اگرچه سنگال در غرب آفریقا، ظرفیت‌های خوبی برای مبادلات تجاری دارد، همان‌گونه که شاخص سرمایه‌گذاری آفریقا در ۲۰۱۸ در گزارش سالانه خود به آن اشاره کرده است، اما هیات تجاری سه مشکل اصلی و عمده در این مسیر را نوسانات ارزی در ایران، مشکلات بانکی و حضور موثرتر رقبا همچون چین و عربستان در آفریقا می‌دانند.

جایگاه نخست رقابت‌پذیری در غرب آفریقا

سنگال به‌عنوان اولین مقصد محمدجواد ظریف دارای مزایای اقتصادی خوبی در رتبه‌بندی‌های منطقه‌ای و جهانی است. سنگال در شاخص جهانی «رقابت پذیری» ۲۰۱۸/ ۲۰۱۷ با شش پله صعود نسبت به دوره گذشته، در جایگاه صد و ششم قرار گرفته است. در بررسی شاخص مزبور، به شاخص‌هایی مانند آموزش، بهداشت، انعطاف‌پذیری اقتصادی، توانایی کشور در امور زیرساختی و همچنین میزان ابتکار و نوآوری توجه می‌شود. ضمنا در گزارش مزبور، ۱۳۷ کشور مورد بررسی قرار گرفته‌اند؛ کشورهای سوئیس، آمریکا، سنگاپور و هلند به ترتیب در جایگاه اول تا چهارم قرار گرفته‌اند. همچنین براساس گزارش تازه منتشره بانک توسعه آفریقایی در سال ۲۰۱۸ منطقه غرب آفریقا رشد اقتصادی خوبی را تجربه خواهد کرد. رشد اقتصادی ۷/ ۳ درصد در سال ۲۰۱۷ به ۱/ ۴ درصد در سال ۲۰۱۸ خواهد رسید. براساس گزارش بانک جهانی، رشد اقتصادی کشورهای غرب آفریقا در سال ۲۰۱۸ به ترتیب غنا ۳/ ۸، ساحل عاج ۲/ ۷، سنگال ۷، بنین۶، بورکینافاسو۶ و گینه۸/ ۵ درصد برآورد می‌شود. باتوجه به وابستگی و ارتباط مستقیم اقتصاد منطقه غرب آفریقا به اقتصاد جهانی این پیشرفت اقتصادی مرهون حرکت روبه جلوی اقتصاد جهانی نیز با رشد ۱/ ۳ درصد است. از سوی دیگر و براساس گزارش موسسه برتون وودز کشورهای صادرکننده نفت در آفریقا شاهد رشد اقتصادی پایین‌تری خواهند بود و بر این اساس نیجریه ۵/ ۲، آنگولا ۶/ ۱ و آفریقای جنوبی ۱/ ۱ درصد رشد اقتصادی را تجربه خواهند کرد. علت این وضعیت کاهش قیمت نفت است.

مزیت‌های سنگال برای ایران

حضور برخی از مهم‌ترین شرکت‌های ایرانی همچون مپنا، ایران‌خودرو و شیرین عسل نشان‌دهنده برخی ظرفیت‌ها برای صادرات به سنگال است. حضور مدیرعامل تراکتورسازی در سفر محمدجواد ظریف هم نشان می‌دهد که درحوزه ماشین‌آلات کشاورزی هم می‌توان به ظرفیت‌های سنگال توجه داشت. سنگال سالانه نزدیک به ۲/ ۱ میلیارد کیلووات ساعت توان تولید انرژی الکتریکی دارد که تماما توسط نیروگاه‌های حرارتی تامین می‌شود. تولید فرآورده‌های غذایی، محصولات نفتی، مصالح ساختمانی و منسوجات جزو مهم‌ترین فعالیت‌های صنعتی سنگال است. همچنین از بین محصولات کشاورزی این سرزمین می‌توان به بادام زمینی، ارزن، ذرت، برنج، پنبه، گوجه‌فرنگی و سبزیجات اشاره کرد. سنگال ۴ میلیون نفر نیروی کار دارد و نرخ بیکاری در این کشور به ۴۰ درصد می‌رسد. فسفات و سنگ آهن حجم زیادی از ذخایر معدنی سنگال را تشکیل می‌دهد و بخش قابل توجهی از صادرات سنگال به این کالاها اختصاص دارد. شرکای عمده صادراتی سنگال، فرانسه، ایتالیا، هند، ساحل عاج و مالی هستند.

