سیاست‌های سازمان بورس در امر عرضه‌های اولیه بررسی شد
واکاوی رفتار ضد‌ونقیض ناظر
به‌علاوه شاخص‌کل در جریان چند روز متوالی ریزشی ۱/ ۱۳درصد از سقف تاریخی خود عقب نشست و نماگر هم‌‌‌‌‌‌وزن نیز که نشانی از اثرگذاری یکسان کلیه نمادهای معاملاتی است و چهره بازار را به نحو مطلوب‌تری نمایش می‌دهد، عملکرد بهتری در قیاس با شاخص‌کل داشته و جهش ۷/ ۳۰درصدی را تجربه کرده‌است. همچنین افزایش قیمت‌ها در بازار فرابورس نیز در این مدت برقرار بوده و شاخص اصلی این بازار با رشد ۲/ ۱۹درصدی همراه شده‌است. سیل خروشان ورود نقدینگی به بازار سهام در رالی صعودی اخیر بازار سهام به‌وضوح با تغییر مالکیت‌‌‌‌‌‌هایی که از کدهای حقوقی به کدهای حقیقی انجام می‌گرفت مشهود بود و سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاران خرد بورس تهران با مشاهده افزایش قیمت‌ها در کلیت بازار سهام، اقدام به تزریق پول به گردونه معاملات سهام کردند.
با افزایش قیمت‌ها در بازار سهام، عده‌ای از فعالان بازار سهام، نگران افزایش مداوم سطح عمومی قیمت‌ها در بازار سرمایه بودند و نگرانی خود را از ورود قیمت برخی گروه‌ها و سهم‌‌‌‌‌‌ها به محدوده حبابی ابراز کردند. در سال۹۹ که بورس تهران با رشد افسارگسیخته قیمت‌ها مواجه شده‌بود، گروهی از فعالان بازار سهام بر این نکته تاکید می‌کردند که باید سیاستگذار اقتصادی و بورسی لزوم توجه به بازار اولیه را در ابتدای سرفصل اقدامات و برنامه‌های خود قرار دهد، اما در آن مقطع نیز با وجود انجام عرضه اولیه‌‌‌‌‌‌های متعدد، سیاستگذار نتوانست از حبابی‌‌‌‌‌‌شدن قیمت‌ها در بازار سهام جلوگیری کند و فشار نقدینگی واردشده به بازار سهام، به دلیل کوچک‌بودن ظرف بازار سهام، قیمت‌های بازار سهام را به محدوده‌‌‌‌‌‌های حبابی رساند و پس از آن این موضوع منجر به ریزش تاریخی بازار سهام و اتفاقات تلخ پس از آن شد. در واقع در آن برهه زمانی لازم بود تا سازمان بورس و اوراق‌بهادار در زمان مناسب، با انجام عرضه اولیه‌‌‌‌‌‌های متعدد، عطش نقدینگی سرگردان در بورس تهران را برای خرید سهام برطرف کند که متاسفانه در این امر توفیقی حاصل نشد و منجر به تحمیل زیان گسترده به خیل عظیمی از سهامداران خرد آن مقطع بورس تهران شد.
بازار اولیه و بازار ثانویه
وقتی سهام یک شرکت برای اولین‌بار در بازار بورس به‌فروش می‌رسد، این سهام در بازار اولیه به‌فروش می‌رسد. خرید و فروش سهام شرکت در روزهای بعد در بازار ثانویه صورت می‌گیرد. فلسفه وجودی بازار اولیه تامین مالی برای بنگاه‌های تولیدی است و کارکرد اصلی بازار ثانویه نیز کمک به نقدشوندگی اوراق‌بهادار موجود در بازار بورس است. برخی از سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاران به اشتباه تصور می‌کنند که افزایش قیمت سهام شرکت در بازار ثانویه، برای خود شرکت نیز منافع و مزایایی دارد، اما این تصور اشتباه است، خرید و فروش سهام شرکت‌ها در بازار ثانویه هیچ منفعت مالی برای شرکت‌ها ندارد و تنها کانالی که شرکت‌ها از طریق آن می‌توانند به تامین مالی فعالیت‌‌‌‌‌‌های تولیدی و بهبود اوضاع خود اقدام کنند، بازار اولیه است.
تامین مالی از بازار اولیه
شرکت‌ها به دو طریق می‌توانند از بازار اولیه تامین مالی کنند. اول اینکه از طریق فرآیند عرضه اولیه سهام شرکت خود، می‌توانند برای فعالیت‌‌‌‌‌‌های تولیدی خود و پیشبرد اهداف توسعه‌‌‌‌‌‌ای تامین مالی کنند. علاوه‌بر این شرکت‌ها، از طریق فرآیند افزایش سرمایه از طریق آورده نقدی سهامداران و مطالبات حال‌شده و افزایش سرمایه از محل سلب حق‌تقدم نیز می‌توانند از بازار اولیه تامین مالی کنند.
نکته‌‌‌‌‌‌ای که در این میان وجود دارد، این است که در مواقعی که بازار سهام در روند صعودی قرار دارد و قیمت‌های تالار شیشه‌ای رنگ و بوی افزایش به خود می‌گیرند، تمایل مردم حقیقی برای ورود به بازار سهام بیشتر می‌شود. با توجه به اینکه کشور ما پنج سال‌متوالی است که تورم‌های بیش از ۴۰درصد را تجربه می‌کند، مردم برای حفظ ارزش پول خود و در امان ماندن از گزند تورم، در جست‌وجوی مامن و پناهگاهی برای حفظ ارزش پول خود هستند و با توجه به پتانسیل‌هایی که در بطن و متن بازار سهام نهفته است، خیلی از مردم بازاری مثل بورس را به سایر بازارهای سفته‌‌‌‌‌‌بازانه ترجیح می‌دهند، اما بازدهی بالا در این بازار در دل ریسک زیاد قرار دارد و با توجه به اینکه صرف ریسک سرمایه‌گذاری در بازار سهام زیاد است، طبیعتا ریسک زیادی نیز در این بازار جاری و ساری است، بنابراین وظیفه سیاستگذار اقتصادی این است که اعتمادسازی در بازار سهام را به بهترین شکل ممکن انجام دهد تا نقدینگی گسیل‌‌‌‌‌‌شده به سمت بازار سهام در دل این بازار باقی‌بماند و به‌سوی بازارهای دیگر که هیچ منفعتی برای اقتصاد کشور ندارند، روانه نشود.
