پاسخ چهار چهره سیاسی به یک پرسش: دولت وفاق‌ملی تکثرپذیر است یا تکثرستیز؟
وفاق علیه وفاق
دولت وفاق ملی یعنی دولت تکثرپذیر
حمید جلایی‌پور، فعال سیاسی و استاد دانشگاه به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «دولت وفاق ملی دو معنا دارد؛ یک معنای آن تکثرپذیر و یک معنای آن تکثرستیز است. ایران به اولی نیاز دارد نه دومی.» او معنای اول وفاق ملی را این‌گونه تعبیر می‌کند: «یعنی اینکه پزشکیان وزرایی را انتخاب کند که در عین اینکه صاحب تخصص، صاحب کارنامه موفق و پاکدست هستند؛ در عین حال شخصیت‌های انحصارطلب نباشند و بدانند جامعه از بخش‌های گوناگون تشکیل شده است. وزیر دولت پزشکیان به این معنا باید بداند وزیر یک قشر جامعه نیست و وزیر همه اقشار جامعه است. دولت وفاق ملی یعنی دولت تکثرپذیر.» او درباره دومین معنایی که می‌شود از وفاق ملی برداشت کرد، می‌گوید: «در معنای دوم دولت وفاق ملی، یعنی پزشکیان به گروه‌های قدرت نگاه کند و از هر گروهی عده‌ای را وزیر کند. این دیگر دولت وفاق ملی نیست، بلکه یک «شرکت سهامی رانت‌جو» و تکثر ستیز است.»
این استاد دانشگاه تهران با اشاره به گفته‌های پزشکیان در تبلیغات انتخاباتی می‌گوید: «پزشکیان به درستی تصریح کرد که مشکل ایران شکاف دولت و ملت است و یکی از راه‌های کاهش این شکاف تشکیل دولت وفاق ملی در معنای اول است و اگر کسانی دنبال دولت وفاق ملی در معنای دوم باشند شکاف و نارضایتی را در جامعه افزایش می‌دهند.» او تاکید می‌کند: «من از طرفداران پیروزی پزشکیان در انتخابات بودم و به سهم ناچیز خود برای پیروزی او در انتخابات مجلس و ریاست‌جمهوری تلاش کردم. معتقدم لیستی که پزشکیان به مجلس معرفی می‌کند اگر به معنای دولت وفاق ملی در معنای اول نزدیک نباشد، در همین ابتدای کار پزشکیان به سرمایه اجتماعی خود ضربه زده است. این خطا را روحانی در دولت دومش انجام داد و به ۲۴میلیون رای‌دهنده توجه نکرد.» با این حال، جلایی‌پور معتقد است: «پزشکیان تاکنون در انتخاب معاونانش در مجموع پخته عمل کرده است.
امیدواریم این پختگی در معرفی وزرا ادامه پیدا کند. بر اساس پاره‌ای اخبار، کمیته‌های مشورتی و شورای راهبردی افرادی را به پزشکیان معرفی کرده‌اند که بیشتر حاملان دولت وفاق ملی در معنای اول هستند. امیدواریم گروه‌های فشار موفق نشوند که لیست دیگری معرفی شود که معرف معنای دوم وفاق ملی باشد.» او همچنین تاکید می‌کند: «وزرای پیشنهادی که چهار ویژگی که بالا عنوان کردم را داشته باشند؛ ممکن است از نیروهای جوان‌تر باشند، ممکن است از نیروهای تکنوکرات یا بوروکرات یا سیاسی یا غیرسیاسی باشند. ممکن است در گذشته سابقه مدیریت رسمی داشته باشند یا نه. مهم این است که بر اساس یک مشورت جمعی این وزرای پیشنهادی آن چهار ویژگی در بالا را داشته باشند. چنین افرادی حاملان دولت وفاق ملی به معنای مثبت و تکثرپذیر آن خواهند بود.»
