در چند دهه اخیر، مدل امنیت منطقه براساس مداخله آمریکا بوده است. بعد از جنگ‌جهانی دوم، کشورهای عربی عضو شورای همکاری خلیج‌فارس، برای تامین امنیت خود به اتحاد با آمریکا به‌عنوان یک ابرقدرت اقتصادی و نظامی متکی بوده‌اند. در دوران جنگ سرد هم شاه ایران به‌عنوان متحد اصلی آمریکا، نقش ژاندارم منطقه را به‌عهده داشت.

بعد از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ ایران و سقوط شاه، آمریکا حضور نظامی خود در منطقه را افزایش داد. کشورهای عربی هم تصور کردند با خرید سنگین تسلیحات و وارد کردن نظامیان آمریکایی، می‌توانند امنیت خود را تامین کنند. این موضوع به اضافه دشمنی آمریکا و ایران موجب شد که کشورهای عربی مثل عربستان نتوانند رابطه حسنه با ایران داشته باشند. وجود بحران‌های خانمان‌سوز در خاورمیانه، عواقب شوم حملات نظامی آمریکا به عراق و افغانستان، ظهور تروریسم تکفیری، خشونت‌های فرقه‌ای و خشونت‌های قرون‌وسطایی تروریست‌های داعشی؛ همه و همه حاکی از این واقعیت است که فرضیه «خرید امنیت»، ناکارآمدی خود را به اثبات رسانده است.

چهار سناریو برای تامین امنیت خلیج‌فارس

موسویان در این رابطه معتقد است که چهار سناریو  برای تامین امنیت خلیج‌فارس وجود دارد:

سناریوی اول: ادامه سلطه و هژمونی آمریکا بر منطقه و تکیه کشورهای عربی به آمریکا برای تامین امنیت خود. این سناریو در چند دهه گذشته اعمال شده و نتیجه آن هم بروز بحران‌های متعدد در خاورمیانه است.

سناریوی دوم: «چرخش به شرق» و تمرکز بر روی قدرت‌های رقیب مثل چین و روسیه. در این سناریو خلأ حضور آمریکا توسط سایر قدرت‌های جهانی مثل چین یا روسیه پر شود که حلال مشکلات نخواهد بود.

سناریوی سوم: طرحی که اسرائیلی‌ها دنبال می‌کنند؛ تشکیل یک اتحاد امنیتی- نظامی با کشورهای عربی به‌عنوان به اصطلاح «ناتو عربی» علیه ایران. «بنی گانتز» وزیر دفاع اسرائیل اخیرا گفته که اسرائیل دنبال «ترتیبات امنیتی مخصوص» با متحدان عرب برای مقابله با ایران است. این سناریو که اساس آن در دوران ترامپ گذاشته شد، قطعا اوضاع ناامنی و بی‌ثباتی در منطقه را افزایش خواهد داد و نه کاهش.

سناریوی چهارم: به عقیده من، مناسب‌ترین سناریو برای صلح و امنیت پایدار در خلیج‌فارس، مدلی است که براساس آن امنیت توسط خود کشورهای این منطقه و در قالب همکاری‌های مشترک و جمعی تامین شود. من و «عبدالعزیز الصقر» رئیس مرکز مطالعات عربستان، در مقاله مشترکی در روزنامه گاردین ۱۲ اصل برای روابط خوب بین هشت کشور حاشیه خلیج‌فارس را معرفی کردیم که این اصول می‌توانند اساس همکاری مشترک باشند. برخی از این اصول عبارتند از: احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی، عدم مداخله در امور داخلی یکدیگر، مقابله با فرقه‌گرایی و عدم حمایت از گروه‌های شبه‌نظامی غیر‌قانونی در منطقه.

این اصول می‌توانند ریسک تقابل‌ها را کاهش داده، بنیان یک صلح پایدار و روابط دوستانه بین ایران و عربستان و سایر کشورهای منطقه را پی‌ریزی کرده و زمینه ایجاد یک مدل جدید امنیت جمعی در منطقه را فراهم کند. درحالی‌که ریاض و تهران، علیه یکدیگر متمرکز شده‌اند، کشورهای کوچک‌تر حاشیه خلیج‌فارس از ظرفیت هژمونی هر سه کشور عربستان و ایران و عراق نگرانند، بنابراین یک سیستم همکاری مشترک در خلیج‌فارس باید براساس «هژمونی صفر» استوار باشد. آغاز مسیر صلح در خلیج‌فارس نیز مستلزم گفت‌وگوست.

درعین حال از یک واقعیت دیگر نباید غافل بود و آن اینکه یکی از مهم‌ترین چالش‌های امنیت منطقه، موضوع فلسطین است که به‌خاطر چند دهه نقض حقوق فلسطینی‌ها توسط اسرائیل، لاینحل مانده است. هیچ‌کس نباید فراموش کند که صلح پایدار در خاورمیانه بدون احقاق حقوق فلسطینی‌ها و یک راه‌حل عادلانه قابل‌دسترس نخواهد بود.