لزوم شفاف‌‌‌سازی سیاست دولت در موضوع بازارگاه‌‌‌ها

هومن پشنگیان/فعال صنعت لجستیک در شرایطی که همه صنایع و تخصص‌‌‌ها به سمت عبور از مسیرهای سنتی و بهره‌‌‌مندی از هوش مصنوعی، فناوری و تجارت الکترونیک حرکت می‌‌‌کنند، صنعت لجستیک و حمل و نقل نیز ناگزیر از اتخاذ چنین رویکردهایی است. بازارگاه الکترونیکی حمل‌و‌نقل درواقع یک پایانه آنلاین است که صاحبان بار را به رانندگان و کامیون‌‌‌داران و شرکت‌‌‌های حمل‌ونقل متصل می‌‌‌کند. فلسفه وجودی بازارگاه‌‌‌ها معرفی نزدیک‌‌‌ترین ناوگان به محل بار است. اما متاسفانه برخی چالش‌‌‌هایی که امروز در حوزه فعالیت بازارگاه‌‌‌ها وجود دارد ناشی از این است که برخی شرکت‌‌‌های فناوری بدون آشنایی با حوزه حمل و نقل و قوانین و مقررات این بخش، صرفا با داشتن یک پلتفرم و یک مجوز بازارگاه وارد این حوزه شده و بدون آنکه تخصص یا دانش حمل‌و‌نقلی داشته باشند در این زمینه فعالیت می‌‌‌کنند.

این مساله از آنجا نشات می‌‌‌گیرد که شرکت‌‌‌های بزرگ‌‌‌مقیاس برای دریافت مجوز ملزم به داشتن یک پلتفرم بازارگاه هستند یا اینکه باید درصدی از سهم بازارگاه را داشته باشند، از این رو گاه به شرکت‌‌‌هایی مراجعه می‌‌‌کنند که فناوری‌‌‌محور بوده و صرفا نرم‌‌‌افزار را طراحی کرده‌‌‌اند. بنابراین نسبت به خرید سهام بازارگاه اقدام می‌‌‌کنند اما این امر مشکلاتی از جمله واسطه‌‌‌گری را به دنبال دارد که با ماهیت بازارگاه‌‌‌ها در تضاد است. در این شرایط، عملا فقط یک فروش پلتفرم به شرکت بزرگ‌‌‌مقیاس اتفاق افتاده و این موضوع زمینه‌‌‌ساز برخی چالش‌‌‌ها در صنعت حمل و نقل کشور شده است. از این رو دولت باید سیاست خود را برای فعالیت بازارگاه‌‌‌ها کاملا شفاف کند تا بازارگاه‌‌‌ها بتوانند به رسالت اصلی خود که تسریع فرآیند حمل و نقل، کاهش مصرف سوخت، کاهش هزینه و رضایت بیشتر رانندگان و صاحبان بار از طریق دریافت بار بیشتر و سریع‌‌‌تر است، دست یابند.  

همچنین لازم است سازمان حمل و نقل از تعدد اعطای مجوز بازارگاه‌‌‌ها خودداری کند، چراکه این تعدد هم امکان کنترل و نظارت را سخت‌‌‌تر می‌‌‌کند و هم سردرگمی رانندگان در پلتفرم‌‌‌های متعدد را به دنبال دارد. متاسفانه برخی بازارگاه‌‌‌های فعال موجود نیز جامع نیستند و این موضوع راننده‌‌‌ای  راکه روزانه به دنبال بار در پلتفرم‌‌‌های مختلف است با چالش مواجه می‌‌‌کند. نبود یک نرم‌‌‌افزار جامع، ضعف بزرگ این حوزه است. از این رو وزارت راه به جای اعطای مجوزهای جدید، باید فعالیت شرکت‌‌‌های موجود را ساماندهی و کمک کند بازارگاه‌‌‌های فعال موجود به دور از واسطه‌‌‌گری و با رعایت چارچوب قوانین فعالیت داشته باشند. چراکه در غیر این صورت بیشتر از همه قشر رانندگان متضرر خواهند شد.   