سه مشکل عمده

در گفت‌وگوهای مختلفی که با هیات اقتصادی شامل گروه‌های مختلفی از کالاهای ساختمانی، پتروشیمی، نفت و گاز، شیلات، سدسازی،‌ آی‌تی و دانش‌بنیان صورت گرفت، بخش عمده‌ای از این تجار سه مشکل عمده در گسترش روابط و استفاده بهینه از ظرفیت‌های سنگال به‌عنوان دروازه ورود به غرب آفریقا را مشکلات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری عنوان کردند که عبارتند از:

نوسانات ارزی

یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که تجار ایرانی در این سفر نسبت به آن ابراز نگرانی کردند، نابسامانی‌های ارزی در ایران است. اگرچه افزایش قیمت ارز تا حد زیادی به سود صادرات و صادرکنندگان به حساب می‌آید، اما بخش عمده‌ای از این تجار بیش از آنکه به‌دنبال افزایش قیمت ارز باشند، به دنبال ثبات و تثبیت آن هستند تا بتوانند با تمرکز بیشتری به انجام تفاهم‌نامه‌ها و قراردادهای تجاری و اقتصادی خود مبادرت ورزند.

مشکلات بانکی

مشکل دوم و بسیار مهم در تجارت با آفریقا و به‌خصوص در سنگال، مشکلات بانکی است. گشایش ال‌سی و نقل‌وانتقالات مالی یکی از مهم‌ترین کانال‌های ارتباطی برای گسترش روابط تجاری است. این تجار معتقدند گشایش چندانی در این حوزه اتفاق نیفتاده و همچنان شاهد مشکلات عمده‌ای هستیم. در واقع آنچه برای این هیات اقتصادی مهم است، وجود کانال‌های بانکی برای انتقال و دریافت وجوه مالی است. این موضوع مهم در نشست اقتصادی دو کشور هم مورد بررسی قرار گرفت و وزیر امور خارجه ایران با اشاره به این موضوع مهم، بر رفع مشکلات بانکی موجود بین دو کشور تاکید کرد.

حضور موثرتر رقبا

مشکل دیگری که در این میان مشاهده می‌شود، حضور موثرتر رقبا در قاره آفریقا است. حضور چین در کشورهای آفریقایی روز به روز درحال گسترش است. اکونومیست سال 2017 در گزارشی نوشت که اکنون بیش از ۶۳ درصد از مردم کشورهای آفریقایی موافق گسترش حضور چین در کشورشان هستند. همچنین طبق برآوردهای انجام گرفته اکونومیست، درحال حاضر بیش از ۱۰ هزار شرکت چینی در کشورهای آفریقایی مشغول فعالیت هستند که بیش از ۹۰ درصد آنها خصوصی هستند. همچنین بیش از نیمی از سران کمیته اجرایی شورای ملی رهبری آفریقا در جلسات با چین شرکت می‌کنند و تحت نفوذ نظرات مقامات چینی هستند. حضور چین در کشورهای آفریقایی در سال‌های اخیر به‌طور موثری بر رای این کشورها در سازمان ملل درخصوص مسائل مختلف تاثیر گذاشته و رای این کشورها را با چین همسوتر کرده است. از سوی دیگر، نگرانی‌های عربستان درخصوص افزایش نفوذ ایران، به‌ویژه از زمان روی کار آمدن ملک سلمان، باعث شده است این کشور به تکاپو بیفتد. عربستان در بخش‌های دولتی و خصوصی در غرب آفریقا و کشورهای ساحل مدیترانه (تونس، الجزایر، مصر و لیبی) شروع به سرمایه‌گذاری کرده است. نفوذ عربستان سعودی همچنین به مناطق اسلامی نیز کشیده شده است. تمرکز ریاض بیشتر روی کشورهای مسلمان است که اکثریت جمعیت عرب آفریقا را تشکیل می‌دهند. از سوی دیگر باید اشاره کرد که عربستان سعودی برای رقابت با نفوذ ایران فرای پروژه‌های اقتصادی و برنامه‌های مذهبی رفته است. به همین دلیل است که ائتلافی غیر رسمی با موریتانی و سنگال تشکیل داده و در پی ائتلافی جدید با لیبی و چاد است. آوریل ۲۰۱۵ روسای جمهور سنگال و موریتانی به ریاض سفر کردند و سنگال متعهد شد صدها سرباز خود را به علمیات ائتلاف نظامی عربستان در یمن اعزام کند. از این‌رو نیاز است تا همان‌گونه که وزیر خارجه و همچنین رئیس اتاق بازرگانی ایران ابراز کردند که نگاه ایران به سنگال راهبردی است، درحوزه عملیاتی هم شاهد رفع این مشکلات باشیم.