او در پاسخ به این سوال که آیا وزرای انتخابی از جناح‌ها و احزاب مختلف مانع هماهنگی و یکدستی دولت نمی‌شود، می‌گوید: «ما سه جریان سیاسی داریم. اصلاح‌طلب، اصولگرای میانه و اصولگرای رادیکال. همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردم، وزرای دولت وفاق ملی شایسته است چهار ویژگی مورد نظر را داشته باشند که این افراد بیشتر در میان اصلاح‌جویان و میانه‌ها هستند.» این فعال اجتماعی و سیاسی یادآور می‌شود: «اگر دولت وفاق ملی در معنای اول و تکثرپذیر آن شکل بگیرد، اتفاقا این دولت موتور تغییراتی می‌شود که مورد نیاز جامعه است و باعث کاهش شکاف دولت و ملت می‌شود و در عین حال به انسجام جامعه کمک می‌شود.»
فرجام نخستین مواجهه آقای پزشکیان با جامعه
فرید موسوی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس با تاکید بر اینکه بدنه رای رئیس‌جمهور خواستار تغییر بودند، اظهار کرد: کابینه، نخستین مواجهه آقای پزشکیان با جامعه است و می‌توان گفت ترکیب کابینه یکی از شاخص‌هایی است که بدنه رای رئیس‌جمهور، پایبندی ایشان به قول‌هایی که در زمان تبلیغات انتخاباتی دادند، مورد ارزیابی قرار می‌دهند. برهمین اساس انتخاب کابینه بسیار مهم است. مردم با رایی که به رئیس‌جمهور دادند خواستار تغییر بودند و این موضوع باید مورد توجه قرار گیرد. مردم با امید تغییر رویه‌ها، نگاه‌ها و افراد به آقای پزشکیان رای دادند و یکسری مطالباتی را زنان، جوانان، اقوام و ادیان مختلف که در جامعه فراموش شدند، داشتند و رئیس‌جمهور قول توجه به این افراد را داده است.
کابینه، شرکت سهامی نیست
او ادامه داد: گروه‌های مختلفی از رئیس‌جمهور حمایت کردند، اما کابینه یک شرکت سهامی نیست که هر کسی یک سهمی داشته باشد، چون راضی کردن همه قطعا ممکن نخواهد بود. قطعا شرکت سهامی که افراد با نگاه‌های مختلف و گروه‌های مختلف حضور داشته باشند و هم‌افزایی ایجاد کردن میان آنها در شرایط فعلی که کشور با چالش‌های جدی در حوزه‌های مختلف روبه‌رو است، می‌تواند کارکرد کابینه را کمتر کند و نقش‌آفرینی دولت را در رفع این چالش‌ها، تحت‌الشعاع قرار دهد. این نماینده مجلس با اشاره به معنای وفاق ملی تاکید کرد: وفاق ملی را به معنای آن نمیدانم که افراد شاخص گروه‌های مختلف سیاسی که یک روزی با هم در تقابل و رقابت بودند، امروز در کابینه حضور داشته باشند.
وفاق ملی به این معنا است که افرادی در کابینه حضور داشته باشند که اعتقاد داشته باشند در حوزه‌های کارشناسی از نظرات افراد مختلف استفاده کنند؛ نه افرادی که ممکن است با داس وارد کابینه و وزارتخانه شوند و یکسری از کارشناسان را قلع و قمع کنند که اتفاقا می‌توانستند برای برون‌رفت از وضعیت موجود هم جرات و جسارت و هم نظر و ایده داشته باشند. ما افرادی را در کابینه‌های قبل داشتیم که می‌دیدیم مصاحبه‌هایی می‌کنند و افراد مختلف با مارک‌های مختلف را عامل وضع موجود معرفی و توصیه می‌کردند در لایه‌های مختلف این افراد که پسمانده‌های دولت قبل هستند، حذف شوند.
