نقشه ناقص نماگرهای بورسی؛
آیا شاخصها فریب میدهند؟
شاخص کل با تاثیرپذیری از چند نماد بزرگ، لزوما نمایانگر کل بازار نیست. شاخص هموزن نیز با وجود ارائه تصویری از سهام کوچک، در برابر نوسانات آسیبپذیر است. شاخص صنایع هم با تمرکز بر بخشهای سنتی، از تحولات اقتصاد نوین غافل مانده است. این کاستیها در مقایسه با بازارهای جهانی که از شاخصهای پیشرفتهای مانند ESG یا Smart Beta بهره میبرند، بیشتر خود را نشان میدهد. در پاسخ به این خلأ، شرکت بورس برنامهای برای رونمایی از شاخصهای جدید تفکیکشده بر اساس اندازه شرکتها تا پایان سال اعلام کرده است. این حرکت اگر با پوشش ضعفهای ساختاری و هدف قراردادن «نمایندگی واقعی» بازار همراه باشد، میتواند گامی به سوی شفافیت و تحلیلیتر شدن فضای سرمایهگذاری باشد. آینده بورس تهران شاید در گرو طراحی نماگرهایی است که نه تنها عدد، که روایت درستی از بازار ارائه دهند.
آیندهای برای شاخصهای بورس؛ از نقشه گمشده تا راههای نرفته
شاخصهای بورسی بهعنوان زبان مشترک بازار سرمایه، نقش مهمی در تفسیر وضعیت معاملات، سنجش عملکرد و جهتدهی به تصمیمهای سرمایهگذاران دارند. این نماگرها نهتنها ابزار تحلیل روزانه فعالان بازار محسوب میشوند، بلکه مبنای طراحی صندوقها، ارزیابی مدیران پرتفوی و مقایسه بازدهی استراتژیهای سرمایهگذاری نیز قرار میگیرند. با این حال، در بازاری که تحتتاثیر تورم مزمن، تحریمها و نوسانات شدید اقتصادی قرار دارد، این پرسش مطرح است که آیا شاخصهای فعلی بورس تهران توانستهاند تصویر دقیقی از واقعیت بازار ارائه دهند یا نیاز به بازنگری و توسعه آنها بیش از گذشته احساس میشود؟
شاخصهای بورس ابزارهای کلیدی برای تحلیل، تصمیمگیری و سرمایهگذاری در بازار سرمایه به شمار میروند و به سرمایهگذاران کمک میکنند عملکرد بازار را با دقت بیشتری بررسی کرده و آن را در دورههای مختلف مقایسه کنند. در واقع، شاخصها بهعنوان معیار مقایسه (Benchmark) برای صندوقها، مدیران پرتفوی و استراتژیهای سرمایهگذاری عمل میکنند. همچنین این نماگرها با بازتاب وضعیت کلان اقتصادی و چرخههای رونق و رکود، بر رفتار سرمایهگذاران اثرگذارند. اما با توجه به چالشهای ساختاری اقتصاد ایران، از جمله تورم بالا و تحریمها، این سوال مطرح میشود که آیا شاخصهای موجود بهتنهایی کفایت میکنند؟
نقدهایی به شاخص کل
در حال حاضر، شاخص کل، شاخص هموزن، شاخص قیمت و شاخص صنایع، مهمترین شاخصهای بورس تهران را تشکیل میدهند. شاخص کل بهعنوان نماگر اصلی بازار، عملکرد بیش از ۶۰۰ شرکت را پوشش میدهد؛ اما مهمترین نقد وارد به آن، اثرپذیری شدید از شرکتهای بزرگ است. بهگفته بسیاری از کارشناسان، از جمله محمد خبریزاد، کارشناس ارشد بازار سرمایه، شاخص کل لزوما نمایانگر وضعیت واقعی کل بازار نیست. وی در این رابطه میگوید: «بسیاری از مواقع شاخص کل مثبت است، اما واقعیت بازار چنین نیست و همسویی معناداری میان سبد سرمایهگذاران و شاخص مشاهده نمیشود. دلیل اصلی این موضوع، نقش پررنگ شرکتهای بزرگ است؛ بهگونهای که صرفا با مثبت شدن چند نماد شاخصساز، شاخص کل رشد میکند.»
محدودیتهای شاخص هموزن
در مقابل، شاخص هموزن با اختصاص وزن برابر به تمامی شرکتها، تصویر دقیقتری از رفتار سهام کوچک و متوسط ارائه میدهد. البته این شاخص بهدلیل نوسانپذیری بالاتر سهام کوچک، در دورههای رکودی یا بحرانی میتواند تصویری بیشازحد مثبت یا منفی از بازار ترسیم کند. شاخص صنایع نیز عملکرد بخشهای مختلف اقتصادی را بهتفکیک بررسی میکند، اما تمرکز بر صنایع سنتی و عدم توسعه کافی صنایع نوظهور، از جمله فناوری، باعث شده دامنه اثرگذاری آن محدود باشد. در برخی موارد نیز تاثیرپذیری از عوامل غیراقتصادی، اعتماد عمومی به این شاخصها را کاهش داده است.
لزوم رونمایی از شاخصهای جدید
در مجموع، شاخصهای فعلی بورس تهران از نظر تنوع، شفافیت و مقاومت در برابر شوکهای بیرونی، از جمله تورم، تحریم و ریسکهای ژئوپلیتیک، توان ارائه تصویری جامع از بازار را ندارند. این محدودیتها، ضرورت بازنگری و طراحی شاخصهای جدید را بیش از پیش برجسته میکند. در مقایسه با بازارهای جهانی، نبود شاخصهای پیشرفتهای مانند شاخصهای ESG، شاخصهای هوشمند (Smart Beta) و ضعف ابزارهای مشتقه مالی، از مهمترین خلأهای بازار سرمایه ایران به شمار میرود. در همین راستا، محمود گودرزی، مدیرعامل شرکت بورس، درباره برنامه معرفی شاخصهای جدید میگوید: «تا پایان سال از شاخصهایی رونمایی خواهد شد که متناسب با اندازه شرکتهای کوچک، متوسط و بزرگ طراحی شدهاند. این شاخصها به مدیران صندوقها کمک میکند محصولات متنوعتری طراحی کنند و فرصت سرمایهگذاری هدفمندتری برای فعالان بازار فراهم شود.»
بااینحال، معرفی شاخصهای جدید بهتنهایی تضمینکننده بهبود کارآیی بازار نیست. سیاستگذاران باید توجه داشته باشند این شاخصها باید ضعفهای ساختاری شاخصهای فعلی را پوشش دهند. خبریزاد در این باره تاکید میکند: «شاخص جدید زمانی موثر است که واقعا نماینده وضعیت بازار باشد؛ بهگونهای که اگر شاخص مثبت است، سرمایهگذار نیز این مثبت بودن را در سبد خود احساس کند.»
ایجاد شاخصهای تفکیکی برای شرکتهای بزرگ، متوسط و کوچک، لحاظکردن اثر تورم و نوسانات ارزی در محاسبات، و توسعه شاخصهای فاکتورمحور و تخصصی، میتواند به درک دقیقتر رفتار بازار کمک کند. در صورت اجرای صحیح و نظارت موثر، این رویکردها قادر خواهند بود بخشی از ضعفهای فعلی را جبران کرده و بورس تهران را به سمت بازاری شفافتر، تحلیلیتر و مقاومتر هدایت کنند.
