«دنیای‌اقتصاد» بررسی کرد
مصائب بازار سهام در فقدان ابزارها
در حالی که سرمایه‌گذاران خارجی بازار بدون ابزار مشتقه برایشان معنا و مفهومی ندارد و بدون این ابزارها ریسک سرمایه‌گذاری را به تن نمی‌خرند، وضعیت در بازار ایران به گونه‌ای دیگر است. کارشناسان سهام همواره بر نقش حیاتی ابزارهای مالی در بازار تاکید می‌کنند، اما در بورس تهران اتفاق دیگری می‌افتد و سهامدار در مواقع بحرانی به سمت صفوف فروش و درهای خروج هدایت می‌شود.
پوشش ریسک سرمایه‌گذاری
ابزارهای مالی و ابزارهای مشتقه که برای بازار سهام طراحی شده در صورتی که درست استفاده شوند منجر به توسعه بازار می‌شوند. این را حمید میرمعینی کارشناس بازار سهام می‌گوید و اظهار می‌کند: برخی از بازارهای مشتقه می‌توانند نقدشوندگی بیشتری از بازار نقدی داشته باشند. در بورس‌های بزرگ جهان معمولا حجم معاملات در بخش ابزار مشتقه با سایر بخش‌ها برابری می‌کند، اما در بازار سرمایه ایران نسبت حجم معاملات ابزارمشتقه نسبت به معاملات بسیار کم است. وی بیان می‌کند: در حال حاضر برای بازار سهام، ابزارهای مالی مختلفی طراحی شده است.ابزارهای مالی با توجه به میزان اهمیت و استقبال سرمایه‌گذاران و شرکت‌ها می‌توانند به‌عنوان بازوی اصلی داد و ستد‌ها درعمق دهی بازار مشارکت و مثبت عمل کنند. ابزارهای مالی منجر به امکان پوشش ریسک سرمایه‌گذاری، افزایش حجم معاملات، کشف قیمت مناسب و... در بازار می‌شوند.
میرمعینی با اشاره به نواقص برخی از ابزارهای مالی اظهار می‌کند: دربخشی از ابزارهای مالی نواقصی وجود دارد به گونه‌ای که به‌دلیل وجود این نواقص شرکت‌های حاضر در بازار ریسک استفاده از این ابزاها را نمی‌پذیرند. این کارشناس بازار سرمایه عنوان می‌کند: یکی از ابزارهای مالی که برای بازار سهام طراحی شده صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند که در قالب صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت و صندوق‌های سرمایه‌گذاری سهام مشغول فعالیت هستند. بررسی عملکرد این صندوق‌ها نشان می‌دهد در یک سال و نیم اخیر این صندوق‌ها از سوی تعداد کمی از سهامداران مبتدی یا سرمایه‌گذارانی که فرصتی برای پیگیری معاملات ندارند مورد استقبال قرار گرفته است.
وی با بیان اینکه این صندوق‌ها نقش مهمی در نقدشوندگی بازار ایفا می‌کنند، اظهار می‌کند: صندوق‌های بازارگردانی نیز برای مدیریت بهتر معاملات و با هدف کاهش ریسک داد وستدها به مجموعه صندوق‌ها اضافه شدند، اما با توجه به اینکه این صندوق‌ها تاثیرگذاری و فعالیت چندانی در بازار نداشتند، نتوانستند در زمان‌های ریزش یا مواقعی که بازار با رشدهای هیجانی مواجه می‌شود تاثیرگذار باشند. این کارشناس بازار سرمایه خاطرنشان می‌کند: صندوق‌های سرمایه‌گذاری از لحاظ کسب بازده متفاوت عمل می‌کنند با این حال معیار مناسبی برای ارزیابی عملکرد صندوق‌ها یا ثبات عملکرد مدیریت این صندوق‌ها هنوز منتشر نشده است. بر همین اساس شرکت‌های رتبه‌بندی اعتباری می‌توانند با درجه دارکردن صندوق‌ها کمک بزرگی به سرمایه‌گذاران جهت انتخاب صندوق از نظر ریسک‌پذیری و ریسک‌گریزی و کسب بازده بکنند. توجه ویژه به توسعه بنیادی صندوق‌های مالی و ارزیابی عملکرد آنها کمک بزرگی به سرمایه‌گذاران می‌کند تا با استراتژی مطمئن‌تری در بازار سرمایه‌گذاری کنند.