حضور این افراد قطعا نمی‌تواند راهگشا باشد. موسوی در ادامه خاطرنشان کرد: مردم رای دادند که چنین رویه‌هایی را نبینند، اما وفاق به معنای آن است که اعضای کابینه تکثر و تنوع جامعه ما را قبول کنند، به مردم اهمیت دهند و به شعارهای دولت اعتقاد قلبی و یقینی داشته باشند. از سوی دیگر التزام عملی به این شعارها داشته باشند. اعضای کابینه باید شاخص‌هایی که رهبر انقلاب فرمودند و هم موارد مورد اشاره را داشته باشند و ما نمایندگان هم قطعا به این موضوع توجه خواهیم داشت. او ابراز امیدواری کرد که کابینه‌ای شکل بگیرد که وفاق ملی را در کشور ایجاد کند و گفت: من وفاق ملی را حضور افراد مختلف از گروه‌های مختلف نمیدانم. بلکه وفاق را مدل‌های ذهنی افراد و اعتقاد به این حوزه می‌دانم و امیدواریم که رئیس‌جمهور و مشاورانشان چنین افرادی را معرفی کنند نه آنکه به اسم وفاق گروه‌ها و افراد مختلف را در کنار هم بچینند و بگویند وفاق ایجاد کردیم.
این عضو کمیسیون اقتصادی مجلس به عواقب استفاده از گروه‌های مختلف در دولت اشاره و تاکید کرد: اگر گروه‌های مختلف در دولت در کنار هم قرار بگیرند، نمی‌توانند هم‌افزایی و هماهنگی داشته باشند. همچنین در تصمیم‌گیری‌های مختلف برای برون‌رفت از چالش‌ها، هیات دولت باید یکدل باشد که در این بخش ما دچار مشکل خواهیم شد. از سوی دیگر بدنه رای، امیدشان را از آقای پزشکیان در ابتدای کار از دست می‌دهند و ناامید می‌شوند. بنابراین چالش ایجاد کردن برای دولتی که بدنه رأیش از همان ابتدا ناامید باشد؛ چندان کار سختی برای رقبا نخواهد بود. در چنین شرایطی دولت سرمایه اجتماعی‌اش را از دست می‌دهد و نمی‌تواند اقدامات شایسته و درستی را انجام دهد. بنابراین اگر مراقبت‌های لازم در چیدمان کلان کابینه اتفاق نیفتد می‌تواند مشکل‌ساز باشد.
شرط وفاق ملی؛ حضور همه جناح‌ها در دولت
هادی قوامی، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات مجلس نیز گفت: اگر شعار وفاق ملی تحقق پیدا کند هم‌گرایی ایجاد می‌کند و همه گروه‌ها احساس می‌کنند که در دولت صدا دارند. البته باید دولت وفاق ملی را فرصتی برای استفاده از شایستگان و نخبگان کرد؛ یعنی کسانی‌که در گروه‌های مختلف کارآمدترین و اثر بخش‌ترین هستند. چون ما توسعه را تغییرات در همه سطوح می‌بینیم. امیدوارم رئیس‌جمهور بتواند چنین کار بزرگی را انجام دهد که از همه ظرفیت‌ها استفاده کند و انتخاب کابینه‌اش را محدود به یک گروه یا یک حزب خاص یا جریان خاص نکند. او ادامه داد: هر چقدر ظرف انتخاب رئیس‌جمهور بزرگ‌تر باشد طبیعتا می‌تواند از افراد به‌نسبت شایسته‌تری در کابینه‌اش استفاده و همه گروه‌ها و جریانات فکری را امیدوار کند به اینکه می‌توانند در سازندگی ایران نقش ایفا کنند. این موضوع هم در نگاه و هم در مصداق باید وجود داشته باشد و تنها در نگاه خلاصه نشود. زمانی‌که ما از وفاق ملی صحبت می‌کنیم یعنی ایجاد یک جریان بزرگی که انسان‌ها متناسب با شایستگی‌هایشان مورد توجه قرار می‌گیرند و این قطعا کمک خواهد کرد که دولت از همه ظرفیت‌های کشور برای توسعه در سال پیش‌رو استفاده کند.