الگوی وزارت راه در این زمینه می‌‌‌تواند وزارت ارتباطات باشد که با داشتن سازمان تنظیم مقررات، بر نحوه فعالیت اپراتورهای پستی برمبنای گریدبندی این اپراتورها نظارت دارد و هرگونه تخلف و عدم همکاری باعث ابطال پروانه اپراتور می‌‌‌شود. وزارت راه هم باید با تشکیل کمیته‌‌‌هایی فعالیت بازارگاه‌‌‌ها را رصد و نظارت کند. چراکه صاحبان بار و راننده باید با خیال راحت به این پلتفرم ورود کرده و بازارگاه باید پلتفرمی امن برای راننده و صاحب بار باشد. بنابراین لازم است سازمان حمل و نقل هم بر اساس استانداردهای وزارت راه اقدام کرده و سازمان راهداری نظارت و الزامات بیشتری بر فعالیت بازارگاه‌‌‌ها اعمال کند.   

شرکت‌‌‌های بزرگ‌‌‌مقیاس به دلیل دارا بودن ماشین‌‌‌های ملکی متعدد در بازگشت از استان‌‌‌های مختلف نیازمند این هستند که برای ناوگان خود بار تهیه کنند، بنابراین یکی از الزاماتی که بازارگاه‌‌‌ها باید داشته باشند این است که پلتفرم بازارگاه در اختیار شرکت بزرگ‌‌‌مقیاس قرار گیرد و از در اختیار گذاشتن بازارگاه به شرکت‌‌‌هایی که صرفا در حوزه فناوری فعالیت داشته و از فضای صنعت حمل و نقل دور هستند، جلوگیری شود. نکته دیگر این است که مدیرعامل هر بازارگاه باید آشنایی و اشراف کاملی به شرایط احراز، قوانین و مقررات سازمان راه داشته و در چارچوب‌‌‌ الزامات حمل و نقلی این سازمان فعالیت کند.

چنانچه بازارگاه‌‌‌ها زیرمجموعه شرکت‌‌‌های حمل و نقل بزرگ‌‌‌مقیاس ایجاد شده و بازارگاه به‌‌‌صورت تخصصی به رانندگان و صاحبان بار سرویس دهد، بازارگاه در مسیر اصلی خود خواهد بود. به همین دلیل یکی دیگر از الزاماتی که لازم است برای فعالیت در این حوزه در نظر گرفته شود، دانش‌‌‌بنیان بودن این نرم‌‌‌افزارهاست. وزارت راه باید برای مجموعه‌‌‌هایی که این ویژگی‌‌‌ها را دارند تفاوت قائل شده و زمینه توسعه فعالیت آنها را فراهم سازد.

پیشنهاد می‌‌‌شود وزارت راه بازارگاه‌‌‌ها را بر مبنای استانداردهای مشخص درجه‌‌‌بندی و رتبه‌‌‌بندی کند. به عنوان مثال سابقه حمل و نقلی مجموعه، نوع خدمات، میزان اشتغال‌‌‌زایی، دانش‌‌‌بنیان بودن بازارگاه‌‌‌ها و اتصال آن به شرکت بزرگ‌‌‌مقیاس می‌‌‌تواند از شاخص‌‌‌های این ارزیابی باشد تا از این طریق راننده و صاحب بار نیز با اطمینان بیشتر با بازارگاه‌‌‌های دارای درجه اعتبار بالاتر همکاری کنند. به عنوان نمونه درحال حاضر، باوجود درآمدی که این پلتفرم‌‌‌ها در قالب Market Place بودن دارند هیچ‌گونه امتیاز و خدماتی به صاحبان بار و رانندگان داده نمی‌‌‌شود. اگر مجموعه‌‌‌ای این موضوع را به عنوان مسوولیت اجتماعی رعایت کرده و درنظر گیرد، این اقدام باید از سوی نهادهای متولی مورد توجه قرار گیرد و از نظر معنوی، ارزش‌گذاری شود.

دسترسی وزارت راه به عنوان API به بازارگاه‌‌‌ها نیز می‌‌‌تواند بر اساس همین رتبه‌‌‌بندی انجام شود و وزارت راه نسبت به امتیاز بالایی که یک بازارگاه دارد، می‌‌‌تواند سطوح دسترسی آن مجموعه را افزایش دهد یا امکان توسعه فعالیت‌‌‌های این مجموعه را فراهم کند. همچنین لازم است در خصوص شرایط احراز و اعطای مجوز و ورود نفرات و شرکت‌‌‌ها به این حوزه سخت‌‌‌گیری بیشتری صورت گیرد تا از حضور دلالان و واسطه‌‌‌ها به این حوزه جلوگیری شده و بازارگاه‌‌‌ها به فلسفه وجودی و هدف اصلی شکل‌‌‌گیری خود نزدیک شوند.