نقش کمرنگ اوراق تبعی
به گفته وی اوراق تبعی به‌عنوان یکی دیگر از ابزارهای مالی مهم در بازار سرمایه شناخته می‌شود. میرمعینی می‌گوید: اوراق تبعی چه اوراق تبعی خرید چه اوراق تبعی فروش استقراضی و اوراق تبعی فروش تعهدی به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم مالی محسوب می‌شوند که با وجود طراحی مشتقه خوبی که دارند، شرکت‌های ناشر و سهامداران عمده زیر بار انتشار این ابزارها نمی‌روند.این اوراق به‌رغم نقش مهمی که می‌توانستند در بازار بازی کنند، نتوانستند جایی در بازار سهام داشته باشند. از این رو نه به نقدشوندگی بازار کمک کردند و نه به کنترل ریسک سرمایه‌گذاران. اوراق تبعی فروش و اوراق تبعی خرید در بازارهای مالی دنیا کاربرد بسیاری دارد و متقاضیان این اوراق با شیوه‌ای نوین و با پول کمتر ریسک سرمایه‌گذاری را به حرفه‌ای‌ترین شکل ممکن مدیریت می‌کنند و بازده سرمایه‌گذاری را به حداکثر می‌رسانند، اما این اوراق در بورس تهران و در بین سهامداران کاربردی ندارند.
استقبال اندک از ابزارها
شاید بتوان بخشی از فراز و فرود عجیب و غریب شاخص که منجر به سلب اعتماد سهامداران و به‌هم ریختگی بازار شد را به خلأ ابزارهای مالی کنترلی مربوط دانست. در این شرایط حساس و با بالا رفتن شاخص اگر از ابزارهای مالی بهره می‌بردیم قطعا در ریزش شاخص نیز می‌توانستیم بازار و سرمایه‌مان را مدیریت کنیم. مهدی افنانی کارشناس بازار سرمایه ضمن بیان این مطلب به نقش مهم ابزارهای مالی در کنترل بازار اشاره می‌کند و می‌گوید: سازمان بورس و فعالان عمده بازار بخشی از ابزارهای مالی که شامل آپشن‌ها و اختیارات هستند را وارد بازار کرده‌اند. بخشی از این ابزارها توسط بیمه سهام وارد بازار شدند، اما این ابزار مالی ازسوی سهامداران با استقبال کمی مواجه شد. وی می‌گوید: در بازارهای سهام خارجی حجم بسیاری از معاملات در آپشن‌ها انجام می‌شود نه روی سهام. به‌دلیل اینکه آپشن‌ها حجم بالایی دارند برای مدیریت ریسک معاملات می‌توان از آنها بهره گرفت. اما استفاده از این ابزار مالی در بازار سهام ما مشکلاتی را به وجود آورده است. خیلی از فعالان بازار نتوانستند این آپشن را به سهامداران خرد آموزش دهند. ضعف آگاهی و تبلیغات مناسب در مورد این ابزار باعث شده تا سهامداران کمتری برای مدیریت سرمایه‌گذاری‌شان به ابزارهای مالی نیاز داشته باشند.
ناکارآمدی بخشی از ابزارها
این کارشناس بازار سهام بیان می‌کند: فارغ از این موضوع، خود ابزارها نیز ابزارهای کاملی نیستند و به تنهایی نمی‌توانند ریسک معاملات را مدیریت کنند و اختیار خرید یا فروش سهام را در اختیار سهامدار قرار نمی‌دهند. ابزار بیمه‌ای به‌عنوان یکی از ابزارهای مالی کاهش قیمت نمی‌تواند استراتژی مشخصی را برای آینده سهام تعریف کند. جای خالی این ابزار در بازار سرمایه به شدت احساس می‌شود اگرچه کمیته‌های مختلف در سازمان بورس روی این موارد کار کردند، اما نتوانستند به نتیجه مطلوبی در این زمینه دست پیدا کنند. مهدی افنانی خاطرنشان می‌کند: اگر بخش علمی و تحقیقاتی سازمان بورس بتواند هر کدام از اختیارات را کامل‌تر کند، سرمایه‌گذاران غیرنهادی را آموزش دهند و ریسک سرمایه‌گذاری را مدیریت کنند می‌توانیم در موقع بحرانی شرایط را به دور از هیجانات و به شکل منطقی‌تری مدیریت کنیم.
این تحلیلگر بازار در ادامه به نقش کارگزاری‌ها در مدیریت بازار سهام اشاره می‌کند و می‌گوید: برخی از کارگزاری‌ها می‌توانند با کاهش کارمزد سرمایه‌گذاران مانع خروج آنها از بازار شوند. کارگزاری‌ها می‌توانند در وضعیت فعلی برای ترغیب سهامداران تازه‌وارد بورس به سهامداری با کاهش کارمزد بیمه سهام انگیزه آنها را برای انجام معاملات بیشتر بالا ببرند و مانع خروج‌شان از بازار شوند. وی در پایان اظهار می‌کند: استفاده ناشیانه از ابزارهای مالی در کنار برخی از قوانین قدیمی مشکلات جبران ناشدنی را برای بورس تهران به وجود آورده است. برخی از قوانین بازار سرمایه مربوط به اوایل دهه ۶۰ است که با وضعیت امروز بورس همخوانی ندارد. بازار سرمایه تحت‌تاثیر برخی از قوانین و بوروکراسی اداری به حاشیه کشیده شده؛ بنابراین حذف برخی از قوانینی که با بازار امروز ما هیچ سنخیتی ندارد می‌تواند بخش عمده‌ای از مشکلات این بازار را حل کند.