این نماینده مجلس، افراد محدودنگر را مخالف وفاق ملی دانست و تصریح کرد: آقای پزشکیان در شعار می‌گویند که نباید دعوا کنیم و همه باید دست به دست همدیگر بدهیم و اگر در عمل بستر کار را فراهم کند قطعا امید برای جریان توسعه و سازندگی بیشتر می‌شود. در این شرایط کسانی‌که کاربلد هستند فرصت حضور پیدا می‌کنند. اما معمولا آدم‌هایی که تنگ‌نظر و محدودنگر هستند، انتخابات را فرصتی می‌دانند برای اینکه بتوانند به لابی‌های خودشان ادامه دهند و فرصتی برای خود و دوستداران خود ایجاد کنند؛ بنابراین آنها حتما با جریان وفاق ملی مخالفت می‌کنند. قوامی خاطرنشان کرد: بنابراین آقای پزشکیان باید به شخصه تعیین‌کننده نهایی باشد و از جریانات مختلف کارآمدترین انسان‌ها را که البته به جریان وفاق ملی اعتقاد داشته باشند، برای حضور در کابینه انتخاب کند. این افراد نباید کسانی باشند که به برنامه‌های آقای پزشکیان اعتقادی نداشته باشند. یعنی باید کسانی باشند که دلشان برای توسعه ایران بتپد و رئیس‌جمهور را در شرایط فعلی یاری کنند. چون ما شرایط سختی در شاخص‌های اقتصادی داریم و کنده شدن از وضعیت موجود خیلی سخت است. یکی از شرایط لازم برای کنده شدن از وضع موجود این است که ما دست یاری به سمت همه دراز کنیم و از همه جریانات فکری که دلسوز ایران هستند و می‌خواهند ایران از شرایط موجود خارج شود، در کابینه حضور داشته باشند.
وفاق؛ تنها راه ۲۰ برابر کردن سرمایه‌گذاری
او به نیاز کشور به سرمایه‌گذاری اشاره کرد و یادآور شد: ما باید فرصت سالی ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی را فراهم کنیم که حداقل ۶۰ میلیارد دلار آن سرمایه‌گذاری خارجی است. در بهترین سال‌های اقتصادی ایران متوسط سرمایه‌گذاری ما از سال ۱۳۳۵ تا کنون به ۳ میلیارد دلار نرسیده است. در واقع وقتی می‌خواهیم سرمایه‌گذاری را ۲۰ برابر کنیم باید شرایط و موقعیت ویژه‌ای را ایجاد کنیم و شرایط لازمی برای آن درست کنیم و یکی از شروط لازم برای تحقق سرمایه‌گذاری و رشد بادوام این است که ما بتوانیم زمینه وفاق ملی را فراهم کنیم. این عضو کمیسیون برنامه‌وبودجه در خصوص اینکه آیا حضور گروه‌های مختلف در دولت چهاردهم منجر به عدم هماهنگی و در نهایت ناکارآمدی نمی‌شود، گفت: خیر، تکیه‌گاه وفاق ملی است و هدف آن تحقق آرمان‌های کشور است. آرمان‌های کشور هم این است که بتوانیم بیکاری و تورم را کاهش دهیم و شرایط فرهنگی و سیاسی را بهبود دهیم. کسانی‌که از سوی رئیس‌جمهور انتخاب می‌شوند باید به این دیدگاه باور داشته باشند. انتخاب افرادی که اعتقادی به برنامه‌های رئیس‌جمهور ندارند و ناهماهنگ هستند، نقطه آسیب خواهد بود.
بنابراین وفاق ملی برای ایجاد همراستایی میان منافع کوتاه‌مدت و بلندمدت و همچنین همراستایی میان ملاحظات فردی و ملاحظات جمعی است. قوامی ادامه داد: برای یک کشوری مانند ایران که رتبه‌اش در نفت و گاز در دنیا یک است، زیبنده نیست که امسال ۸ میلیارد دلار بنزین وارد کند یا سایر انرژی‌ها را هدر بدهد. حتما باید افکار مختلف در دولت در کنار هم قرار بگیرند و کمک کنند. ما منابع زیاد داریم، اما منابع را هدر می‌دهیم. روزی ۱.۸ میلیون بشکه نفت و میعانات گازی به داخل می‌دهیم که این را تبدیل می‌کنند به فرآورده مانند بنزین، گازوئیل و... منتها در نحوه تولید، توزیع و مصرف آن ما دچار مشکل هستیم. اگر بخواهیم همین روال را ادامه دهیم آقای پزشکیان به جای ۸ میلیارد دلار واردات بنزین باید ۱۲ میلیارد دلار بنزین وارد کند.
