولین برند خودروی برقی، شرکت سیر (Ceer) با همراهی فاکسکان، تایوان و تحت نظارت بی‌ام‌و آلمان، خبر داده است که انتظار می‌رود از سال ۲۰۲۵ در دسترس باشد.
پیشگامی امارات متحده عربی و عربستان در پی‌ریزی برنامه انرژی مترقی به‌موقع است. در مقایسه با اکثر کشورهای خاورمیانه، این دو کشور ثروتمند از امکانات لازم برای ایجاد بازار قوی خودروهای برقی در جهت دستیابی به اهداف بلندپروازانه پایداری و تنوع انرژی برخوردارند. با‌این‌حال بدون برداشتن گام‌های متهورانه برای افزایش قیمت‌های پایین سوخت داخلی و حذف یارانه‌های سخاوتمندانه انرژی که می‌تواند با واکنش مردمی که از سوخت ارزان استفاده می‌کنند روبه‌رو شود، افزایش استفاده از خودروهای برقی برای این کشورها چالش‌برانگیز خواهد بود.
در مورد فراگیری استفاده از خودروهای برقی، بخش تحقیقات مالی انرژی‌های جدید بلومبرگ، پیش‌بینی کرده تا سال ۲۰۲۵، این خودروها نسبت به همتایان موتور درون‌سوز ارزان‌تر خواهند شد که بیشتر به دلیل کاهش سریع قیمت در صنعت باتری‌هاست. این موسسه تحقیقاتی همچنین پیش‌بینی در خصوص چشم‌انداز بازار تا ۲۰۳۰ داشته است که انتظار می‌رود ۳۰میلیون خودروی برقی فروخته شود که ۲۸درصد آن حاصل فروش جدید خواهد بود. علاوه‌بر این، با توجه به الزامات نظارتی سختگیرانه از بروکسل تا پکن، هر ساله موتورهای درون‌سوز محکوم به کارآمدتر ساختن استفاده از سوخت می‌شوند.
از سوی دیگر سرویس هم‌سفری آنلاین از «اولا» در هند تا «دیدی» در چین و اوبر در سراسر جهان، فروش خودرو را کاهش داده است. با توجه به این واقعیت که حدود یک‌چهارم تولید جهانی نفت توسط خودروها استفاده می‌شود، این روند کاهشی تقاضای نفت را نزولی خواهد کرد و احتمالا این موارد از موضوعاتی است که توجه سیاستگذاران در ریاض را به خود جلب کرده است. طبق مطالعه‌ای از موسسه تحقیقاتی هوور، مستقر در استنفورد آمریکا، برآوردها در مورد آینده صنعت انرژی در میان بازیگران مهم، از شرکت‌های چندملیتی تا آژانس‌های مستقل، متفاوت است. تهاجمی‌ترین تخمین‌ها نشان می‌دهد تقاضا ممکن است در اواسط تا اواخر دهه ۲۰۲۰ به اوج خود برسد، سپس به تدریج کاهش یابد، اما جهان همچنان بیش از ۱۰۰میلیون بشکه در روز تولید خواهد کرد.
کشورهای درحال توسعه آسیایی همچنان به محصولاتی که از نفت بهره می‌برند نیاز خواهند داشت؛ هواپیماهای مسافربری، مواد پتروشیمی و پلاستیک فقط ابتدای این لیست بی‌انتهاست. طبق چنین سناریویی نیز دنیا به سمت «پایان نفت»، کابوس عربستان و سایر صادرکنندگان بزرگ حرکت نمی‌کند. حدود ۹۰درصد از درآمد صادراتی عربستان از بخش نفت به دست می‌آید که تقریبا نیمی از تولید ناخالص داخلی این کشور را نیز تشکیل می‌دهد. محمد بن سلمان زمانی در مصاحبه‌ای با تلویزیون العربیه به‌درستی گفت: «ما در عربستان نوعی از اعتیاد به نفت را شکل داده‌ایم».
اگر سناریویی مبتنی بر پایان نفت نیز در کار نباشد، کماکان جهان به سمت‌وسوی جدیدی در صنعت انرژی پیش می‌رود. غول انرژی نروژی «استات اویل» و «رویال داچ شل» انگلیسی-هلندی، دو کمپانی بزرگی هستند که در مورد پیش‌بینی پیک تقاضا هشدار می‌دهند و تخمین می‌زنند تا سال ۲۰۲۵ یا ۲۰۳۰ چنین وضعیتی حاکم خواهد شد. براساس مطالعه جدیدی که گلدمن ساکس انجام داده است، احتمال تایید مالی برای پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر بسیار بیشتر از نوع تامین مالی بلندمدت موردنیاز برای پروژه‌های بزرگ و متعارف اکتشاف نفت است. دولت‌ها در سرتاسر جهان برای پشتیبانی از انقلاب خودروهای برقی صف کشیده‌اند و یارانه‌های سخاوتمندانه‌ای را به خریداران و مهلت‌هایی برای پایان فروش خودروهای سنتی ارائه می‌کنند.
