«دنیای اقتصاد» ریشه‌های عقب‌ماندگی در ساماندهی تعطیلات آخر هفته را بررسی می‌کند
مانع ذهنی تعطیلات دو روزه
با وجود در جریان بودن بحث ساماندهی تعطیلات برای بیش از یک سال، کماکان تصمیمی رسمی در این زمینه اتخاذ نشده است. این در حالی است که بررسی‌ها نشان می‌دهد که به‌رغم زاویه دید مبتنی بر پرتعطیل بودن تقویم ایرانی، تعداد روزهای سرخ تقویم در ایران در حدود ۴۰ روز از میانگین جهانی کمتر است. تفاوتی که ضمن تبعید اثر مثبت اقتصادی و غیراقتصادی تعطیلات، مشکلاتی مانند ترافیک و تصادف را به پدیده‌های همیشه حاضر در تعطیلات ایرانی تبدیل کرده‌است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که با وجود اینکه اثر سوء تعطیلات بر تولید ناخالص داخلی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های افزایش تعداد روزهای تعطیل در کشور مطرح شده است، در صورت مدیریت صحیح تعطیلات برخی از اثرات جانبی تعطیلات بر بخش‌هایی مانند گردشگری و هتلداری می‌تواند به منزله ایجاد فرصت برای اشتغال، تولید و توسعه نواحی کمتر توسعه‌یافته باشد. منطقی که طی دهه اخیر نیز بسیاری از کشورها را وادار به بازنگری در پراکندگی روزهای سرخ در تقویم کرده است. «دنیای اقتصاد» در این گزارش تلاش کرده است تا منطق علمی و اقتصادی مدیریت تعطیلات در این کشورها را بررسی کند. منطقی که توقف طولانی در ایستگاه قانونی ساماندهی تعطیلات در ایران را نیز توجیه‌ناپذیر جلوه می‌دهد.
تحریک بهره‌وری در ساعات فراغت
بحث ساماندهی تعطیلات بیش از یک سال است که به‌صورت کم‌رمق در مجلس و هیات‌دولت در حال پیگیری است. الگوی نامناسب فعلی تعطیلات در ایران که شامل تعطیلات مناسبتی گسسته و تعطیلات پایان هفته یک‌روزه است، در عمل باعث شده تا اثر مثبت تعطیلات چه بر روی بخش‌های اقتصادی و چه بر روی سلامت فردی و اجتماعی نمود پیدا نکند. این در حالی است که طی دهه اخیر بسیاری از کشورها اعم از توسعه‌یافته و در حال توسعه با درک اثرگذاری تعطیلات بر مقوله‌هایی چون افزایش بهره‌وری و سلامت روانی نیروی کار سعی کرده‌اند پراکندگی روزهای سرخپوش تقویم را در جهت بهینه‌سازی اثر تعطیلات مدیریت کنند. پس از انقلاب صنعتی و در روند پرشتاب تولید بسیاری از کارفرمایان کارگران را مجبور می‌کردند تا بیش از ۱۴ ساعت کار کنند. اما رفته‌رفته با پررنگ‌تر شدن مفاهیمی مانند بهره‌وری از یکسو و افزایش اثرگذاری تکنولوژی بر این متغیر اقتصادی به تدریج از تعداد ساعت کاری روزانه کاسته شد تا اینکه شعار «۸ ساعت کار، ۸ ساعت تفریح و ۸ ساعت استراحت» توانست با جذب بسیاری از نظرات عمومی به یک توافق همه‌جانبه در محیط تولید کشورهای مختلف تبدیل شود. رفته رفته و از اواسط قرن نوزدهم و با گسترش علومی مانند ارگونومی تحقیقات بیشتری بر اثرگذاری ساعت‌های غیرکاری بر آورده اقتصادی کارگران در زمان فعالیت کاری متمرکز شد. تحقیقاتی که تقریبا در تمامی موارد نشان‌دهنده اثر مثبت افزایش فراغت کارگران بر بهره‌وری بود. افزون بر این بررسی‌های علمی نشان می‌داد که پس از سطح مشخصی از اشتغال (۴۰ ساعت) تولید به ازای هر ساعت کاری اضافه شده به‌شدت افت کرده و پس از مرز مشخصی نه‌تنها ساعت کاری اضافه در بردارنده تولید بیشتر برای هر کارگر نیست، بلکه تولید حاشیه‌ای به ازای هر ساعت کاری پس از ۵۰ ساعت کار در هفته روندی نزولی به خود می‌گرفت. به این ترتیب از میانه قرن گذشته رفته‌رفته ساعات کاری در بسیاری از کشورها کاهش یافت. افزون بر این بسیاری از کشورها نیز تعطیلات پایان هفته خود را از یک روز به دور روز تغییر دادند. علت این تغییر نیز تا حدود