در این شرایط طبیعتا چیزی باقی نمی‌ماند که کشور را آباد کنند. او گفت: دولت باید پایش را از فعالیت‌های اقتصادی بیرون بکشد و کسانی از جریانات مختلف که معتقدند دولت، باید کوچک شود و فرصت را برای بخش خصوصی فراهم کند؛ باید در دولت حضور داشته باشند. در جریان اصلاح‌طلب دو نگاه وجود دارد که یک نگاه، نگاه چپی است که به دولتی بودن می‌اندیشد، اما جریان دیگری هم وجود دارد که به خصوصی‌سازی و حضور بخش خصوصی در اقتصاد می‌اندیشد. اگر این دو جریان اصلاح‌طلب در دولت قرار بگیرند، پاشنه‌آشیل دولت چهاردهم خواهند بود؛ با وجود اینکه با دولت همراه و اصلاح‌طلب هستند، اما اصلاح‌طلبانی که در مقابل همدیگر قرار دارند. این نماینده مجلس با تاکید بر لزوم هماهنگی تیم اقتصادی اظهار کرد: تیم اقتصادی دولت باید یکدست باشد و ممکن است یک اصولگرایی هم باشد که با دیدگاه دولت همراه باشد. اگر یک تیم منسجم با هر جریان فکری در دولت حضور داشته باشد؛ کارستان درست می‌کنند. اما اگر افراد از یک جریان فکری و ناهماهنگ باشند، موفق نخواهند بود. برای مثال بانک مرکزی زیر بار وزارت اقتصاد نرود، وزارت اقتصاد ساز خودش را بزند و... این می‌شود چندسازی که این چندسازی آبادانی درست نمی‌کند، بلکه باعث ویرانی و از دست رفتن فرصت می‌شود. در این شرایط شاهد بدتر شدن شاخص‌های اقتصادی خواهیم بود.
بازتاب وفاق در کابینه دولت
حمیدرضا ترقی، سیاستمدار و از اعضای شورای مرکزی و معاون بین‌الملل حزب موتلفه اسلامی هم درباره دولت وفاق ملی به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «اول باید بدانیم که در سطحی کلان کشور وفاق ملی به معنای هماهنگ بودن و هم‌فکر بودن جامعه درباره مسائل اساسی و استراتژیک نظام است و در این هماهنگی و همفکری طبیعتا باید مسائلی را که مربوط به اصول نظام مقدس جمهوری اسلامی باشد، شامل شود و اگر رئیس‌جمهور بخواهد این وفاق را ایجاد کند باید این مسائل را به خوبی بشناسند.» او پاسخ این پرسش که بازتاب مقوله وفاق ملی در کابینه دولت چگونه باشد را بسیار سرراست و مشخص می‌داند: «دولت وفاق ملی، دولتی است که عناصر و اعضای کابینه آن، به اصول و آرمان‌های نظام جمهوری اسلامی کاملا پایبند باشند؛ آن هم بدون در نظر گرفتن وابستگی‌های تشکیلاتی.
در واقع باید از بن دندان به این اصول اعتقاد داشته باشند.» این سیاستمدار معتقد است که اگر این وجه مشترک بین همه اعضای کابینه وجود داشته باشد در آن صورت در مواجهه با مسائل کلان، یک صدایی حفظ می‌شود، اما اگر نقطه اشتراک نباشد این باعث می‌شود، هماهنگی و هم‌افزایی بین هیات دولت پدید آید.» این کارشناس باز هم با تاکید بر اینکه فرمول انتخاب وزرا خیلی مشخص است، می‌گوید: «اگر شاخص‌هایی را که رهبری مشخص کردند، برای انتخاب وزرا در نظر بگیرند، به‌طور طبیعی خیلی از نگرانی‌ها برطرف می‌شود. در واقع باید در انتخاب وزرا شاخص‌ها را معیار قرار دهیم نه وابستگی افراد به جناح و احزاب مختلف.» او همچنان به دولت جدید امیدوار است و اعتقاد دارد: «ما نباید امید را از دست بدهیم. امیدواریم که با لحاظ موارد مشخص این وفاق ملی برقرار شود و باز هم امیدواریم که مجلس همه همکاری‌های ضروری با دولت پزشکیان را داشته باشد.»
