نقشه‌های ترامپ با گاف بن‌سلمان به هم می‌ریزد
پایان کار اسپانسر تحریم؟
با وجود اینکه ایران همواره هدف اصلی آمریکا برای اعمال تحریم‌ها در خاورمیانه بوده است، اما موضوع قتل خاشقجی عربستان را در وضعیتی قرار داده که ممکن است با تحریم‌های آمریکا مواجه شود. از سوی دیگر مقامات آمریکایی اعلام کرده‌اند که دولت ترامپ در حال بررسی پیامد‌های این مساله بر سیاست کاخ‌سفید در قبال ایران است؛ درصورتی‌که کنگره بخواهد عربستان را در حوزه درآمدهای نفتی تنبیه کند، این موضوع برای برنامه ترامپ که روی عربستان حساب ویژه‌ای باز کرده بود تا کاهش نفت ایران را جبران کند، یک مانع جدی خواهد بود. به نظر می‌رسد تاریخ مصرف بن‌سلمان که قرار بود نقش اسپانسر تحریم‌ها را ایفا کند، به پایان رسیده است. به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه «دنیای‌اقتصاد»، روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی نوشت: شرایط به‌گونه‌ای رقم خورده است که اکنون مقامات کاخ‌سفید در رابطه با قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار مخالف عربستانی و سهم سعودی‌ها در این رابطه بسیار نگران هستند، چراکه به زعم آنها این موضوع می‌تواند به برهم خوردن برنامه‌ها برای مقابله با ایران منجر شده و همچنین طرح کاخ‌سفید برای جایگزین کردن نفت عربستان به‌جای ایران را با مخاطره مواجه سازد. مقامات در این‌باره می‌گویند که این دوراهی در لحظه‌ای حساس برای ترامپ رقم خورده است. او درصدد است تا تحریم‌های سرسختانه‌ای را از ۵ نوامبر علیه ایران اجرایی کند تا صادرات نفت ایران را به کمترین میزان برساند. اما برای کارآمدی این استراتژی دولت ترامپ بر روابط خود با عربستان حساب باز کرده است تا بتواند با جبران کاهش تولید نفت پس از تحریم ایران مانع از صعود قیمت‌ها در بازار جهانی شود و از سوی دیگر واشنگتن نیز با ریاض بر روی یک سیاست مشترک با هدف محدود ساختن نفوذ ایران همکاری کند.
اگر این برنامه هماهنگ اجرایی شود به معنای افزایش قابل‌توجه درآمد نفتی عربستان است؛ درست در زمانی که کنگره در تلاش است تا عربستان را برای مشارکت در قتل جمال خاشقجی تنبیه کند. به همین دلیل است که مایک پمپئو، وزیرخارجه آمریکا سفری را به ریاض انجام داد تا بتواند دیداری با ملک‌سلمان و محمد‌بن‌سلمان انجام دهد. برخی از چالش کنونی برای همه قابل‌رویت است؛ مقامات آمریکایی معتقدند که اکنون عربستان به منزله یک شریک ظالم برای واشنگتن به‌شمار می‌آید؛ چراکه کودکان یمنی را قتل‌عام می‌کند، آن‌هم در شریطی که پمپئو به ایران چنین القابی را اطلاق می‌کند. ریچارد هاس، رئیس شورای روابط‌خارجی آمریکا در این‌باره معتقد است: «آسان نیست تا در این شرایط و درحالیکه عربستان به سرکوب روزنامه‌نگاران و مخالفان می‌پردازد و مردم یمن را بمباران می‌کند، کماکان تمرکز بر ایران حفظ شود.»