تحقیقات گلدمن خاطرنشان می‌کند حواشی پیرامون انقلاب آینده خودروهای برقی و انرژی‌های تجدیدپذیر در واقع می‌تواند قیمت نفت را در دو دهه آینده تقویت کند و این دوره را «عصر محدودیت» می‌نامد. به‌هر‌حال، محدودیت سرمایه‌گذاری در اکتشاف سنتی جدید نفت به این معنی است که بازارها در معرض خطر مازاد عرضه قرار نخواهند گرفت. این امر خزانه عربستان را تقویت می‌کند و به این معنی است که عربستان حداقل یک دهه فرصت دارد تا خود را در برابر اختلالاتی که ممکن است پیش بیاید تقویت کند و بر اهمیت شروع پرقدرت برنامه چشم‌انداز ۲۰۳۰ بن سلمان صحه می‌نهد. صندوق بین‌المللی پول نیز در یادداشتی به دولت‌ها هشدار داد که «در برابر وسوسه افزایش مجدد هزینه‌های دولت در راستای افزایش قیمت نفت مقاومت کنند». یکی از راه‌هایی که عربستان می‌تواند از آن طریق ریسک اختلالات احتمالی آینده را پوشش دهد، افزایش سرمایه‌گذاری در معادن مس کشور خود و همچنین در سراسر جهان است. برای اینکه انقلاب خودروهای برقی به واقعیت تبدیل شود، جهان به مس زیادی نیاز خواهد داشت که عنصری ضروری در باتری‌های الکتریکی به شمار می‌رود.
شرکت معادن عربستان سعودی در یک سرمایه‌گذاری مشترک با بریک گولد کانادا برای استخراج مس در این کشور مشغول است. سال گذشته تحت این همکاری ۴۳میلیون پوند مس تولید شد و تخمین زده می‌شود معدن ۶۲۶میلیون پوند ذخایر مس اثبات‌شده و احتمالی داشته باشد. بدیهی است این امر عربستان را بدل به رقیبی برای تولیدکنندگان بزرگ مس، کشورهایی مانند شیلی یا استرالیا نخواهد کرد، اما سرمایه‌گذاری‌های جهانی در مس و سایر فلزات ضروری برای باتری‌ها به عربستان این فرصت را می‌دهد تا در آینده نقش پررنگ‌تری در انقلاب خودروهای برقی داشته باشد.
پیش به سوی برقی‌ها
همانطور که اشاره شد عربستان سعودی و امارات متحده عربی پیشگامان تولید خودروهای برقی در خاورمیانه هستند؛ این در شرایطی است که چندی پیش از خودروی ملی ترکیه که محصولی تماما برقی است نیز در نمایشگاه الکترونیک ۲۰۲۲ در لاس‌وگاس آمریکا رونمایی شد. برند سیر (Ceer) نیز به‌تازگی توسط بن سلمان، ولیعهد فعلی عربستان سعودی راه‌اندازی شده و ظاهرا قرار است در سال ۲۰۲۵ شاهد عرضه اولین خودروی برقی عربستان سعودی باشیم. سیر حاصل سرمایه‌گذاری مشترک بین صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان (PIF) و شرکت فاکسکان است که در حوزه تولید تراشه‌های کامپیوتری، وسایل الکترونیکی، قطعات الکترونیکی و... فعالیت می‌کند. تولید خودروی برقی توسط عربستان سعودی، بخشی از تلاش این کشور برای ایجاد صنایع جدید با کمترین وابستگی به اندوخته نفتی است. با راه‌اندازی برند سیر و تولید اولین خودروی برقی عربستان سعودی در سال ۲۰۲۵، بیش از ۱۵۰میلیون دلار سرمایه خارجی جذب این برند عربستانی خواهد شد.
همچنین پیش‌بینی می‌شود برند سیر تا سال ۲۰۳۴، مستقیما ۸میلیارد دلار به تولید ناخالص داخلی کمک کند. صندوق سرمایه‌گذاری مستقل عربستان سعودی (PIF) روی ساخت و توسعه بخش‌هایی تمرکز کرده که به ایجاد تنوع در اقتصاد این کشور کمک می‌کند. دولت عربستان سعودی بارها اشتیاق بالای خود در حوزه خودرو را نشان داده است. در واقع عربستان سعودی پیش از راه‌اندازی برند Ceer و سرمایه‌گذاری در لوسید موتورز (Lucid motors) نیز در صنعت خودرو فعالیت داشته است. به عنوان مثال، می‌توان به سرمایه‌گذاری دولت عربی در تسلا (به‌رغم خروج یک‌شبه) و اخیرا شرکت استون مارتین اشاره کرد. از سوی دیگر امارات متحده عربی با سرمایه‌ای حدود ۱۱هزار میلیارد تومان به جرگه تولید خودروهای برقی ورود کرد.
