وقت اعتراف لندن به کودتای ۲۸ مرداد
وزیر خارجه اسبق انگلیس به «گاردین» چه گفت؟
عکس: «دیوید اوئن» وزیر خارجه بریتانیا در سال های ۱۹۷۷ تا ۱۹۷۹
در اسناد آمریکا، به وضوح مشخص شد که خلع مصدق که درست ۷۰ سال پیش صورت گرفت، اقدام و تلاش مشترک «سیا» و «ام‌آی ۶» (سرویس امنیت خارجی بریتانیا) بوده است. با این‌‌‌حال، موضع رسمی دولت انگلیس، امتناع از اظهارنظر در خصوص یک موضوع اطلاعاتی بوده است. خلع محمد مصدق به وسیله کودتا، ابتدا قرار بود در عملیات چکمه در آبان ۱۳۳۱ (نوامبر ۱۹۵۲) انجام شود. پس از آنکه مصدق به عنوان نخست‌‌‌وزیر ایران برگزیده شد و نفت ایران که پیش از آن تحت سلطه انگلیس بود، ملی شد، ام‌آی۶، پیش‌‌‌نویس عملیات چکمه علیه دولت مصدق را تدوین کرد. دولت «هری ترومن» رئیس‌‌‌جمهور وقت ایالات متحده قصد نداشت اقدامی علیه دولت وقت ایران انجام دهد زیرا مصدق را به عنوان یک سنگر در مقابل کمونیسم می‌‌‌دید اما «وینستون چرچیل» نخست‌‌‌وزیر بریتانیا توانست دوایت آیزنهاور رئیس‌‌‌جمهور ایالات متحده را راضی به اقدام علیه دولت مصدق کند. در بهار ۱۹۵۳، سیا برنامه‌‌‌ریزی مشترک با ام‌آی۶ را آغاز و عملیات به «آژاکس» تغییر نام پیدا کرد. در هفتادمین سالگرد کودتا علیه دولت مصدق، دیوید اوئن به روزنامه گاردین گفت: «دلایل خوبی برای اعتراف به نقش انگلیس به همراه ایالات متحده در (کودتای) سال ۱۹۵۳ در سرنگونی تحولات دموکراتیک وجود دارد. باید اعتراف کنیم که اشتباه کردیم و به گام‌‌‌هایی که به سوی ایران دموکراتیک در حال گسترش بود، آسیب زدیم. با این اعتراف تا حد اندکی به ایجاد اصلاحات کمک و آن را امکان‌پذیر کنیم.»
در دوران تصدی لرد اوئن در وزارت خارجه، رژیم بیمار شاه در جریان انقلاب اسلامی سقوط کرد، که بسیاری از مورخان آن را پیامد تاخیری مرگ دموکراسی ایران در اوت ۱۹۵۳ می‌دانند. اوئن میگوید: من برای شاه روشن کردم که شکل حکومت او باید راه را برای اصلاحات دموکراتیک باز کند، اما ای کاش از بیماری جدی او اطلاع داشتم و می‌توانستم خیلی زودتر در سال ۱۹۷۸ او را تحت فشار قرار دهم تا برای معالجه در سوئیس بماند. یک فیلم مستند جدید به نام «کودتای ۵۳»، تاریخچه کودتای ۲۸ مرداد را دنبال می‌کند و بر زندگی یک جاسوس جوان بریتانیایی متمرکز است که نقش مهمی را در این عملیات ایفا کرده است. این جاسوس انگلیسی «نورمن داربیشایر» نام دارد. این فیلم مستند به کارگردانی و نویسندگی «تقی امیرانی» و با همکاری «والتر مرچ» تولید شده است. فیلم کودتای ۵۳ به‌رغم آنکه نقدهای تمجید‌‌‌آمیز زیادی دریافت کرده است اما به واسطه رمز و رازهای دولت انگلیس در خصوص کودتای ۲۸ مرداد، موفق نشده است که شرکت توزیع‌‌‌کننده‌‌‌ای برای بازاریابی در خصوص این فیلم پیدا کند. امیرانی در این خصوص میگوید: «تلاش‌‌‌های عجیب و شومی برای سرکوب محتوای فیلم و همچنین فرصت جذب توزیع‌‌‌کننده صورت گرفت.» «ریچارد نورتون تیلور» نویسنده کتاب «دولت رمز و راز» در خصوص وزارت اطلاعات و رسانه‌‌‌های انگلیس میگوید: «ناراحت‌‌‌کننده، چرند و در حقیقت غیرسازنده است که دولت انگلیس به پنهان شدن در پشت شعار قدیمی خود یعنی «نه تایید و نه رد» ادامه دهد و همچنان از اعتراف به نقش اصلی ام‌آی۶ در سرنگونی مصدق، امتناع می‌‌‌ورزد و این در شرایطی است که سال‌هاست اطلاعات زیادی از جمله اسناد رسمی سیا درباره این مساله فاش شده است.»
