«دنیای‌اقتصاد» گزارش می‌دهد
رشد مداوم ۴ساله متانول‌سازی
آشنایی با متانول و کاربردهای آن در صنعت
در ساختار مولکول متانول، یک کربن، چهار هیدروژن و یک اکسیژن وجود دارد. به دلیل وجود یک اتم کربن در متانول، این ماده کوچک‌ترین و ساده‌ترین عضو خانواده بزرگ الکل‌ها شناخته می‌شود. از متانول به نام «الکل چوب» هم یاد می‌شود.
به‌صورت کلی می‌توان گفت متانول دو کاربرد اصلی دارد: در برخی کشورها به‌عنوان سوخت اتومبیل استفاده می‌شود. همچنین این ماده یکی از هفت ماده مادر و ماده اولیه بخش مهمی از محصولات در صنعت پتروشیمی است. از متانول برای تولید طیف وسیعی از محصولات استفاده می‌شود و به همین علت، این ماده ارزش بالایی دارد و کالایی استراتژیک محسوب می‌شود.
نقش متانول در صنعت پتروشیمی
از متانول برای تولید طیف گسترده‌ای از محصولات پتروشیمیایی استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال متانول ماده اولیه فرمالدهید، استیک اسید، متیل اکریلات، دی‌متیل آنیلینMTP، MTO، متیل ترشیو بوتیل اتر (MTBE)، پلی‌اتیلن ترفتالات (PET)، ضدیخ و... است.
بر اساس آمارها، حدودا ۳۰ درصد از مصرف متانول در دنیا برای تولید فرمالدهید است. فرمالدهید، ماده‌ای شیمیایی است که طیف گسترده‌ای از محصولات از آن تولید و به‌عنوان ماده اولیه در صنعت چسب و رزین استفاده می‌شود.
علاوه بر فرمالدهید، از متانول برای تولید دو ماده مهم دیگر نیز استفاده می‌شود؛ یکی از این مواد MTBE است که ماده موردنیاز پالایشگاه‌ها برای افزایش عدد اکتان بنزین است.
از موارد استفاده متانول در صنعت پلیمر است. یکی از محصولات اصلی این صنعت، PET است که برای تولید بطری‌های پلاستیکی و انواع دیگر پلاستیک‌هایی که روزانه مورد استفاده همه ما قرار می‌گیرد، استفاده می‌شود.
تولید متانول
برای تولید متانول می‌توان از زغال‌سنگ و گاز طبیعی استفاده کرد. برای تهیه این ماده می‌توانیم ابتدا ماده اولیه را به گاز سنتز و سپس آن را به متانول تبدیل کنیم.
متانول محصولی است که بالاترین حجم مبادلات شیمیایی را دارد و در سال‌های اخیر ظرفیت تولید این محصول در دنیا رشد چشمگیری پیدا کرده و بیشترین رشد توان تولید در کشورهای خاورمیانه، آمریکای جنوبی و چین بوده است. بخش بزرگ کارخانه‌های تولید متانول در خاورمیانه از گاز طبیعی تغذیه می‌شوند؛ درحالی‌که در کارخانه‌های کشور چین از زغال‌سنگ به‌عنوان ماده اولیه استفاده می‌شود. همین مساله باعث شده بهره‌وری کارخانه‌های چینی حداکثر معادل ۶۰ درصد بهره‌وری کارخانه‌های خاورمیانه‌ای باشد. پنج کشور برتر تولید‌کننده متانول چین، عربستان سعودی، ترینیداد و توباگو، ایران و روسیه هستند.
تولیدکنندگان متانول در ایران
پتروشیمی‌های زاگرس، فن‌آوران و خارک تولیدکنندگان بورسی متانول ایران هستند. علاوه بر این شرکت‌ها، پتروشیمی‌های کاوه، بوشهر، مرجان و کیمیای پارس هم تولیدکنندگان غیربورسی متانول در ایران هستند.
زاگرس: پتروشیمی زاگرس در سال ۱۳۷۷ در منطقه عسلویه تاسیس و از اردیبهشت ۱۳۹۰ در بازار دوم فرابورس با نماد زاگرس پذیرفته شده است. زاگرس فقط روی تولید متانول تمرکز دارد و با ظرفیت تولید سالانه ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار تن محصول، بزرگ‌ترین متانول‌ساز بورسی ایران و یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان متانول در دنیاست. زاگرس تقریبا تمامی محصول خود را صادر می‌کند.
سود خالص شرکت پتروشیمی زاگرس در ۹ ماهه سال ۱۳۹۹ نسبت به مدت مشابه گذشته، ۸۶درصد رشد داشته است.
با توجه به اینکه تغییر چشمگیری در تعداد فروش محصولات ایجاد نشده است، افزایش سود خالص شرکت به دلیل افزایش قیمت متانول و دلار در ماه‌های اخیر است.