زیادی ریشه در یافته‌های علمی داشت، چراکه بررسی‌های علمی نشان داده است که اثر تعطیلات دو روزه بر افزایش بهره‌وری بسیار بیشتر از تعطیلات یک روزه است چراکه یافته‌های علمی نشان می‌دهد که اثر فزاینده تعطیلات یک روزه بر بهره‌وری تقریبا ناچیز بود. به این ترتیب رفته‌رفته بسیاری از کشورها تعطیلات پایان هفته خود را به دو روز افزایش دادند. آخرین کشورهایی که چنین تغییراتی را در تقویم خود به‌وجود آوردند کشورهای عضو اتحادیه عرب و افغانستان بودند. کشورهای مسلمان‌نشینی که روز شنبه را نیز به‌عنوان یک روز تعطیل به روز جمعه الحاق کردند. در حال‌حاضر در میان کشورهای مسلمان تنها ایران و جیبوتی دارای تعطیلات پایان هفته یک روزه هستند. البته در برخی از کشورها مانند امارات برخی از بخش‌های اقتصادی مانند بانک‌ها در روز شنبه برای تعداد ساعاتی محدود (۳ تا ۴ ساعت) به ارائه خدمات می‌پردازند.
اثر محرک تعطیلات دو روزه
مهم‌ترین منطق تعطیلی بستر‌سازی برای تجدید قوا و فراغت نیروی کار است. بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که چنین اثری در تعطیلات چند روزه پس از ۷۲ ساعت از بین خواهد رفت و این در حالی است که اثر محرک تعطیلات یک روزه بر بهروه‌وری در همان روز نخست مراجعه به محیط کار از بین خواهد رفت، تفاوتی که یکی از مهم‌ترین منطق‌های پشتیبان دو روزه شدن تعطیلات در کشورهای مختلف نیز بوده‌است. یکی از نگرانی‌هایی که در زمینه افزایش تعطیلات به دو روز در کشور به گوش می‌رسد اثر مخرب افزایش تعطیلات بر موتور محرک ملی است. در این بین برخی از کارشناسان با تقسیم تولید ناخالص داخلی کشور بر تعداد روزهای سال این اثر مخرب را معادل تولید ناخالص روزانه میانگین تخمین می‌زنند. تخمینی که نشان‌دهنده غفلت از بسیاری از اثرات جانبی تعطیلات و هارمونی اقتصادی کشور است. نخست اینکه با افزایش تعطیلات بسیاری از بخش‌ها مانند کشاورزی، ارتباطات و حمل نقل از این تغییر اثر چندانی نخواهند پذیرفت. از سوی دیگر برخی از بخش‌ها مانند گردشگری، رستوران‌ها و هتلداری با دو روزه شدن تعطیلات با جهشی عظیم مواجه خواهند شد. بخش‌های صنعتی نیز علاوه بر انتفاع از تحریک بهره‌وری می‌توانند با تنظیم و به‌روزرسانی تقویم کاری خود بخش قابل‌توجهی از اثر تعطیلی را پوشش دهند. بررسی تجربه جهانی نیز نشان می‌دهد که افزایش تعطیلات در کشورهایی مانند اندونزی نه‌تنها مانع رشد اقتصادی نبوده، بلکه از محل تحریک بخش‌هایی مانند گردشگری در عمل به‌عنوان نیروی محرک رشد و بهره‌وری عمل کرده است. افزون بر این اثر اقتصادی دو روزه شدن تعطیلات می‌تواند باعث یکنواخت شدن الگوی سفر در طول سال شود. تغییری که با کاهش تمرکز زمانی و مکانی سفرها هم چهره زشت ترافیک و تصادف را از مسیر سفر خواهد زدود و هم باعث توسعه مناطق کمتر توسعه‌یافته خواهد شد. افزون بر این با دو روزه شدن تعطیلات بستر زمانی مناسب برای پدیده «خودپالایندگی» فراهم خواهد شد. سازوکاری طبیعی که می‌تواند هزینه چند میلیون دلاری آلودگی در شهرهای بزرگ کشور را رقیق کند. با دو روزه شدن تعطیلات شهروندان هم فرصت مناسب‌تری برای ادای فرایض دینی روز جمعه خواهند داشت و هم می‌توانند فرصت کافی برای صله‌ارحام و بودن در کنار خانواده را داشته باشند. تغییری که با افزایش نقش خانواده در زندگی افراد می‌تواند علاوه بر افزایش سلامت روانی افراد، مانع شکل‌گیری بسیاری از انحرافات اجتماعی نیز شود. در مجموع می‌توان گفت کفه ترازوی آثار مثبت تعطیلات دو روزه به قدری سنگین هست که بتواند دلواپسان اثر اقتصادی افزایش تعطیلات را تا حدود زیادی قانع کند.