ترامپ پس از تماس تلفنی با ملک‌سلمان اعلام کرد که او تاکید کرده هیچ اطلاعی از اتفاقی که در کنسولگری عربستان رخ داده نداشته است. جمال خاشقجی یکی از روزنامه‌نگاران واشنگتن‌پست از زمان ورود به کنسولگری عربستان در ترکیه در ۲ اکتبر دیگر دیده نشده است. مقامات ترکیه اعلام کرده‌اند که با توجه به شواهد خاشقجی در این مکان به قتل رسیده است. اما درحالیکه قتل خاشقجی تنش‌ها میان عربستان با آمریکا و ترکیه را تشدید کرده است، اکنون کاخ‌سفید در حال تخمین پیامد‌های این حادثه بر سیاست‌های خود در قبال ایران است. کارشناسان و برخی مقامات آمریکایی این هفته در مصاحبه‌هایی تاکید کردند که اتخاذ سیاست‌های محتاطانه‌تر برای فشار بر ایرانی‌ها در واقع بخش اعظمی از گفت‌و‌گوهای داخلی در مورد قتل خاشقجی را شامل می‌شود.
در پنج نوامبر قرار است وزارت خزانه‌داری اعلام کند در صورتی که هر شرکتی با ایران به تجارت بپردازد یا از ایران نفت بخرد دیگر مجاز نیست با آمریکا تجارت کند. از سوی دیگر کاخ سفید قصد دارد با سعودی‌ها علیه ایران در یک جبهه قرار بگیرد و ایران را به‌عنوان تنها عامل بی‌ثباتی در خاورمیانه معرفی کنند. براساس گفته‌های برخی مقامات به نیویورک‌تایمز اکنون این استراتژی در خطر است. نورمن رول، افسر سابق سیا و تحلیلگر مسائل ایران می‌گوید سعودی‌ها باید به‌سرعت و به‌طور شفاف به این مساله بپردازند.
دیدگاه ترامپ در رابطه با عربستان از سوی برخی از قانون‌گذاران آمریکایی و گروه‌های حقوق‌بشری مورد انتقاد قرار دارد؛ چراکه آنها معتقدند که ترامپ تا حدی بر ایران متمرکز شده است که حاضر است چشم خود را بر عربستان ببندد، درحالیکه اگر این اقدامات از سوی ایران انجام شده بود، آنها را تحمل نمی‌کرد. کارشناسان خاورمیانه‌ای می‌گویند که هدف دولت ترامپ و سعودی‌ها در این شرایط مشخص است؛ دو طرف تلاش دارند تا همدستی عربستان در قتل خاشقجی را از حیطه تمرکز رسانه‌ها خارج کنند تا بار دیگر ایران به تیتر یک رسانه‌ها تبدیل شود.
گری سامور یکی از مقامات کاخ‌سفید در دوره اوباما در این باره معتقد است که اکنون واشنگتن و ریاض تلاش خود را به‌کار بسته‌اند تا با بهانه‌ای عربستان را از این گرداب خارج سازند. او می‌گوید: «آنها نمی‌توانند اعلام کنند که محمد‌بن‌سلمان دستور قتل خاشقجی را صادر کرده است پس عوامل خودسر را عامل انجام این عمل معرفی می‌کنند.»
وی ادامه می‌دهد: «اما انگیزه اصلی دولت ترامپ همکاری نزدیک با عربستان است که برای فشار بر ایران به آن نیاز دارد.» مشکل آن است درحالیکه کنگره در تلاش است تا عربستان را برای انجام این عمل شنیع مورد تحریم نظامی یا اقتصادی قرار دهد عربستان به‌دلیل پر کردن جای خالی نفت ایران با افزایش درآمدهای نفتی نیز مواجه می‌شود.
لیندسی گراهام، سناتور جمهوری‌خواه که پیش‌تر از مدافعان عربستان‌سعودی بود یکی از افرادی است که شدید‌ترین لحن را برای حمله به عربستان درپی قتل خاشقجی به‌کار گرفته است. او گفت: «او (محمد بن سلمان) دستور داد تا خاشقجی را به کنسولگری عربستان منتقل کنند. تا زمانی که محمد بن سلمان در راس امور عربستان باشد من از این کشور حمایت نخواهم کرد.» از این رو برای تنبیه عربستان باید درآمدهای نفتی آن کاهش یابد و اینکه این موضوع مستلزم تلطیف سیاست ترامپ در برابر ایران برای کاهش تولید نفت ایران است. تمرکز آمریکا بر ایران از انتشار مقاله‌ای توسط پمپئو در نشریه فارن افرز پیش از موضوع خاشقجی مشخص است که وی تیتر آن را مقابله با ایران انتخاب کرده است. او ایران را دارای رژیم انقلابی دانسته است که درصورت عدم تغییر رفتار خود باید تحت سخت‌ترین تحریم‌ها قرار بگیرد.
