۹ دشواری پیش‌روی پایتخت

سهراب مشهودی شهرساز و پژوهشگر ارشد شهری تهران کلان‌شهر لجام گسیخته‌ای‌ است، که سال‌هاست از ۵/ ۵ میلیون نفر ظرفیت جمعیت‌پذیری‌اش که در اسناد توسعه شهری اولیه تعیین شده بود، عبور کرده است. ترافیک روزانه خیابان‌ها و معابر شهر دست‌کم ۲۰ درصد از وقت شهروندانش را می‌بلعد و آلودگی هوا سالی چند هزار نفر از آنها را قربانی می‌کند و به‌طور متوسط ۵ سال از عمرشان می‌کاهد. با هزینه‌های سرسام‌آور جمع‌آوری زباله، تمیز نگه داشتن شهر، دشواری‌های آبیاری و نگهداری فضاهای سبز، هزینه‌های نظم شهری، هدایت ترافیکی و ده‌ها مشکل دیگر، اداره آن را به دلایل زیر بسیار دشوار می‌سازد.

یک- گرچه حدود ۴۰ درصد بار تهران، به‌علت پایتخت بودن آن است. اما دولت این هزینه را به شهر پرداخت نمی‌کند.

دو- در خلأ برنامه آمایش سرزمین، شهر تهران مجبور است بار مهاجران برای سرریز جمعیت بدون شغل کشور را تحمل کند.

سه- بخش عظیمی از جمعیت مهاجر (حدود نیمی از جمعیت موثر شهری) در حریم شهر و استان (مجموعه شهری تهران) زندگی می‌کنند، ولی به‌علت عدم مجوزهای قانونی برای مدیریت یکپارچه مجموعه شهری تهران، نمی‌توان به مدیریت آنها پرداخت.

چهار- با مقرراتی که حاکمیت مطلق اتومبیل‌سواری بر شهر را، جاری می‌سازد، قادر به مدیریت آمد و شد شهری نیست. تجربه سفر به شهرهای مختلف ایران به من نشان داده است که در شهر دیگری به غیر از تهران، فضای خیابان‌ها به‌گونه‌ای است، که شهروند به خودی خود به قدم زدن و تعامل در خیابان جذب می‌شود. چون هنوز شهرهای دیگر تعدادی خیابان دارند، در تهران ما فاقد آنیم و تمام گذرها، معبرند و محل عبور اتومبیل و همواره عجله داریم که از آنها هر چه زودتر عبور کنیم و به مقصد برسیم. به علاوه از طریق ایجاد پارک‌ها و فضاهای سبز، یک شبکه پیاده ‌راهی باید بتواند تمام شهر را پوشش دهد. شهر با کیفیت باید حمل‌ونقل عمومی ساده و بدون ترافیک را ممکن سازد، بنابراین باید ارجحیت به آمد و شد وسایط نقلیه عمومی داده شود. اگر مترو ندارد، دست‌کم شبکه اتوبوسرانی در خطوط ویژه‌اش تمام شهر را پوشش دهند. حتی اگر لازم باشد نه‌تنها ۵۰درصد تمام معابر، بلکه ۱۰۰درصد تعدادی از معابر را به خود اختصاص دهد.

پنج – به‌علت بخشی بودن نظام کشور و فقدان مقرراتی که آن ۱۷ بخش (با ۱۷ وزیر) را مجبور به تبعیت، از مقررات شهری کند، فاقد مدیریت یکپارچه شهر است.

شش- ریاست بسیاری از سازمان‌های موثر در شهر (همچون راهنمایی و رانندگی) را نمی‌تواند، خود انتخاب کند، بنابراین مدیریت آن، فاقد قدرت‌های مدیریتی کافی است. تا جایی که انتخاب شهردار ۵/ ۱ سال از چهار سال یک دوره شورای شهر را تلف می‌کند.

هفت- هدایت ساخت‌وسازهای شهر را به‌علت قدرت برخی بخش‌ها همچون کمیسیون ماده ۵ و کمیسیون ماده صد نمی‌تواند خود به عهده بگیرد.

هشت- تمام راه‌های درآمدزایی پایدار را اغلب، مسدود کرده‌اند و حالا حتی درآمد ناپایدار «تراکم‌فروشی» هم، به‌علت پیش فروش آن تا یک سال بعد از پایان دوره طرح، مسدود شده است.

نه- تمام این دشواری‌ها در شرایط غیربحران است. اگر تهران بخواهد برای مقابله با بحران‌هایی مثل زلزله، نیز خود را آماده کند، مشکلات چند برابری به لیست مشکلات اداره تهران افزوده خواهد شد.