سیاست ضد‌ونقیض سازمان بورس
حفظ و نگهداری نقدینگی روانه‌‌‌‌‌‌شده به سمت بازار سهام، موجب بهبود اوضاع بازار ثانویه می‌شود. وقتی بازار ثانویه حال و روز خوبی داشته باشد، می‌توان نقدینگی موجود در این بازار را به سمت بازار اولیه رهنمون ساخت تا در واقع از این طریق بتوان به سمت هدف اصلی بازار سهام یعنی تامین مالی بنگاه‌های تولیدی حرکت کرد؛ در واقع شادابی بازار ثانویه موجب می‌شود که سیاستگذار با انجام عرضه اولیه شرکت‌های مختلف و همچنین افزایش سرمایه شرکت‌ها از محل‌‌‌‌‌‌هایی که نقدینگی وارد فعالیت‌‌‌‌‌‌های تولیدی آنها شود، اقدام به تامین مالی اقتصاد از طریق بازار سهام کند.
به‌علاوه این موضوع مصداق‌بارز ضرب‌‌‌‌‌‌المثل یک تیر و دو نشان در ادبیات فارسی است و کارکرد مهم‌تر دیگری نیز برای بازار سهام دارد، با انجام عرضه‌های اولیه و افزایش سرمایه از محل‌‌‌‌‌‌هایی که نقدینگی را جذب شرکت‌ها می‌کند، از حبابی‌‌‌‌‌‌شدن قیمت‌ها در بازار ثانویه جلوگیری می‌شود و زمینه ثبات قیمت‌ها در این بازار به‌نوعی با این اقدامات مسجل و فراهم می‌شود، اما متاسفانه سازمان بورس به‌عنوان متولی نظارتی و نهاد رگولاتور در بورس تهران، هم در سال۹۹ و هم در روند صعودی اخیر در تحقق بخشیدن به این مهم ناکام بوده‌است و سیاست‌های ضد‌ونقیضی را در این زمینه اجرا کرده‌است. به بیانی دیگر در زمانی‌که بازار عطش خرید سهام را داشته و لازم بوده که بازار با انجام عرضه اولیه‌‌‌‌‌‌هایی در مقیاس بزرگ از سمت عرضه سیراب شود و همچنین اقداماتی در راستای تسهیل افزایش سرمایه شرکت‌ها انجام شود تا هم فرآیند تامین مالی از بازار سهام رنگ واقعیت به خود بگیرد و هم از شائبه حبابی‌‌‌‌‌‌شدن قیمت‌ها جلوگیری به‌عمل‌آید، این مهم انجام نشده‌است و متاسفانه در این زمینه شاهد ضعف‌هایی از سمت سازمان بورس بوده‌‌‌‌‌‌ایم. در رالی اخیر در بورس تهران نیز که شاهد تزریق پول سرگردان سطح جامعه به گردونه معاملات سهام بودیم، به‌رغم انجام‌‌‌‌‌‌شدن چندین عرضه اولیه در ابتدای سال‌به یکباره روند انجام‌‌‌‌‌‌شدن عرضه‌های اولیه قطع شد و پس از آن شاهد شتاب‌‌‌‌‌‌گیری رشد شاخص‌‌‌‌‌‌ها در بورس تهران بودیم و چون جریان تقاضا با واکنش مناسبی از سمت عرضه همراه نشده بود، زمزمه‌‌‌‌‌‌هایی از ورود قیمت برخی از سهام بازار به محدوده‌‌‌‌‌‌های حبابی مطرح شد که این موضوع سبب شد تا بازار سهام در چند روز متوالی رنگ و رخسار قرمز به خود بگیرد و شاهد اصلاح قیمتی شدید در بسیاری از نمادهای بازار بودیم.
نکته حائزاهمیت در این اثنا این است که نهاد ناظر می‌توانست در این مقطع با انجام عرضه اولیه‌‌‌‌‌‌های مختلف، تشنگی سهامداران صف‌نشین به انتظارنشسته در صفوف خرید سهم‌های مختلف را با این اقدام برطرف کند، موضوعی که متاسفانه رنگ واقعیت به خود نگرفت و شاهد قفل‌شدن مجدد برخی سهم‌‌‌‌‌‌ها در صف‌فروش بودیم. از سوی دیگر در این زمینه شاهد یک سیاست یک بام و دو هوا از سوی سازمان هستیم، یعنی سازمان در مواقعی که بازار عطش خرید سهام دارد، اقدام به انجام عرضه‌های اولیه نمی‌کند و در مواقعی که بازار سهام از ضعف تقاضا و نقدینگی رنج می‌‌‌‌‌‌برد، اقدام به عرضه اولیه شرکت‌ها می‌کند. موضوعی که اعتراض بسیاری از فعالان و تحلیلگران بازار سهام را نیز در پی داشته است و بروز و ظهور این سیاست‌های یک بام و دو هوا و ضد‌ونقیض از سوی سازمان به نوبه خود تامل‌برانگیز است.