او در ادامه می‌نویسد: به همین دلیل دولت ترامپ در حال اعمال دوباره تحریم‌هایی علیه ایران است که به‌عنوان بخشی از توافق هسته‌ای به حالت تعلیق درآمده بود. ما قصد داریم تا صادرات نفت ایران را به صفر برسانیم.در این مقاله تنها یک اشاره به عربستان سعودی شده است آن هم به‌عنوان کشوری که قربانی اقدامات ایران است. همچنین اندیشکده آتلانتیک در مطلبی با اشاره به اینکه عربستان در همان گردابی گیر افتاده که ایران همواره در آن قرار داشته است، نوشت: زمانی که دولت ترامپ از اعمال «مجازات سخت» علیه کشوری در خاورمیانه صحبت می‌کند، به‌طور کلی منظور آن ایران است؛ کشوری که نفوذ منطقه‌ای آن برای آمریکا و برخی کشورهای عربی دردسرساز شده است. با این حال ترامپ روز یکشنبه این لحن را در رابطه با عربستان، مهم‌ترین متحد آمریکا در میان مسلمانان به‌کار برد تا به این کشور هشدار دهد در صورتی که تحقیقات مشخص کند که ریاض در ناپدید شدن و قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار عربستانی در ترکیه مشارکت داشته ممکن است چه اتفاقی برای آن رخ دهد.
ترامپ در بخشی از گفت‌و‌گوی خود با برنامه ۶۰ دقیقه شبکه خبری سی‌بی‌اس در این باره گفت: «این مرد یک خبرنگار بوده است. اگر این اتفاق افتاده باشد، این مساله‌ای واقعا هولناک و زننده است... حقیقت موضوع را متوجه خواهیم شد و در صورت اثبات این موضوع مجازات سختی در راه خواهد بود.»
البته ترامپ تاکید کرد که آمریکا قرارداد‌های فروش تسلیحات خود به عربستان را لغو نخواهد کرد؛ چراکه از دید او این اقدام می‌تواند پیامد قابل‌توجهی برای اقتصاد آمریکا داشته باشد. روز دوشنبه ترامپ در پیامی توییتری اعلام کرد که در این باره با ملک سلمان، پادشاه عربستان گفت‌و‌گو کرده و پادشاه از هر گونه اتفاقی که ممکن است برای خاشقجی روی داده باشد ابراز بی‌اطلاعی کرده است. او (ملک سلمان) همچنین به ترامپ گفته که عربستان در حال همکاری با ترکیه است تا به پاسخ‌های لازم در این باره دست یابند. ترامپ افزود: من به‌سرعت مایک پمپئو، وزیرخارجه را به دیدار پادشاه سلمان خواهم فرستاد.