بن‌بست فکری ساماندهی تعطیلات
به نظر می‌رسد یکی از دلایلی که طی ماه‌های اخیر باعث مسکوت ماندن طرح ساماندهی تعطیلات در کشور شده‌است وجود انگاره‌ای مبنی بر پرتعطیلات بودن تقویم ایرانی است. این در حالی است که مقایسه تعداد تعطیلات درایران با سایر کشورهای اسلامی، کشورهای عضو اتحادیه اروپا و کشورهایی مانند ژاپن و کره‌جنوبی نشان می‌دهد که تعداد تعطیلات در ایران نه‌تنها بیشتر از این کشورها نیست، بلکه به واسطه تعطیلات پایان هفته یک‌روزه تعداد روزهای سرخ تقویم ایرانی در حدود ۴۰ روز از میانگین جهانی کمتر است. شکافی که می‌تواند تا حدودی توضیح‌دهنده خلاقیت و بهره‌وری کمتر در محیط تولید کشورمان در مقایسه با کشورهایی ماند ژاپن باشد. تفاوتی که در برخی از برآوردها حکایت از شکاف نگران‌کننده ۷۰ درصدی بین بهره‌وری هر کارگر ایرانی با هر کارگر در کشورهایی مانند آلمان و ژاپن دارد. بررسی تقویم ایرانی نشان می‌دهد که در حال‌حاضر تعداد روزهای سرخ تقویم ایرانی معادل با ۷۶ روز است. این در حالی است که کشورهای عضو اتحادیه اروپا به‌طور میانگین ۱۲۴ روز و کشور ژاپن ۱۲۷ روز را در تعطیلات سپری می‌کنند. کشورهای عضو اتحادیه عرب نیز همگی بیشتر از ۱۲۰ روز تعطیل در تقویم خود گنجانده‌اند. در صورت افزایش تعداد روزهای تعطیلات پایان هفته در ایران به دو روز نیز (با توجه به هم‌پوشانی ۴ روز تعطیلی پایان هفته به وسیله تعطیلات مناسبتی) تعداد روزهای تعطیل در ایران به ۱۲۶ روز خواهد رسید. این در حالی است که در چنین شرایطی دامنه مانور برای کاهش تعداد تعطیلات مناسبتی در ایران نیز فراهم خواهدبود.
تعطیلات نابسامان
زهرا ساعی، نماینده تبریز و عضو کمیسیون اجتماعی
آنچه موضوع ساماندهی تعطیلات در ایران را ضروری می‌سازد، تعداد زیاد روزهای تعطیل مناسبتی است که با احتساب تعطیلات رسمی و غیررسمی، بسیار زیاد و در عین حال نابسامان و پراکنده است. این بی نظمی در تعطیلات این تصور را تقویت می‌کند که ایران یکی از کشورهایی است که تعداد تعطیلات رسمی آن نسبت به سایر کشورها بسیار زیاد است حال آنکه این تصور درباره تعطیلات رسمی غلط است. به نظر می‌رسد ساماندهی تعطیلات در کشور ضرورتی غیر قابل انکار است از آن جهت که با ساماندهی آن، از میزان تمرکز تعطیلات در برخی زمان‌ها در سال کاسته می‌شود و همین امر می‌تواند به تقسیم سفرها در طول سال بینجامد. در واقع با ساماندهی تعطیلات از یک سو و دو روزه شدن تعطیلات آخر هفته از سوی دیگر، از میزان بسیاری از آسیب‌ها نظیر تصادفات جاده‌ای کاسته می‌شود و یکی از مهم ترین عواید آن، علاوه بر بهره‌وری، تقویت گردشگری داخلی است زیرا خانواده‌ها فرصت می‌یابند در طول سال و در تمامی فصول به نقاط مختلف کشور سفر کنند. در این راستا باید با اراده‌ای جدی و طرحی جامع، تعطیلات غیرضروری را حذف کرده و تعطیلات را به زمانی مفید در آخر هفته هدایت و برنامه‌ریزی کنیم.
