ریل‌سازی صنعت لیزینگ

لیزینگ شیوه‌ای جایگزین برای خرید یا فروش دارایی، املاک یا مستغلات محسوب می‌شود و شخص متقاضی برای کسب حق استفاده از یک دارایی مشخص، مبالغی را به اجاره‌دهنده پرداخت می‌کند. این ابداع مالی اعتباری به گونه‌های مختلف تقسیم می‌شود و به دلیل ماهیتی که از آن برخوردار است، فعالان این صنعت ضرورتا باید ویژگی‌های خاصی از جمله مهارت و تخصص را داشته باشند. به همین خاطر نیز در دنیا، شرکت‌های لیزینگی در حوزه‌هایی مشخص و معمولا چارچوب‌بندی شده فعالیت می‌کنند. صنعت ریلی نیز در طول چند دهه گذشته تلاش کرده است که بتواند به نوعی از این ابزار مالی اعتباری بهره ببرد و شاهد هستیم که در کشورهای مختلف، با ایجاد زمینه مناسب برای استفاده از لیزینگ‌های مالی یا سرمایه‌ای (Financial Or Capital Lease) و لیزینگ‌های عملیاتی (Operating Lease) به تامین و رفع احتیاجات بخش‌های مختلف از جمله ناوگان ریلی خود کمک کند. موضوعی که اولین بار توسط کشورهای آمریکا، کانادا و ژاپن اجرایی شد و هدف از این تصمیم را کاهش حضور دولت در بخش ریلی و همچنین بهبود کیفیت خدمات از طریق تقویت توان بخش خصوصی عنوان کرده بودند.

اما با گذشت سال‌ها، در میان کشورهای مختلف، آمریکا موفق شده تا یکی از مناسب‌ترین بسترها را برای فعالیت شرکت‌های لیزینگی و ریلی فراهم آورد، به نحوی که بر اساس یکی از گزارش‌های بانک جهانی در همین خصوص، امروزه عمده واگن‌ها و لکوموتیو‌های موجود در خطوط ریلی آمریکا در رهن و گرو شرکت‌های غیرریلی هستند. بر اساس همین گزارش، بیشتر این شرکت‌های تخصصی لیزینگی هستند که قطعات مربوط به صنعت ریلی را خریداری می‌کنند و در اختیار کمپانی‌های ریلی قرار می‌دهند؛ در پاره‌ای موارد نظیر خط ریلی بین سانتافی و برلینگتون حتی شرکت موجر، خدمات تعمیر و نگهداری قطعات را نیز بر عهده دارد. هرچند که بررسی‌های بانک جهانی نشان می‌دهد، بیشتر واگن‌هایی که برای جابه‌جایی زغال‌سنگ مورد نیاز نیروگاه‌های تولید برق استفاده می‌شوند، در اختیار خود شرکت‌های ریلی هستند، زیرا از یک‌سو هزینه سرمایه‌ای آن اندک بوده و از طرف دیگر شرکت‌های ریلی نیز به جز استفاده در این مورد خاص، هیچ‌گونه استفاده دیگری از آن نمی‌توانند داشته باشند، در نتیجه علاقه‌مندند تا کنترل و مسوولیت تمام این حوزه را در اختیار خود داشته باشند. آخرین بررسی‌های آماری از سوی بانک جهانی نشان می‌دهد که در بخش حمل و جابه‌جایی بار، حدود ۴۰ درصد از ناوگان ریلی آمریکا عملا متعلق به شرکت‌های حمل بار یا لیزینگ‌ها هستند.

سایت پروگریسو ریلرودینگ (progressiverailroading) لیست بلندبالایی از شرکت‌های لیزینگی، مجموعه‌های مالی و بانک‌ها را منتشر کرده است که همگی آنها به ارائه خدمات لیزینگی به شرکت‌های ریلی می‌پردازند. شرکت‌های بزرگی چون یونیون پسیفیک، CSX، نورفولک سوترن و بسیاری شرکت‌های حمل‌و‌نقلی دیگر، همگی از جمله شرکت‌هایی هستند که در این سایت به‌عنوان استفاده‌کننده از خدمات لیزینگی معرفی شده‌اند و رواج این ابزار مالی اعتباری را بیان می‌کند. به‌عنوان مثال در مورد یونیون پسیفیک می‌توان مشاهده کرد که این شرکت در مقطعی کوتاه در ۲۰۱۷ دچار کمبود نیرو و خدمه، تجهیزات و کاهش بودجه عملیاتی می‌شود که برای رفع آن دست به دامن لیزینگ عملیاتی شده و اثر این شوک را به  این وسیله خنثی می‌کند. اما با مرور اخبار و گزارش‌های مربوط به این حوزه می‌توان دریافت که یکی از مواردی که ممکن است موجب دردسر برای شرکت‌های ریلی شود، نرخ بالای منظور شده توسط لیزینگ‌هاست. BNFS و یونیون پسیفیک در چند ماه اخیر به شدت نگران این مساله هستند و معتقدند که ممکن است کمبود در تامین تجهیزات، به‌خصوص تانکرهای نفتی مورد نیاز، موجب افزایش قیمت تمام شده یا کمبود عرضه در این کشور شود و عمق این بازار مالی اعتباری و وابستگی‌های این صنعت به شرکت‌های لیزینگی را نشان می‌دهد. در همین راستا در گزارشی از رویترز آورده شده که نرخ پرداخت ماهانه به لیزینگ برای خرید تانکرهای حامل نفت و مشتقات آن، حدود دو برابر نسبت به سال گذشته افزایش یافته است.

با این حال لیزینگ در صنعت ریلی به کشورهای توسعه یافته محدود نبوده و بسیاری کشورهای در حال توسعه نیز سعی در اجرای طرح موفق همکاری صنایع ریلی و لیزینگی با یکدیگر دارند تا از این خلال بتوانند کیفیت و کمیت شبکه ریلی خود را ارتقا بخشند. به‌عنوان مثال در هند دولت تصمیم گرفته است که با بهره‌گیری از ایده لیزینگ، اما با مدیریت دولتی، شبکه حمل‌و‌نقل ریلی خود را گسترش دهد و با خرید تجهیزات و اجاره آن به شبکه ریلی، نوعی سوبسید دولتی برایشان فراهم آورند. همچنین این سیستم در بخش‌های فرانسوی زبان آفریقا، جایی که بسیاری شرکت‌های فرانسوی در آنجا مشغول به فعالیت هستند نیز مرسوم است. هرچند که باید گفت اهداف اجرای چنین طرحی بین کشورهای مختلف می‌تواند متفاوت باشد.  به‌عنوان مثال در کشورهای مستقل مشترک‌المنافع(CIS) بهره‌گیری از این فعالیت مالی اعتباری بیشتر با هدف تقویت کیفیت خدماتی بخش خصوصی انجام می‌گیرد، درحالی که ممکن است در کشوری دیگر این بستر برای گسترش زیر ساخت مورد استفاده قرار گیرد. آنچه مشخص است، تجربه موفق لیزینگ در صنعت ریلی است.