به‌نظر می‌رسد که مسائل مربوط به خاشقجی تاثیر قابل‌توجهی در آینده عربستان خواهد گذاشت؛ کشوری که تا دو هفته پیش به دلیل انجام اصلاحات اقتصادی و اجتماعی مورد تحسین برخی قرار گرفته بود. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان به‌عنوان چهره نوین این کشور شناخته شده بود. او در مصاحبه‌های مختلف از برنامه‌های آتی خود برای پیشرفت عربستان می‌گفت و همچنین حملات تندی را علیه مقامات ایران انجام می‌داد. وی مدعی می‌شد که ایران در پشت هر گونه اتفاق شوم در خاورمیانه است. اگرچه اصلاحات عربستان دارای یک روی تاریک نیز بوده است؛ بازداشت‌های گسترده بدون تفهیم اتهام، جنگ پرهزینه در یمن و آزار مخالفان مذهبی از جمله اقداماتی است که تحت رهبری بن‌سلمان انجام شده است. با این حال این اقدامات ریاض تا زمانی که موضوعاتی مانند دشمنی ایران با اسرائیل، برنامه موشکی این کشور و حضور در سوریه وجود دارد توجه لازم از سوی غرب را به خود معطوف نمی‌کند. عربستان تنها متحد نزدیک آمریکا به‌شمار نمی‌آید بلکه شخص دونالد ترامپ و جرد کوشنر، داماد و مشاور او هر دو بارها بر روابط ویژه خود با پادشاهی و خانواده سلطنتی عربستان تاکید کرده‌اند. از سوی دیگر دولت ترامپ به‌طور کلی در رابطه با سرکوب‌های داخلی، دخالت نظامی در یمن و محاصره قطر ساکت و منفعل بوده است. اما پرونده قتل احتمالی خاشقجی بسیار متفاوت است. نه تنها قتل او در استانبول رخ داد، بلکه وی دارای اقامت آمریکا بود و از روزنامه‌نگاران واشنگتن‌پست نیز محسوب می‌شد.
به‌عبارت دیگر عربستان اقدامی را انجام داده است که همواره ایران را به انجام آن متهم می‌کند. آمریکا و متحدانش طی سال‌های گذشته ایران را به انجام اقدامات تروریستی و نقض متعدد حقوق بشر متهم کرده‌اند و همین موضوع موجب اعمال تحریم‌های سرسختانه علیه ایران شده است. درحالیکه با امضای توافق هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۵ و در دوران باراک اوباما تا حدی تنش‌ها میان ایران و آمریکا کاهش یافته بود اما از زمانی که ترامپ وارد کاخ سفید شد و در ماه مه آمریکا را از برجام خارج کرد روابط تهران و واشنگتن تیرهتر شد.مایک پمپئو، وزیرخارجه آمریکا هفته گذشته مدعی شد که هدف از اعمال فشارهای اخیر بر ایران قانع ساختن مقامات این کشور برای رفتار مانند یک کشور عادی است. با این حال ایران در طول روزهای اخیر سکوت اختیار کرده است، در زمانی که عربستان از سوی غرب به‌دلیل آنکه مانند یک کشور عادی رفتار نکرده مورد انتقادات شدید قرار دارد.
المانیتور در گزارشی خاطر نشان کرد که بخش عمده پوشش رسانه‌های ایران در مورد پرونده خاشقجی بر روابط بین ترکیه و عربستان سعودی متمرکز بوده است. المانیتور در ادامه مدعی می‌شود که ایجاد یک شکاف میان عربستان و ترکیه می‌تواند بسیار مورد استقبال ایران قرار بگیرد. درحالی که ممکن است آنکارا و ریاض بر سر موضوعات منطقه‌ای از جمله حمایت از گروه‌های متفاوت در بحران سوریه دارای اختلافاتی باشند، اما از سوی دیگر دو طرف دارای روابط عمیق اقتصادی نیز هستند. بر این اساس هر گونه اختلاف میان عربستان و ترکیه می‌تواند موجب تعمیق روابط میان تهران و آنکارا شود درحالیکه عربستان را منزوی می‌کند. یکی از جوانب عجیب این مناقشه آن است ترکیه که تحت رهبری رجب طیب اردوغان، مطبوعات آزاد را سرکوب می‌کند، منبع اصلی بسیاری از اطلاعاتی است که در مورد خاشقجی منتشر شده است. همچنین در سال‌های اخیر روابط ترکیه و سعودی‌ها که در بسیاری از موارد با ناهمواری‌هایی مواجه است به‌دلیل حمایت ترکیه از قطر که مورد تحریم عربستان قرار گرفته تیرهتر شده است.