بلاتکلیفی مزمن تقویم
سیدفرید موسوی، نماینده تهران و عضو کمیسیون اقتصادی
نیاز است تصمیم جدی برای ساماندهی تعطیلات رسمی کشور گرفته شود. هرچند بارها این موضوع در ادوار مختلف مجلس مطرح شد اما تاکنون به نتیجه نرسید و به نظر می‌رسد جای طرحی جامع در این زمینه برای نظم بخشیدن به تعطیلات رسمی کشور خالی است. زیرا آنچه بر مشکلات ناشی از تعطیلات فعلی دامن می‌زند، بلاتکلیفی است که با وجود تعطیلات غیررسمی و برخی روزهای نیمه‌تعطیل در کشور رخ می‌دهد. از سوی دیگر با توجه به تعداد روزهایی که می‌توانیم با دنیا مراودات اقتصادی داشته باشیم، باید دقت کرد که این فاصله تا میزان ممکن کم شود. از این منظر به نظر می‌رسد موضوع ساماندهی تعطیلات آخر هفته در کشور اولویت دارد و از بعد اقتصادی و اجتماعی، فواید فراوانی برای کشور و مردم خواهد داشت.
لزوم توزیع یکنواخت
سیدحسین نقوی حسینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی
یکی از موضوعات مهم ملی که اکثر صاحب‌نظران بر سر آن اجماع دارند، لزوم ساماندهی تعطیلات رسمی کشور است. آنچه بر نابسامانی تعطیلات رسمی کشور افزوده و تعداد آن را بسیار زیاد نشان می‌دهد، وجود تعطیلات غیررسمی است که اغلب در میانه دو تعطیلی رسمی نزدیک به هم در یک هفته رخ می‌دهد. از آنجا که تعطیلات رسمی کشور ساماندهی دقیقی ندارد، در روزهای بین تعطیلی هم کشور به حالت نیمه تعطیل درمی‌آید. از این رو باید برای تعطیلات رسمی کشور برنامه ریزی دقیق صورت گیرد و آن را با تصویب مجلس به‌صورت قانون درآوریم. در این میان البته بر سر تغییر در تقویم تعطیلات رسمی کشور با هدف ساماندهی، اختلاف نظرهایی وجود دارد که لازم است برای رفع این اختلافات به اولویت‌های کشور رجوع و این اولویت‌ها را رعایت کرد. این موضوع جز با اجماع بر سر اولویت‌ها رخ نخواهد داد.
تفسیر غلط مدیریت تعطیلات
ابوالفضل ابوترابی، نماینده نجف‌آباد و عضو کمیسیون شوراها
موضوع ساماندهی تعطیلات رسمی یکی از ضروریات کشور است که بارها در مجلس شورای اسلامی مطرح شد اما تاکنون به نتیجه نرسیده است. به نظر می‌رسد یکی از دلایل این امر آن است که مردم ساماندهی تعطیلات را معادل کاهش تعطیلات در کشور می‌دانند حال آنکه با سامان دادن به تعطیلات رسمی کشور، علاوه بر افزایش تعداد این تعطیلات، پراکندگی‌های موجود در تقویم تعطیلات کشور از بین می‌رود و این امر با دو روزه شدن تعطیلات آخر هفته می‌تواند تبعات بسیار خوب اقتصادی و اجتماعی برای ایران داشته باشد. همین تصور اشتباه که ساماندهی تعطیلات را معادل کاهش آن می‌داند، سبب می‌شود برخی نمایندگان مجلس نیز در مقابل آن بایستند تا از منظر خود پیگیر مطالبه مردم باشند. این در حالی است که بسیاری از افراد از تبعات نیک نظم بخشیدن به تعطیلات کشور بی خبرند. از سوی دیگر، یکنواخت نبودن تعطیلات برای همه مردم نیز باید مورد بازنگری جدی قرار گیرد و این امر با دو روزه شدن تعطیلات آخر هفته برای سراسر کشور و نیز تبدیل تعطیلات رسمی نوروز برای همه اقشار اعم از دانش‌آموزان، دانشجویان، شرکت‌های خصوصی و دولتی به ۵ روز، عملی خواهد شد.
لزوم بهینه‌سازی الگوی تعطیلات
سلمان خدادادی، نماینده ملکان و عضو کمیسیون اجتماعی
ساماندهی تعطیلات رسمی کشور امری ضروری است زیرا بی نظمی فعلی آن از بعد اقتصادی و اجتماعی کشور را با آسیب‌های جدی روبه‌رو کرده و می‌کند. به نظر می‌رسد باید در مجلس طرحی جامع در این باره تدوین و پیگیری شود تا در عین حال که می‌تواند با سامان دادن تعطیلات کشور، از مشکلات فعلی بکاهد، بیشترین اجماع نیز بر سر آن به وجود آید. برای این اجماع لازم است به حساسیت‌ها و اولویت‌ها توجه ویژه شود.
ارسال نظر