شفن: پتروشیمی فن‌آوران نیز در سال ۱۳۷۷ در منطقه ماهشهر تاسیس و از بهمن ۱۳۸۶ در تابلوی اصلی بازار اول بورس و با نماد شفن پذیرفته شده است. این شرکت علاوه بر متانول به‌عنوان محصول اصلی، اسید استیک، مونوکسید کربن و هیدروژن تولید می‌کند. فن‌آوران با ظرفیت تولید سالانه یک میلیون تن متانول، دومین شرکت بزرگ از این حیث در بورس تهران است. شفن هم مانند زاگرس بخش عمده محصول خود را صادر می‌کند.
سود خالص ۹ ماهه سال‌جاری شفن نسبت به سال گذشته افزایش ۳۶۵درصدی داشته است. بخش اصلی این رشد به دلیل درآمدهای غیر‌عملیاتی شفن است. شفن نیز مانند زاگرس، تغییر قابل‌ملاحظه‌ای در فروش محصول نداشته است. افزایش چشمگیر سود خالص شفن از آنجا که مبنای عملیاتی ندارد، احتمالا نمی‌تواند در سال‌های آتی تکرار شود.
شخارک: پتروشیمی خارک در سال ۱۳۴۶ در جزیره خارک تاسیس و از دی ماه ۱۳۷۷ با نماد شخارک در تابلوی اصلی بازار اول بورس درج نماد شده است. این شرکت در کنار متانول؛ گوگرد، بوتان، پنتان و پروپان هم تولید می‌کند. ظرفیت تولید متانول این شرکت، ۶۶۰ هزار تن در سال است. شخارک تمامی محصول خود را صادر می‌کند.
شخارک رشد ۵۱ درصدی سود خالص را در ۹ ماهه امسال نسبت به سال قبل تجربه کرده است. بخش عمده‌ای از این رشد به دلیل افزایش درآمدهای عملیاتی بوده است. علاوه بر این، تعداد فروش شرکت کاهش ۱۵ درصد داشته است. این مساله نشان‌دهنده این است که رشد سود خالص شخارک حاصل افزایش قیمت جهانی متانول و دلار بوده است.
با توجه به اینکه سود خالص شرکت‌های متانول‌ساز در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال گذشته رشد خوبی را تجربه کرده است، می‌توان دلیل اصلی این رشد را به دلیل افزایش قیمت دلار و قیمت جهانی متانول در ماه‌های گذشته و در واکنش قیمت کامودیتی‌ها به معرفی واکسن کرونا دانست.
معایب و مزایای صنعت متانول
خوراک واحدهای تولید متانول در دنیا، زغال‌سنگ یا گاز طبیعی است بنابراین استفاده از گاز طبیعی برای تولید این ماده ارزشمند و استراتژیک برای کشور ما که دارای ذخایر عظیمی از این موهبت الهی است، می‌تواند حاشیه سود قابل‌توجهی برای شرکت‌های داخلی فراهم کند.
نکته مهم درباره حاشیه سود شرکت‌های متانول‌ساز اما این است که این شرکت‌ها خوراک خود را با نرخ ریالی خریداری کرده و محصول خود را با نرخ دلاری می‌فروشند و با وضعیت کنونی ارز که در بلندمدت نشان داده روند صعودی خود را حفظ می‌کند، می‌توان گفت به‌صورت کلی و در بلندمدت صنعت متانول کشور درآمد و حاشیه سود رو به رشدی دارد.
یکی از معایب اصلی این صنعت اما خام‌فروشی است. ایران با وجود ذخایر بالای گاز طبیعی و تاسیس بزرگ‌ترین واحدهای تولید متانول در دنیا، محصول تولیدی را بدون اینکه به فرآورده ارزشمندتری در زنجیره ارزش محصولات تبدیل کند، صادر می‌کند. به زبان ساده به جای استفاده از متانول برای تولید محصولات و استفاده در صنایع دیگر نظیر صنعت چسب و رزین و فروش آن محصولات با قیمت بیشتر، شرکت‌های داخلی متانول را به‌صورت ماده اولیه برای سایر پتروشیمی‌ها تولید می‌کنند.
بازار هدف متانول‌سازان ایرانی، کشور چین است. چین بزرگ‌ترین تولید‌کننده متانول در دنیا و همچنین از بزرگ‌ترین وارد‌کنندگان این محصول است. براساس پیش‌بینی‌ها و با توجه به سرمایه‌گذاری‌های چین در این صنعت، انتظار می‌رود ظرفیت تولید این محصول تا سال ۲۰۳۰، دوبرابر مقدار کنونی شود. همچنین باتوجه به نیاز روزافزون به متانول تا سال ۲۰۲۲، پیش‌بینی می‌شود نیاز جهانی به متانول سالانه ۱۳۷ میلیون تن خواهد بود که این نکته حاکی از افزایش ۲۳درصدی تقاضای این محصول نسبت به دهه گذشته دارد.
با افزایش تقاضای جهانی متانول، قیمت این محصول در بلندمدت می‌تواند رکوردهای جدیدی ثبت کرده و با افزایش قیمت آن، تولیدکنندگان می‌توانند روند خوب رشد سود خود را حفظ کنند و این می‌تواند نشان‌دهنده آینده روشن این شرکت‌ها باشد.