پیش از مصاحبه ترامپ موضع رسمی دولت او در مورد پرونده خاشقجی سکوت بود. بخش مهمی از چالشی که اکنون آمریکا با آن مواجه است واکنشی مناسب به احتمال همدستی عربستان در قتل خاشقجی است بدون آنکه این پاسخ منجر به آن شود تا واشنگتن مهم‌ترین متحد خود در جهان عرب را از خود براند. آمریکا و عربستان دارای منافع مشترک متعددی از جمله ثبات قیمت نفت، اسلام‌گرایان افراطی و نفوذ ایران در سوریه، عراق و لبنان هستند. در این بین اقدام کنگره برای موظف کردن رئیس‌جمهور به اینکه طی ۱۲۰ روز تحریم‌هایی را علیه همدستان در قتل خاشقجی اعمال کند می‌تواند به پیچیده‌تر شدن شرایط منجر شود. در بهترین احتمال این موضوع تا مدتی به تیتر یک رسانه‌ها تبدیل خواهد شد و برای عربستان به‌مانند یک کابوس خواهد بود. اما در بدترین سناریو نیز عربستان از سوی نزدیک‌ترین متحد غربی خود مورد تحریم قرار خواهد گرفت. این در حالی است که ایران، هدف اصلی و دیرینه تحریم‌های آمریکا می‌تواند انگشت خود را به‌سوی عربستان بگیرد و اعلام کند که سعودی‌ها نیز به همان وضعیت ایران دچار شده‌اند.
در ادامه بررسی این موضوع از سوی رسانه‌ها نیویورک‌پست نیز در گزارشی نوشت: دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا هم‌اکنون با پیچیده‌ترین دوراهی دیپلماتیک خود تا به امروز مواجه است: اینکه چگونه یک متحد سرکش یعنی عربستان سعودی را مجازات کند، بدون آنکه دشمنان منطقه‌ای‌اش به‌ویژه آنها که با آمریکا خصومت دارند، همچون ایران را تقویت نکند. این یک مساله به مراتب بزرگ‌تر از توییت‌های ناپخته ترامپ یا توافقات قبلی وی با سعودی‌هاست. انسان‌های معقول در همه جا از آنچه اکنون آشکارا قتل جمال خاشقجی به‌نظر می‌رسد، وحشت‌زده‌اند، کسی که از یک فرد نزدیک به حکومت به یک منطقه تبدیل شد و حامی اخوان‌المسلمین بود که از سوی ریاض مورد تنفر است. جزئیات این ماجرا توسط موسساتی همچون واشنگتن‌پست در حال شاخ و برگ دادن است که به شکلی توجیه‌پذیر خواهان مجازات مناسب برای قاتلان ستون‌نویس است.
اما این تمام داستان نیست. همچنان که ایران بوی خون در این ماجرا را حس می‌کند، مشوقان غربی‌اش خواهان پایان اتحاد میان آمریکا و ریاض هستند. مایک پمپئو، وزیرخارجه آمریکا روز سه‌شنبه در تلاش برای ارائه زیرکانه یک پاسخ هماهنگ به ریاض رفت، به‌گونه‌ای‌که هم تنفر واشنگتن (از ماجرا) را نشان دهد و هم موجب تقویت ایران یا پایان این اتحاد نشود. یک راه حل احتمالی این است: یک مجازات از سوی کنگره برای مقاماتی که مرتکب نقض حقوق بشر می‌شوند نه تنبیه برای خود کشورها. این روزنامه آمریکایی با اشاره به اینکه در اینجا لازم است که یک سرهم‌بندی انجام شود، نوشت: برای جلوگیری از هرج و مرج در عربستان که ممکن است به سقوط آن بینجامد باید چنین کاری انجام شود. در حال حاضر در سراسر خاورمیانه شاهد ناآرامی‌هایی هستیم که در صورت وقوع در عربستان می‌تواند خوشایند تهران هم باشد. به‌عنوان مثال، هرگونه جرقه مبتنی بر اخلال در تولید نفت عربستان، ممکن است واشنگتن را مجبور به چشم‌پوشی از تحریم‌های نفتی‌اش علیه ایران کند که در هفته‌های پیش‌رو اعمال خواهد شد.
ارسال نظر